Бабалардын жанырыгы

Убакыт к?п ?тп?й бий аксакалдар менен д??д? отуруп, ?ч баласын жанына чакырды.

– Балдарым мен улгайып баратам, силер бой тартып калды?ар, мен силерге конуш б?л?п берейин,-деди ойлонуп.

– Улуу балам Богорстон сага Сары ?з?н Ч?йд? кыраан ак шумкарымды берейин улгайганда берекел?? ушул ч?лк?мд? ит агытып, куш салып, армансыз жашагын. Бул аймакты эли? душмандан сактап, журту? бакубат турсун. Экинчи балам Койлон сага М?м?с? бышып жетилген кереметт?? т?шт?к жерин берейин, ?ст?н? мингени?де суу т?г?лб?с акбоз жоргому алгын. Ошону менен т?шт?к жеринде жорго салдырып, журту? менен аман-эсен жашап ж?р? бер. ?ч?нч? балам Кылжыр сен улуу бала? Орозбакты менен касиетт? к?лд?н эки бетин ээле, кич?? уулу? Д??л?сбакты Нарын, Чо? Кемин, Кичи Кемин жерлерин мекендеп, Алатуяк к?л?кт? чаап ?з жерин душмандарына жолотпой бактылуу жашасын жана дагы жер талашпай, уруу-уруу болуп чабышпасын ал жаман апаатка алып келет,– деп ата к?п акыл-насаатын айткан экен. Эл дагы, балдары да бийге аябай ыраазы болду. Убакыт ?тк?н сайын анын кадыр баркы арта баштады. Ошол кезде бул чо? ч?лк?мд? Чынгыз хандын тукумдары Моголдор башкарып турган экен. Алар каардуу эз??ч?, ?зд?р?н? каршы баш к?т?рг?нд?рд? жок кылып турган. Тагай жалпы кыргыздарга бий болуп шайлангандан кийин, Жунустун уулу Ахмад, анын уулу Султан Халил анын иниси Султан Саид менен жакшы мамиле т?зд?, алар эмне десе ошону аткарып туруш керек болгон. Тагай бий бул ч?лк?мг? айрыкча, ?збек, казак элине кадыр-барктуу болгон. Моголстандын ханы Тагайды конокко чакырып, жалпы маселени аны менен бирге чечеер эле. Моголстандын бийл??ч?л?р? Тагай бийдин кайратынан корккон. Алар бийди кыргыздарды бириктирип, Моголстандын бийл??ч?л?р?н? каршы чыгабы деп кооптонушкан. Бий азыркы Барскон аймагында жалпы кыргыздарга хан болуп к?т?р?л?п, ?з?нч? к?з каранды эмес мамлакет болууга аракет кыла баштаган. Тагай бий ?з?нч? к?чт?? армия т?з?п, армиянын тартибин Темирландын тактикасын пайдаланган. Бийдин жоокерлери Султан Саиддин жана анын уулу Рашиддин жоокерлери менен далай жолу беттешет. Акыры Могол бийл??ч?л?р? Тагай бий менен мамиле т?з?п тынчып калышкан. Бирок Султан Саид тынч жаткан кыргыздарга чабуул коюп каргыз армиясы же?илип калып, Тагай бий колго т?ш?п, Кашкарга ак ?йг? алынып келинген. Аны жок кылуудан Моголстан бийликтери корккон. Аны ошол жерде бий катары кармап турган. Кашкарда Могол бийл??ч?л?р? Тагай бийге баардык шартты т?з?п берген. Ага бул жерде жалгыз ?м?р с?р?? к???лс?з болгон. Ошол ?ч?н ал ?йл?н?п алып жашоого мажбур болду.

Тагай бий хандын багын аралап к???л ачып ж?рд?. Ал бакта эмне деген гана ?с?мд?кт?р жок. Алыскы Коконд, Маргала?, Кытайдан, Индиядан алынып келинген т?рк?н ?с?мд?кт?р, к?з жоосун алган г?лд?рд?н ар кандай т?рл?р?. Бак ичинде т?рк?н куштар ?н безеп адамдын к???л?н к?т?р?п алда кайда бийиктикке жетелеп ж?р?п отурат. Араакта к?йк?лг?н маж?рым талдын т?б?нд? ?ч сулуу кыздын с?йл?ш?п турганы Тагай бийдин к?з? чалды. Ошол кыздардын ичинен бир?? бийге ?зг?ч? жагып туруп алды. Мойну койкойгон, кыр мурундуу, ак жуумал кара к?з, кара каштуу, калы? оло? чачтуу кулпунуп турган кыз эле. Тагай бийге ошол кыз ?зг?ч? жагып турду. Бий алардын жанына барып ийлип салам берди. Сулуулар Тагай бийдин саламын алик алышты. Бийдин к?з? жанагы сулууга тигилип туруп алды, кыз бийдин к?з?н тике карай албай башын жерге салды. Бий да кыздын сылыктыгынан ыйбаа кылды.

– Кайсы тараптан келди?из эле?

– Анжияндык кыргыз кызымын.

– Уруу?уз кайсы?

–Карабагыш уруусунанмын.

– Тили?из ?збекке жакын го.

– Бизде ?збектер менен кыргыздар аралаш жашайт.

– Быякка кандайча жол менен келди?из эле?

– Бул жерде Алимжан агам бар. Хандын багын тейлеген э? мыкты адам. Мен ошону менен бир келгем.

– Ата-теги?из эмне иш иштейт.

– Дыйканчылык эгин эгип, суу сугарат.

Ошентип ар дайым кечте Тагай бий Зулайка менен жолугуп ж?рд?. Акыры Зулайка да Тагай бийди жактырып калды. Бий ?йл?н?? ж?н?нд? ханга ?т?н?ч?н айтты. Хан бийдин ?т?н?ч?н жактыруу менен кабыл алды. Эк?? ?йл?нд?. Зулайка ?т? боорукер, назик, эмгекчил ургаачы эмеспи. Ал эк?? бир канча жыл жакшы жашады Бирок Тагай бийдин санаасында бир нерсе кетпей турду. Ал турак жайын ата-журтун туулган жерин сагынды. Эли журтум эмне болду? Арыда калмак чагымчылары турат. Ошолордун чапкынына кабылган жокпу? Балдарым Богорстон, Койлон, Кылжыр эмне кылып жатты экен. Ж?н?к?й момун элинин жашоо шартын ойлонот.

Ардактуу Султан Саид б?г?н сый урмат ?лп?т уюштуруп, ?ст?л ?ст? ар т?рк?н жер-жемиш, набат жана башкаларга толгон. Бийдин к???л? ачылып, хан менен жакшы мамиледе с?йл?ш?п отурду. Эк?? анда-санда ж?з?м шарабынан жутуп коюп жатышты.

Бий ханга туулган жерин сагынганын ал жакты бир к?р?п кел??н? каалап турганын айтып ?тт?.

Эк?? дагы к?пк? а?гемелешти.

Хан бийди жактыруу менен карап:

– Баргы?ыз келсе кайсы учурда жолго чыккы?ыз келет?

– Улуу даражалуум, уруксат берсе?из бара берсек болот эле, ата-конуш эмне болду, – деп эки к?з?б?з т?рт болуп жайнайт.

– Анда аз к?нд?н кийин кам-чому?узду к?р?п кайта берсе?из болот. Моголстандын арстандары Чынгыз хан орнотуп кеткен ч?лк?мг? ?ст?мд?к ж?рг?з?ш керек. Алык-салыкты кемитпей учурунда ж?н?т?п тургула. Эгер менин с?з?м? турбаса?ар т?п оорду?ар менен чабылып азап тартып каласы?ар.

– Ошондой болот ардактуу Султан Саид баардыгы сиз айткандай болот.

Ошол с?з ошол болду. Анан он беш к?нд?н кийин Бий ата ата-журтка кайтууга камынды. Кетеерде жары Зулайка таарынып:

– Эми кетеси?би мени кимге таштайсы??

Ортодо жымжырттык. Аз жылдар болсо да бирге жашап, бир-бирине мамилеси т?п келишип, ынтымактуу ?м?р ?тк?р?п жатышпады беле.

– Эмне кылам хан эркиндик берип, кет??г? мезгил жетти. Биздин да душмандарыбыз к?п эле, алар биздин элге кол салып, жерин талашып жатпаса болду.

– Мен тиякка барып, баш аякты жыйып кайра келип сени алып кетем.

– Кетиши?из ж?й??л? болуп жатат, бирок менин боюмда бар эмеспи. Аны кандай кылабыз?– деп ургаачы к?з?н жаштады.

?н жок ?йд?н ичин жымжырттык аралады. Бир гана кашка чымындын ары-бери учканы даана угулат. Бийдин жанында «кетпе» деп Зулайка жары к?з?н жаштап турат, кетпейин десе ата мекени к?т?п жатат. Тагай бий эки ы?гайсыз абалдын ортосунда калды.

Ал башын жерге салып:

– Эмне кылабыз тагдыр ушундай деп шыбырап жатпайбы,-деди.

– Мен эмне келип-кеткен кишиден эле боюма б?т?п калгандай таштанды аял белем.

– Жок антип ким айтып жатат. Сени ала кетем. Сен менин нике кыйган асыл жарым эмеси?би.

– Т?нд? т?ш к?рс?м сиз тоонун ары жагында, мен тоонун бери жагында болуп калыппыз. Кыйкырсам да эмнегендир ?н?м жетпейт.

Тынчтык. Дабыш жок. Эки ортодо аянычтуу абал ?к?м с?р?п турду.

– Мен бир жолу кетпейм, Ала Тоо бул жерде эле эмеспи.

– Билбейм к?п эле кишилер келип кеткен алардын аздары гана кайрылып келишкен.

– Сиздин келгени?из, кеткени?из мага эсеп эмес, кеп курсактагы балада болуп жатпайбы.

– Анда сени ала кетейин.

– Мен к?чм?н турмушка ылайыксызмын, ?м?р?м бир жерде ?тк?н. Анын ?ст?н? боюмда болуп турганда кантип жол тартам, к?з к?н? суук болуп турганда, суука кабылып жок болом. Катуу суукка чыдамым жок.

Тагай бий эмне кылаарын билбей калды. Ал Зулайканы сыга кучактап, аял бышактан ?н чыгарып ыйлоодо. Бул ажырашуу аянычынын коштошуунун к?й?т? болчу. Алар эрте?ки армандуу ажырашууну ойлоп жатышты. Эк?? т?н боюу баягы жолуккан к?н?н?н тартып, ушул кезге чейинки к?нд? бир баштан эскерип чыгышты. Тагай бий ?ч?н бул жер жакшы эле. Бирок тиякта ата-журту чакырып жатпайбы. Улуу тоонун тентек жели булуттары, шок суулары, ата-журту чакырып жатпайбы.

– Мен сиздин мекени?изге бара албайм, бирок баланы эмне кылам?

– Эгер жаратканым колдоп аман-эсен т?р?п алса? баланы алып кетем.

– Келип алып кете албай калса?чы?

– Анда белгими берип кетем.

– Эмне белги?

Тагай бий ойлонуп калды:

– Менин белгим к?м?ш бычак болот. Ал белгил?? чебер устанын колунан жасалган.

– Эгер муну бала жоготуп же жол баратканда бир??г? алдырып жиберсечи?