Бабалардын жанырыгы

– Андай болсо жолу?ар болсун издегени?ер табылат.

– Биз эч нерсе жебебйбиз, болгону тарп жейбиз. Аны жеп тоо-талааны ар кандай илдеттен тазартабыз. Же болбосо ар кандай жаныбарлардын ?л?г?н?н к?п оорулар тарап кетмек. Адамдарга жалпы эле жаратылыш энеге ар кандай пайда келтиребиз. А силер кайда баратасы?ар?

– Менин Тагай бий деген атам болгон ошону издеп кетип баратабыз.

– Ал тээ береги башын ак кар к?к муз каптаган тоо суулары ылдый шаркырап аккан Ысык К?лд?н жээгинде жашайт. Буюрса ал жерге ?ч к?нд? жетип каласы?ар.

Бул кабарды угуп, «жет??г? аз калган экенбиз» деп жолочулар аябай кубанып калышты. Алар жол ж?р?п келатышты. Адыр менен ж?р?шт?, шаркыраган суу кечип, колот ?рд?п ж?н?шт?. Токойдун арасына келип жер-жемиш жеп эс алышты. Жаа менен кыргоол атып, куйкалап жешип, курсак тойгузуп, к???л ачышты.

Жолочуларга салып-уруп эки к?к жал чуркап келатты.

Балдар:

– Эй, к?к жалдар ээрчишип кайда баратасы?ар?

– Улуу тоолор тараптан келатабыз, суур а?дып желип-жортуп ж?р?б?з, ?з???р кайда жол алды?ар?

– Мен Тагай бийдин баласымын ошол атамы издеп баратам.

– Анын конушуна бир к?нд?к жол калды. Бобул белден ?тс???р шаркырап аккан кашка сууга жолугасы?ар, ошону ?рд?п ж?р?п отурасы?ар, анын конушуна т?з эле кирип барасы?ар. Т?рт жолочу канча жол басты жолдун оорчулугу артта калыптыр. Алар асман тиреген тоолордун ортосундагы бир тар капчыгайды ашып чыгышты. Тоонун таза жели аркырап уруп урду. Т?рт жолочунун к???л? ачылып, канатчан аргымактардын ?ст?нд? каалгый абада учуп баратышты. Балдарга мелтиреп к?нг? чагылышып, касиетт?? к?л к?р?н?п турду. Каз, ?рд?кт?р каркылдап, ?н чыгара баркылдап с?з?п ж?р?ш?т. Бийик камыштардын арасында к?р?лд?п жолборстор жойлоп чыгат. Токойдо марал, кийик, бугу батпайт. Эки жагында аркайган бийик тоолор. Чамына к?лг? куюп жаткан дайралар. К?лд?н ?ст? толо суу куштары. Жарыктык к?лд? т?рк?н балыктар арасында к?н нуруна чагылып, адамча с?йл?п алтын балык с?з?п ж?р?т. Балдар бул жердин кооздугун к?р?п та? калгандыктан ыйлап жиберишти.

– Менин ата-бабам касиетт?? жерден экен,-деди Карачоро.

Балдар к?л бойлоп келе жатып бир карыяга жолукту:

– Ата, Тагай бийдин конушу кайда?

– Бобул к?лд?н жээги менен ж?р?п отурса?ар, к?п айылга, жана шаарга кезигеси?ер, дагы ж?р?п отурса?ар Барскон деген шаар бар ошол Тагай бийдин ордосу болот.

Балдар ж?р?п отуруп, адамдардан сурап отуруп, акыры капкалуу Барскон деген шаарга келишти. Ал жерден Тагай бийдин кабарын сурашты. Тагай бий азыр чо? жайлоодо эс алып жатканын айтышты. Балдар ошол жайлоого сапар ж?н?шт?. Алар капчыгай ?рд?п, кенен жайык ?р??нг? туш келишти. Ошол жерде кереметт?? чо? боз ?йл?р? бар, ыйык жайлоого туш болушту. Тагай бийдин жайлоодогу конушу ушул экен. Кара аргымак минген балдар боз ?йл?рг? жакындап келишти. Алар туурда отурган б?рк?тт?рд?, куштарды к?р?шт?. Д??д? с?йл?ш?п бир топ карыялар отурушат. Адамдар канаты бар кара аргымактарга суктанышты. Бул ж?н балдар эмес, те?иримдин ?з? колдогон балдар экенин билишти. Уландар боз ?йл?рг? жакындап, аларды жигиттер тосуп алып аттан т?ш?р?п, аргымактарды кермеге байлашты. Балдар д?б?г? чыгып отургандарга ийлип:

– Ассаломуалекум аталар,-деп салам беришти.

– Алекумаассалом, балдар,– дешти отурган карыялар.

Жолочулар д??д?г? кадырмандардын аягына келип отурушту. Карыялардын алдында калы? к?лд?л?? салынып, бир олутту баянды куруп жаткансыйт. Э? т?рд? сакалы белине жеткен ?ч карыя адам отурат. Андан бери ар т?рд?? курактагы адамдар жайланышкан. Кыраакы адамдар балдардын алыс жактан келатканын сезишти. Алар уландарга к?п деле к?з салган жок, чарчап келгенгер эс алсын анан а?гемени улайбыз,– деп ойлонушту.

Балдар тамак ичип эс алышты. Анча-мынча убакыт ?тт?. Карыялар баягы чо? д?б?г? чогулушуп, балдарды жанына чакырышты. Сакалы белине жеткен бир карыя айтты:

– Жол болсун балдар кайсы тараптан келатасы?ар?

– Ыраакы Кашкар тараптан, Султан Саид хандын ордосунан чыгып келатабыз,-деп Карачоро айтты.

Отургандар Могол хан дегенде баардыгы те? сестене т?ш?шт?. Жолочуларды алыс жайдан келаткан экен дешти.

– Жол болсун эмне жумуштап, кимди издеп чыкты?ар эле.

– Мен Кашгарда т?р?л?пм?н атам ушул Ала Тоонун арасында экен. Аты Тагай бий ошону издеп келатам. Бала чо?ойгондон кийин ата-тегин табыш керек экен,– дап Карачоро маанил?? баяндады.

– Бар бол балам, сен ата-теги?ди издеп жолго чыккан бала турбайсы?бы, аны? жакшы, ата-теги? сенин келечеги?.

Тагай бийдин сакалын ак чалып, жаш курагы бир топко барып калган сыяктуу, кайраттуу узун бойлуу б?рк?т мурун, ал жоон ?н? менен с?йл?п турду:

– Болуптур ыраакы жактан келатыпсы?ар, жолу?ар болуп таалайы?ар ачылсын!

– Энем Зулайка айткан ата? Ала Тоодо жашайт мен ошону издеп келатам.

– Ырас айтасы? мен ошол Тагай бийдин ?з?м?н менин балам экени?ди аныктаган эмне белги? бар?

Карачоро куржунун а?тарып карап, шайы ч?п?р?кк? ?р?лг?н к?м?ш бычакты, жана жа?ы ?г??н? алып чыгып Тагай бийге сунду.

Бий аны ары имерип бир карап, бери имерип бир карап, ???н?н кубанычтын нуру тамчылады.

Бий эмне деп с?йл??р экен деп карыялар анын оозун карап калды. Ал к?п жылдан бери жоголгон буюмун таап алганына кубанып, к?м?ш бычакты суктана карап:

– Ооба балам, бул менин таштап кеткен аманат белгим болчу. Сен эне?ин курсагы?да калган эле?, аты? Карачоро болчу жараткан эгем ?м?т?мд? актады дагы бир балам алыстан аман-эсен кайтып келди,– деп ?г?? менен бычакты ??п касиетт?? буюмдарды колун сунуп, карыяларга узатты.

Карыялар ыйык табылганы ары имерип бир карап, бери имерип бир карап суктана кубанып жатышты.

Бий тагдырына аябай ыраазы болуп толкундана, жоголгон нерсесин таап алагансып турду.

– Болуптур сен менин алыста калган балам экенси? а бул балдарым ким болот?

Ошондо сууга ч?г?п аман-эсен калган бала тизелеп отуруп с?йл?й баштады:

– Менин атам к?р оокат кылган адам эле биздин жердин байы аны сабап, аябай ыза кылат. Кордук к?рг?н атам, жини келип байды ?лт?р?п салат. Байдын туугандары ата- энеми, мени жип менен оор ташка байлап, ?лс?н деп кирип турган тере? сууга салат. Атам менен энем сууга ч?г?п ?л?ш?т. Кудайдын барманы менен мен тир?? калдым. Берекем ата-энем жок болду, т?б?л?к жоготтум. Мен Карачоронун азыгын кармап келатам. ?з?м дагы курсагым ачып, жегенге азык издеп ж?р?п, Карачорого жолуктум, -деп токтоно албай ыйлап жиберди. Баланын армандуу тагдырын угуп, карыялар ойго батып, тымып калышты. Тагай бий кайрат айтып:

– Кой, балам ыйлаба, кайраты?ы жоготсо? жаман болот.

Ал эми бу балам ким болот,-деп андан кийинки балага кайрылды.

Экинчи бала тизелеп отура калып, башындагы арманын айтып кирди:

– Биздин жердин эли ынтымагы жок болуп эки жааташып согушту. Менин ата-энем ошол капсала?да ?л?п жок болду. Мен кайда жашаарымды билбей селсаяк болуп тентип ж?рг?м. Барбаган жерим, к?рб?г?н элим калбады. Жетимчиликтин айынан эмне кордукту гана к?рб?д?м. Мени к?рг?н адамдар «баягы селсаяк» деп жанына жолотпой калды. Акыры Карачорого жолугуп ушуну менен бир келатам,– деп бышактап ыйлап жиберди.

– Кой балам анча жашыба башы?ан оор окуялар ?т?пт?р, эмне кылабыз не болсо да тагдырдын жазганы ошол да.

– А бу балам ким болот, курсагы чедирейип турган балага кайрылды.

– Атам, энем калмак чапкынында учурап каза тапты. Аларды мен таба албай калдым. Эк??н?н те? ажырап ачка болдум, ток болдум. Катуу оорудан курсагым чедирейип чыкты. Эки-?ч жылдай к?р?нг?нд?н эшигинде к?рб?г?н кордукту к?рд?м,-деп озондоп жаш т?г?п турду.

Карыялар:

– Кой балам жаман жорук баштаба кайрата?ды жоготпо!

– Ата-энесин жоготкон жалгыз сен эмес биз да жоготконбуз.

– Ким эле ата-энесин т?б?л?к кармап ж?рс?н.