Маё мястэчка Луна-Воля

З прац пiсьменьнiка – краязнаyца Дзiмiтрыя Гаyрылiна можна зрабiць выснову, што y 1409 г. памiж Луна i Ваyкавыскам адбылася бiтва Гарадзенскiх дружын з крыжакамi, якiя y 1284 г. упершыню зьяyiлiся y нашых мясьцiнах i пасьля каля 20 разоy паyтаралi напады аж да 1410 г.

Але першы yспамiн аб Луне (Волi) у гiстарычных дакумэнтах пад годам 1503. Заyважым, што i далей будуць пераплятацца: маёнтак Луна, мястэчка Луна i мястэчка Воля, якую y цяперашнi час называюць «сельгасхiмiя», якой ужо там няма.

Пры нападзе Масквы на Смаленск князь Канстанцiн Крошынскi страцiy там сваю маёмасьць i атрымаy ад вялiкага князя Аляксандра двор Дубна над Нёмнам, а на пусташах у 1513 годзе пабудаваy двор Луна? (Воля)? i запiсаy свайму зяцю Янухне Багдановiчу Сапегу (1490—1546).

Так з прац гiсторыкаy i археолягаy можна навобмацак складаць гiсторыю Луны, тым самым надаючы мiнуламу будучыню.

Луна i Воля

Libertas civitatis.

(Вольны народ. Вольная краiна.)

Воля-не тое, што рукi разьвяжуць,

Зьменяць на большую клетку малую.

Воля-не тое, што«вольны ты» – скажуць.

Воля-то воля, якую адчую.

Ларыса Генiюш

Дзьве гiсторыi

Са старажытных часоy Луна мела свайго «спадарожнiка» – Волю. Таму старажытнае Луна мае як бы дзьве гiсторыi: самога Луна i Волi. У тым, што Луна старажытнае, няма нiякага сумневу. Найбольшы yзрост надае паселiшчу кнiга «Памяць, Мастоyскi раён»: «Лiчыцца, што гэта паселiшча yзьнiкла не пазьней 12 ст.». Але ж з часоy позьняга нэалiту (2-я пал. 3-га тыс. да Н.Х.) вядомыя так званыя «бурштынавыя шляхi». Адзiн з iх праходзiy па Нёмне i Заходняму Бугу. Цi не iснавала Луна yжо тады? А цi не мог iснаваць «крамянёвы шлях» з Краснасельскага комплексу крамянёвых вырабаy праз Луненскi «порт»? Але напэyна Луна iснавала, калi дзейнiчаy на Нёмне i «шлях з варагаy у грэкi» у 9—13 ст., што адпавядае запiсу y кнiзе «Памяць».

На жаль пiсьмовых крынiц аб гэтым я не знайшоy. І, як часта здараецца y жыцьцi, пiсьмова yпершыню yспамiнаецца не Луна, а яе «спадарожнiк» Воля. Калi ж спасылацца на кнiгу «Памяць» Мастоyскага раёна, можна знайсьцi наступныя запiсы пра Луна: «У лiтаратуры канстатуецца такi факт, што вясной 1400 г. крыжакi iшлi y Ваyкавыск праз Луна». У 1410 г. адбылася вырашальная бiтва пад Грунвальдам, у якой удзельнiчалi 17 беларускiх харугваy. «Ёсьць меркаваньнi, што y iх былi жыхары Мастоyшчыны, бо наш край уваходзiy у гэтыя (Гродзенскае i Ваyкавыскае) княствы. А y гэты час iснавалi Масты, Луна, Пескi, Мiкелеyшчына, Сьцяпанiшкi». Многiя нашы прашчуры загiнулi на полi бою, а yдзячныя землякi насыпалi y iх гонар сымбалiчныя курганы. Такiя курганы захавалiся y ваколiцах Луна ва yрочышчы, якое называецца Цвiнтар. Старажылы сьцьвярджаюць, што y мiнулым тут была царква. «Вiдаць курганы былi насыпаны пасьля адпяваньня па загiнуyшых на ратным полi», – распавядаецца y «Памяцi». І як ня прыкра пра гэта гаварыць, але «зь песьнi слова ня выкiнеш»… Па загадзе калгаснага начальства разаралi тыя курганы «магутнымi трактарамi» i пасеялi цукровыя буракi. Як успамiнае былая калгасьнiца Гэлена Байкоyская, ёй маладой тады яшчэ дзяyчыне, далi дзялку тых буракоy. Але яна не магла iх абрабляць, бо калi прыходзiла на поле, то яе тут жа пачынала рваць ад выгляду мноства раскiданых чалавечых касьцей…

Шлях з «Варагаy у грэкi» па Нёмне. Малюнак В. Сташчанюка. Кiсялёy У. М. Пуцявiнамi Наднямоньня. Мн.: Полымя, 1994. Стар.113

Але вернемся y 16 ст., зь якога аб Луне засталiся канкрэтныя зьвесткi.

У артыкуле глыбокапаважанага пана Вiтольда Карпызы «Восемдзесят гадоy пазьней» («Мagazyn Polski» №2—3, 1992г.) разьмешчана «Штабоyка ваколiц Росi», на якой каля мястэчка Луна знаходзiцца населены пункт Воля. Воляй няволяй пачаyся пошук зьвестак пра Луненскую Волю. На жаль нi y кнiзе «Памяць» Мастоyскага раёна нi y Беларускiх Энцыкляпэдыях (цi не сымбалiчна?) Волi няма. Толькi y Тлумачальным слоyнiку беларускай лiтаратурнай мовы «воля» мае аж восем значэньняy. Знайшлося i патрэбнае: воля – свабода, незалежнасьць. Прышлося зьвярнуцца да польскiх крынiц. У «Слоyнiку геаграфiчным каралеyства польскага i другiх краiн славянскiх з 1880 г.» паселiшчам з назвай Воля прысьвечана 46 старонак, на якiх даюцца кароткiя зьвесткi аб больш чым 900 такiх мясьцiнах на тэрыторыi Рэчы Паспалiтай. З iх толькi 22 разьмешчаны на этнiчнай тэрыторыi беларусаy. Праyда, кажуць, што ва yсходняй частцы Беларусi паселiшчы такога тыпу называлi «слабада», але i слабод у нас зусiм не багата.

Луна i Воля на расейскай карце 1910 г.

Воля (libera villa, libertas). Пачынаючы з 13 ст. каб загаспадараваць незаселеную (пустую, пусташ) зямлю yладальнiк (князь, рыцар, духавенства) запрашаy вольных людзей, нават iншаземцаy, каб яны сялiлiся i гаспадарылi на яго зямлi на льготных умовах. Пасяленцам (калянiстам) давалiся надзелы зямлi з звальненьнем да 20 гадоy ад усялякiх чыншаy, аплат i падаткаy. Пры гэтым часта давалася права на самакiраваньне цi магдэбурскае права. Чым не свабодная эканамiчная зона? Такiм мясьцiнам давалi назву Воля, часта з дадаткам ад назвы блiжэйшага мястэчка цi iншым дадаткам, напрыклад, Воля Красная, або Воля Вялiкая, заложаная Сапегамi на Шчары… Росквiт Воляy прыйшоyся на 14 ст. з паступовым распаyсюджваньне на yсход, што дыктавалася палiтычным i эканамiчным станам у Эyропе.

Vola Warszowiensis

Сярод шматлiкiх «воляy» непасрэднае дачыненьне да нашай гiсторыi мае Вялiкая Воля – вёска i прадмесьце Варшавы (Vola Warszowiensis). Тут на роyным сухiм узвышшы, пануючым над Варшавай, адбывалiся выбары караля Польшчы (значыць i Вялiкага князя Вялiкага Княства Лiтоyскага) ад Стэфана Баторыя (1575г.) пачаyшы. Месца выбараy было аточана ровам i валам. У сярэдзiну вялi тры брамы, прызначаныя для yезду прадстаyнiкоy Вялiкапольшчы, Малапольшчы i Лiтвы. Для сэнатараy будавалася драyляная павець. Вакол павецi разьмяшчалася кола рыцарскае i паслы. Шляхта, якая прыбывала з добрай волi, мела вызначанае праз маршалка месца y пэyным аддаленьнi i групавалася паводле ваяводзтваy. Абоз разьмяшчаyся па-за валам у намётах. Нярэдка падчас выбараy адбывалiся бойкi. У 1587г. падпалiлi павець, у 1669 г. стралялi y сэнатараy… Астатнiмi былi выбары y 1764г. Станiслава Аyгуста. Пазьней тут адбывалiся знакавыя бiтвы: у час паyстаньня 1794 г. з Прусакамi, у 1831г. з маскалямi. Пашырэньне Варшавы зрабiла з Волi прадмесьце, улюбёнае млынарамi, бо yзвышша спрыяла працы ветракоy.

Сойм элекцыйны y Вялiкай Волi

У 1831г. Вялiкую Волю абараняла 1200 паyстанцаy пад камандай генэрала Іосiфа Савiньскага, вэтэрана без нагi, якую згубiy у вайну 1812г. Якраз на Волю рушылi галоyныя сiлы Расейскага войска, На шанцы №54, калi абаронцаy амаль ня стала, а маскалi радавалiся перамозе, нехта з патрыётаy узарваy парахавы склад i yсё yзьляцела y паветра. Шанец №57 абараняла каля сотнi паyстанцаy. Толькi, калi iх засталося чатыры, вораг сьвяткаваy перамогу. Апошнiя абаронцы Волi на чале з генэралам І. Савiньскiм зачынiлiся y касьцёлiку. Генэрал без сiл сеy каля алтара i сказаy: «Жаyнеры, я буду апошнiм». Маскалi yварвалiся y касьцёлiк i yсiх закалолi штыкамi. Пасьля yтраты Волi шансаy утрымаць Варшаву не было. Паyстаньне пала.

Гiсторыя yзьнiкненьня Луненскай Волi

Вернемся да Волi каля Луны. Час i гiсторыя yзьнiкненьня Луненскай Волi вядомы дакладна. У 1487 г. войска вялiкага князя Маскоyскага Івана ІІІ захапiла Смаленскiя землi, дзе вотчынамi валодалi князi Крошынскiя (Крашынскiя?) герба «Лiхтар». Адзiн з iх князь Канстанцiн Фёдаравiч Крошынскi акольнiчы i казначэй Смаленскi атрымаy ад Вялiкага князя Лiтоyскага Аляксандра 8 красавiка 1503 г. маёнткi Дубна i Луна y Гарадзенскiм павеце «на хлебокормленье» князю да «очищеня» вотчыны яго, захопленай «Маскоyскiм непрыяцелем», «съ челядю неволною, и з жытомъ, и с коньми и з жывотиною, и з людми путными и тягълыми, и с конюхи, и з рыболовы, и зъ земълями пашными и бортъными, и с озеры, и з даньми грошовыми и медовыми, и з дяклы, и з бобъры, и со въсимъ с тымъ, какъ тотъ двор былъ на нас держанъ». Вялiкi князь Жыгiмонт пацьвердзiy гэтае наданьне 8 сьнежня 1506 г., а затым лiстом ад 30 кастрычнiка 1509 г., бо «многие люди хотели ся в насъ подъ нимъ того двора и людеи подъпрохивати», i нарэшце трэцяе пацьверджаньне было ад 5 кастрычнiка 1512 г. Ачышчэньня вотчыны ад «непрыяцеля Маскоyскага» аднак у хуткiм часе не адбылося i не прадбачылася. Выдаючы дачку Ганну за пана Яна Багданавiча Сапежыча, Канстанцiн Іванавiч 8 лiпеня 1513 г. запiсвае y якасьцi пасагу дварэц на рацы Луннай, якi ён справiy на пустоyшчынах двара Дубенскага, 60 службаy i 40 пустоyшчынаy каля двара Луна i за Нёмнам на р. Чарлёнай, «а сеножатеи дворныхъ Чесноковъскихъ за Новоселцы у Крестовъ на две стирте», а таксама землi, лясы i трэць вярсты берага бабровага на Сьвiслачы, (якi адспрэчваy яшчэ раней сам князь Крошынскi з баброyнiкамi гарадзенскiмi, каторыя мiж iншым напэyна i заснавалi сёньняшнюю вёску Баброyнiкi на р. Сьвiслачы). Далей у пасазе агаворвалiся два стаyкi на р. Луннай i перавоз на Нёмне зь перавозьнiкамi Іванцом i Багданцом Карпавiчамi, а так жа палi дворныя, сенажацi, луг i лес Хмельнiк, што былi з боку двара Лаyнае пана гараднiчага (напэyна гарадзенскага гараднiчага Федзькi Гаyрылавiча) i паабапал Чарлёнскага рова, гумно на Чарлёньскiм полi, «и озеро уступъное з Немъна, и сякли, по которымъ сеножатемъ здавъна к тому озеру бывали на имя Бурносовъская, Ровец, Безовъщина Черленьская, на другои стороне Немъна Волчегребъ, а против Ширневых сяклъ Клепачовская», а таксама колькi чалавек чэлядзi дубенскай ды смаленскай, якую пасьпелi прывесьцi з сабой Крошынскiя, пакiдаючы свае смаленскiя yладаньнi. У 1515, а пасьля y 1523 годзе Януш Багданавiч Сопежыч заручаецца пацьвярджальным лiстом Вялiкага Князя на гэтыя yладаньнi. Выдаючы другую дачку Мар’ю за пiсара вялiкакняскай канцэлярыi пана Копця Васiльевiча, Канстанцiн Іванавiч недзе y адзiн час з Сопежычам запiсвае y якасьцi пасагу 30 службаy-конюхаy Церашкоyскiх «подле церкви Сьвятого Спаса» y Дубенскай воласьцi, на што той неyзабаве y 1517 годзе атрымлiвае вялiкакняскi пацьвярджальны лiст. Двор на дубеньскiх пустоyшчынах князь Крошынскi справiy i для дзяржаyцы yруцкага Мiхаiла Мiхаiлавiча Халецкага, за каторага выдаy трэцюю сваю дачку. Княгiня Ганна yжо пасьля сьмерцi мужа князя Канстанцiна i двух зяцёy Сапегi i Копця просiць у траyнi 1531 г. апекi i абароны y Вялiкай княгiнi Боны ад наездаy i рабаваньня з боку суседзяy – ад уцiску з боку yладаньняy Воyпы, князя бiскупа луцкага й берасьцейскага Паyла i з боку yладаньняy, якiя меy каля двара Дубна Мiкалай Юр’евiч Пацэвiч. Разам з гэтым княгiня Ганна «по своемъ животе» перадала двор Дубна Боне, заручыyшыся аднак аб захаваньнi сваiм дачкам i yнукам iх уладаньняy.

Падзел маёмасьцi. Камень Боны Сфорцы

Бона Сфорца, каралева Польская i Вялiкая княгiня Лiтоyская, другая жонка Жыгiмонта I Старога, мацi Жыгiмонта II Аyгуста. Імкнулася yзмацнiць уладу караля i Вялiкага князя эканамiчным шляхам, усяк павялiчвала зямельную yласнасьць Ягелонаy. Заслугi Боны Сфорца y Вялiкiм Княстве многiя i рознастайныя цяжка пераацанiць. Дзякуючы Боне Сфорца Эyропа пачула «Песню пра зубра», менавiта пры яе падтрымцы знакамiтая паэма Мiкалая Гусоyскага была выдадзеная y 1523 годзе y Кракаве. Зь яе вiны сталi нашы продкi карыстацца да гэтага невядомымi iм вiдэльцамi. У вынiку yзнагародаy, падараваньняy i купляy займела многiя воласьцi, вярнула многiя захопленыя фэадаламi землi, у тым лiку Гарадзенскае староства. Акрамя феадальнага маёнтку намесьнiк каралевы Боны Ежы Заляпуха зь яе загаду на рацэ Лунянцы заснаваy у 1531 г. месца Луна, дзе Бона Сфорца фундавала драyляны касьцёл. Наведваючы свае yладаньнi, каралева «часта y гэты касьцёлiк заходзiла».

Бона Сфорца на карцiне Яна Матэйкi з сынам Жыгiмонтам Аyгустам

Да сёньня ля касьцельнай агароджы (апошним часам перанесены на касьцельную тэрыторыю) ляжыць вялiкi камень з чырвонага гранiту, якi нiбыта каралеyскiмi ручкамi быy закладзены Бонай у падмурак касьцёла.

Камень Боны Сфорца

Маладыя пары, якiя бяруць шлюб без дазволу бацькоy павiнны прыйсьцi да гэтага каменя, каб папрасiць каралеву ня помсьцiць iм, як яна гэта зрабiла сваёй нявестцы каралеве Барбары Радзiвiл.

Пасьля пажару апошнi кароль Польшчы i Вялiкi князь ВКЛ Аyгуст Панятоyскi фундаваy тут у 1744 г. новы касьцёл мураваны y строгiх формах клясыцызму, якi быy перабудаваны i набыy сучасны нэаклясычны выгляд у 1895 г. на сродкi князя Друцкага-Любецкага.

Але Сапегi падалi скаргу на Заляпуху, што ён «на yласных iх грунтах двара Луненскага» стварыy паселiшча. Каралева Бона прызначыла для разгляду гэтай справы спэцыяльную камiсiю. Вывады камiсii былi разгледжаны i зацьверджаны 6 сакавiка 1532 г. Вядома, Луна засталося yласнасьцю каралевы Боны. Але ж князь Канстанцiн Крошынскi, як раней успамiналася, запiсаy свой маёнтак Волю свайму зяцю Янушу Багданавiчу Сапегу. Тады ж была yстаноyлена гранiца памiж уладаньнямi па рацэ Лунянцы (цi Луннай? па назве таго часу). Гэта гранiца iснавала аж да часоy другой сусьветнай вайны, падзяляючы паселiшча на дзьве часткi: Луна i Волю. З вышэй сказанага можна зрабiць выснову, што маёнтак Луна iснаваy да перадачы яго Князю Канстанцiну Крошынскаму i дата яго заснаваньня застаецца таямнiцаю. Воля ж узьнiкла y вынiку дзейнасьцi князя.

Пасьля сьмерцi Янухны (1530г.) яго спадкаемцамi становяцца сыны Мiхал, жанаты на Марыне з Быстрыцкiх, Глеб, Дзьмiтрый, Сьцяпан, а таксама дачкi Тацьцяна, якая выйшла замуж за Ждана Словiка, i Настасься, якая была замужам за Гаyрылам Тышкевiчам. Паколькi памiж братамi не было згоды, па iнiцыятыве Глеба y 1541 г. маёнткi Луна, Сьвiслач i Вайкелiшкi былi падзелены на шэсьць роyных частак. На працягу 40—50-х гадоy XVI ст. Чарлёна паступова вылучаецца y асобны двор. Гэты працэс суправаджаyся судовымi спрэчкамi i yзаемнымi нападамi братоy i сваякоy адзiн на аднаго. У 1552 г. Андрэй Мацкевiч скардзiцца ад iмя мацi i айчыма Сьцяпана Сапегi на Дзьмiтрыя, якi напаy на iх спадчыну Луна i забраy лiсты. У 1554 г. памiрае малодшы з братоy Мiхал i Сьцяпан бяспраyна займае яго спадчыну. У сувязi з гэтым у яго была судовая справа з Мацвеем Быстрыцкiм, каралеyскiм каморнiкам, родным братам жонкi Мiхала Сапегi Марыны Быстрыцкай, якая памянялася з братам завешчанай ёй часткай маёнтка Луна на iншы маёнтак. У 1555 г. Мацвей Быстрыцкi напаy на чарлёнскiя валоданьнi Сапегаy. У 1556 г. ужо Дзьмiтрый i Сьцяпан Сапегi са шваграмi Жданам Словiкам i Гаyрылам Тышкевiчам, а таксама служылымi людзьмi i падданымi y колькасьцi каля 300 чалавек нападаюць на yладаньнi Чарлёна Быстрыцкага i рабуюць iх. Пасланыя y двор Сапегаy гаспадарскi дваранiн Ян Васiльевiч Клiкоyскi, судовыя выканаyцы i служылыя людзi былi абстраляны апошнiмi, прычым некалькi чалавек загiнула. У 1557 г. за 12 коп. грошай Быстрыцкi адмаyляецца ад сваiх прэтэнзiй на Чарлёну. Браты дамаyляюцца аб сумесным валоданьнi набытымi землямi, але дамоyленасьцi не прытрымлiваюцца. Спрэчкi заканчваюцца тым, што y час чарговага нападу y 1560 г. (паводле iншых дадзеных у 1561 г.) людзi Сьцяпана y час учыненай перастрэлкi забiваюць Дзьмiтрыя. Маёмасьць атрымаy трэцi сын Глеб, якi адказваy перад судом за даyгi бацькi i, неyзабаве, памёр.

Пасьля гiбелi Дзьмiтрыя y 1561 г. стрыечны брат iх бацькi Павел спрачаyся з Глебам за частку Луна i Чарлёны, якую Глеб самавольна захапiy пасьля сьмерцi Дзьмiтрыя. Павел даказваy, што Дзьмiтрый яшчэ y 1558 г. пазычыy у яго 500 коп. лiтоyскiх грошай i да моманту iх вяртаньня аддаy Паyлу y арэнду свае часткi Луна i Чарлёны.

Удава па Сцяпану Сапегу па першым мужу Мацкевiчава запiсала трэць маёмасьцi свайму сыну ад першага мужа Андрэю. Сваркi за маёмасьць набылi яшчэ большы размах. Анрэй Мацкевiч жалiцца каралю i просiць дапамогi y споры з Мiхалам Сапегам ваяводам Падляскiм сынам Івана Багданавiча дваюрадным братам Паyла Сапегi. Не гледзячы на спрыяньне караля Андрэю, Мiхал у 1565г. насылае сваiх людзей з Чарлёны на yладаньнi суседа. Натоyп напаy на двор Волю, запасы зьнiшчыy i разрабаваy, сялян зьбiваy, а некалькi зьвязаных у Чарлёну прывалок. Чым закончылася гэта вайна, невядома, але з маёмасьцi каралеyскай эканомii Гарадзенскай была вылучана прыватная yласнасьць Воля. А Мiхал Сапега сам прыехаy у Луна i непадзельна запанаваy над маёнткам.

Сынам Мiхала, Мiкалаю i гродзенскаму земскаму судзьдзi Льву, пасьля бацькi i бязьдзетных дзядзькаy Глеба, Дзьмiтрыя i Стэфана дасталiся часткi зямель маёнткаy Луна (Воля), Чарлёна i Кулёyшчына. Гэта выклiкала незадавальненьне сваякоy па жаночай лiнii, а менавiта Грыгорыя Войны, ваyкавыскага земскага судзьдзi, якi выступаy ад iмя дачок, Настасьсi з Сапегаy Тышкевiч i яе сына Мiхала, а таксама трох братоy Словiкаy, з якiмi абодва браты вымушаны былi судзiцца. Суд прысудзiy Мiкалаю i Льву тры часткi маёнткаy Луна i Чарлёна.

Восеньню 1567 г. Мiкалай прыслаy са сваiх уладаньняy у Луна y каралеyскi лягер для радашковiцкай выправы двух конных i аднаго пешага салдата. У той час ён служыy у падканцлера лiтоyскага Еyстафiя Валовiча. Перад 25 студзеня 1574 г. Мiкалай стаy каралеyскiм дваранiнам. 7 студзеня 1581 г. браты падзялiлi маёмасьць. Луна (Воля) адышла Льву. 21 сакавiка 1586 г. суд у Гродна пацьвердзiy iх правы на датыхчасовую маёмасьць. Леy, вiцебскi войскi, быy малодшым сынам Мiхала. 21 жнiyня 1593 г. браты зноy падзялiлi маёмасьць. Леy атрымаy аседлую службу Шчэчыцы, якая належала да Луна (Волi) i плошчы з агароднiкамi y Гродна каля замку i над Нёмнам. Такiм чынам, канчаткова аддзялiлiся маёнткi Луна (Воля) i Чарлёна. Гранiцай памiж iмi была рака Нёман.

Луна заставалася yласнасьцю каралевы Боны да 1557г., да яе сьмерцi i yваходзiла y склад Гарадзенскага староства, а з 1558 г. стала «уласнасьцямi сталовымi», значыць даход з Луненскiх земляy быy прызначаны на yтрыманьне караля, i yвайшла y склад «эканомii Гарадзенскай», якая дзялiлася на воласьцi, а тыя на ключы. Для прыкладу, у 1680 г. ключ Луненскi Гарадзенскай эканомii прынёс 9866 злотых польскiх 26 грошаy гадавога даходу.

7 лютага 1589 г. кароль здаy у арэнду мястэчка Луна разам з вёскамi Марцiнаyцы i Петрашоyцы Мiкалаю Сапегу. Па некаторых дадзеных Сапегi iх арандавалi па 1680 г. 20 сьнежня 1602 г. Мiкалай Сапега пiсаy да Льва Сапегi: «У Гродна y цяперашнi час небясьпечна (у сувязi з эпiдэмiяй), а там назначана правядзеньне соймiка, таму я выбраy прыгажэйшае месца i зусiм небясьпечнае y маiх арэндных уладаньнях мястэчка Луна для правядзеньня соймiка y адпаведнасьцi з унiвэрсалам 3 лiстапада». Соймiк у ВКЛ у 16—18ст. – сход шляхты павета (зямлi, ваяводзтва). На соймiках шляхецкая супольнасьць прымала рашэньнi i выбiрала двух прадстаyнiкоy ад павета для yдзелу y сойме.

Леy i Мiкалай Сапегi, малюнак праектаваны, 1709 г. https://pl.wikipedia.org/wiki/Sapiehowie_herbu_Lis

Тут ужо вельмi цяжка разабрацца, у якiм выпадку размова iдзе пра Волю, а y якiм пра Луна. Кухмайстар у 1593г. мяняе Луна са сваiм братам Львом судзьдзёй гарадзенскiм на выспу з царквою на Возеры Троцкiм.

Сапегi y гiсторыi Луна – Волi

Абодва брата Мiкалай i Леy былi праваслаyнымi. Дзякуючы стараньням Мiкалая y 80—90 гадах 16 веку y Чарлёне была пабудавана царква, у каторай ён быy пахаваны y 1611 годзе, а пазьней i яго жонка.

Царква y Чарлёне. Сучасны выгляд

Леy Сапега сын Мiкалая (не блытаць з канцлерам ВКЛ Львом Сапегам) у завяшчаньнi, напiсаным у Луна 20 жнiyня 1610 г., выказаy жаданьне, каб яго пахавалi y садзе маёнтка Луна. Хутка пасьля напiсаньня завяшчаньня памёр. Яго астатнюю волю занесьлi 20 верасьня 1610 г. у кнiгi Лiтоyскага трыбунала. Леy Сапега быy жанаты на Алене, дачцэ мiнскага кашталяна Мiхаiла Гарабурды. Дзяцей у яго не было. Усю сваю маёмасьць завяшчаy сынам брата Мiкалая – Яну Дамiнiку, Мiкалаю i Фрыдэрыку, пры yмове, што яны заплацяць яго жонцы 4 тыс. коп. грошай лiтоyскiх.

Каралi Рэчы Паспалiтай апекавалiся мястэчкамi. У прыватнасьцi, у 1612 г. Луна ахапiy страшны пажар – практычна yсё мястэчка згарэла. Кароль Польскi i Вялiкi князь Лiтоyскi Жыгiмонт III Ваза вызвалiy луненскiх мяшчан «ад падводнай павiннасьцi, пабораy i чыншу з сенажацяy, палявых, агародных участкаy i падаткаy у дзяржаyную казну» тэрмiнам на 4 гады.

31 жнiyня 1615 г. браты Ян Дамiнiк i Фрыдэрык падзялiлi маёмасьць. Трэцi брат Мiкалай быy псыхiчна хворым. Фрыдэрык атрымаy Чарлёну, а Ян Дамiнiк стаy гаспадаром Луна. 31.10.1637г. Фрэдэрык Сапега, стараста Астрынскi i Гарадзенскi, разам са сваёй жонкай Крысьцiнай Пацеявай каля свайго двара Чарлёна фундуюць унiяцкi манастыр для 4 манахаy-базыльянаy пры старадаyнiм храме Раства Найсьвяцейшай Панны Марыi i сьвятога Мiкалая. У гэтым храме, як напiсана y акце, пахаваны целы бацькоy Фрэдэрыка Сапегi Мiкалая Сапегi кухмайстра ВКЛ, Астрынскага, Луненскага старасты i Багданы Масальскай Сапегi, мацi Фрэдэрыка; а таксама – манашак Ганны i Ефрасiньнi – сясьцёр- базыльянак; Мiкалая Сапегi – брата i Рыгора Валовiча, старасты Рагачоyскага, Дубiцкага, Канеyскага, сына Алены Сапегi i Рамана Рыгоравiча Валовiча.

Фрэдэрык Сапега, малюнак праектаваны, 1709 г. https://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_Sapieha