Маё мястэчка Луна-Воля

Маё мястэчка Луна-Воля
Лявон Карповiч

Кнiга паyстала як краязнаyчыя артыкулы аб цудоyным мястэчку з цiкавай старажытнай гiсторыяй, амаль невядомай яго жыхарам.Забытыя i напаyзабытыя падзеi, зьвязаныя з мястэчкам Луна-Воля, складаюць зьмест кнiгi. Але не толькi яны. Бо тое, што адбываецца на нашых вачах, праз некаторы час становiцца гiсторыяй, якая не толькi мае yласьцiвасьць забывацца, але якую вельмi часта стараюцца зьмянiць. Таму гiсторыю варта фiксаваць сучасьнiкамi i сьведкамi падзей

Маё мястэчка Луна-Воля

Лявон Карповiч

© Лявон Карповiч, 2021

ISBN 978-5-0053-5207-1

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Зварот да чытача

Мы жывем адначасова y двух гарадах

Падваеньне асобы зрывае нам дах

Дык няyжо нам нiколi не склеiць, не сшыць Менск i Мiнск —

дзьве паловы сталiчнай душы?

Лявон Вольскi

Паважаны магчымы чытач…

Зьвяртаюся да Цябе з просьбай паразуменьня. У гэтай кнiжцы я сабраy у адно сваё бачаньне, мары, сны, сваё адчуваньне мястэчка Луна-Волi, таксама yспамiны, замалёyкi, назiраньнi iншых людзей. Не адкiдаy у бок знойдзеныя дакумэнты. Але yсё напiсанае i сабранае адносiцца да таго майго, мной успрынятага мястэчка Луна-Волi. Гэта не гiстарычны твор. Калi гэтыя запiсы трапяць у рукi чытачу цi то з «агрогородка Лунно», цi то (прабачце за нясьцiпласьць) з гiшпанскай Гернiкi дэ Луна, цi яшчэ якога месца з падобнай назвай i ён раптам пазнае y нейкiм пэрсанажы сябе цi свайго знаёмага, ведайце, што Вы чытаеце мае суб’ектыyныя думкi да тога «майго» мястэчка без прэтэнзii, што гэта адзiная правiльная ацэнка падзеi цi асобы… Для кагосьцi, магчыма, не iснуе мястэчка Луна-Воля, а ёсьць вёска Лунна, цi «агрогородок Лунно», так як пiша Лявон Вольскi пра Менск i Мiнск. Кожны мае права на сваё бачаньне…

Да yсяго знойдзенага, хоць трошкi зьвязанага з мястэчкам матэрыялу, я адносiyся вельмi хцiва. Мне шкада было нешта не yключыць. Але гэта прывяло да таго, што я ня змог аб’яднаць мае набыткi y адно цэлае. Так атрымалiся часткi тэксту, аб’яднаныя цi-то y часе, цi гiстарычнай падзеяй, цi лёсам людзей, цi аддзельнай тэмай, напрыклад, пра Нёман.

Я марыy зрабiць кнiжку аб улюбёным мной мястэчку, бо канчаткова перакананы, што людзi павiнны ведаць гiсторыю свайго роду, сваёй «малой радзiмы», дзе нарадзiyся ён цi яго продкi, Гiсторыю сваёй Айчыны. Не, я не памылiyся, напiсаyшы Гiсторыя з вялiкай лiтары, бо Гiсторыя сваёй Айчыны для грамадзянiна заyсёды вялiкая, нягледзячы на яе сьветлыя i цёмныя старонкi. Кажуць, што y нашых продкаy iснаваy такi звычай, калi юнака пасьвячалi y мужчыны, то адным зь iспытаy было веданьне гiсторыi свайго роду y сямi пакаленьнях! Ня ведаеш, ня маеш права быць мужчынам! Гэта забясьпечвала, каб чалавек дбаy пра гонар свайго роду i памнажаy яго. Спадзяюся, што з дапамогай гэтых запiсаy частка жыхароy мястэчка больш блiзка пазнаёмiцца з гiсторыяй Луна-Волi i больш яго палюбiць.

У зьбiраньнi матэрыялаy пра мястэчка мне дапамагалi без перабольшваньня пару дзясяткаy людзей. Усiх пералiчыць не магу нават з той прычыны, што кагосьцi ня yспомню i гэта будзе несправядлiва. Але не магу не назваць Язэпа Палубятку, якi заахвоцiy мяне да гэтай працы i першы вычытваy, набiраy на кампутары i друкаваy у газэце «Мастоyскi весьнiк» першыя артыкулы; Уладзiмiра Хiльмановiча, якi не даваy памерцi надзеi y вынiк, першы вычытаy усё сабранае i дапамог выправiць недахопы, упарадкаваць матэрыялы; Рут Маркус з Тэль-Авiва, якая сваёй патрыятычнай паставай да мястэчка Луна-Волi i велiзарнай працай па зьбiраньню i захаваньню памяцi аб месцы, дзе жылi яе бацькi, натхняла да працы, а таксама дазволiла выкарыстаць яе матэрыялы y гэтай кнiжцы; ксяндза Люцыяна Радомскага, якi падзялiyся сваiмi матэрыяламi аб гiсторыi мястэчка; маю жонку Валянцiну Карповiч, якая напiсала свае yспамiны i дадала y кнiгу; Паyла Мажэйку, якi забясьпечыy усё, што зьвязана з першым выданьнем кнiгi, бо без яго працы выданьне было б немагчымым.

З павагай,

аyтар сабраных i даданых запiсаy Лявон Карповiч з Луны-Волi

Цэнтар Луна. 2020 год. Крынiца: https://yandex.by/collections/card/5e04d6373959b2e14b267eeb/

Прадмова

…І няма y людзей больш простага

спосабу yдасканальвацца, як праз

веданьне дзеяy мiнулых.

Палiбiй

«Бацькаyшчына мая, родная мацi Беларусь! Ты ё для мяне найдаражэйшым, найцаньнейшым скарбам: пры табе я жыву кожнай думкай сваёй! Бацькаyшчына Беларусь, люблю я цябе, тваё поле i пожнi вялiкiя, што разьвярнулiся yсiм сваiм хараством перад вокам чалавека. Люблю цябе, Беларусь, бо я частка цябе. Люблю цябе, бо ты мая: усюды, дзя я цябе бачу, – бачу сябе. Люблю я гутарку тваю найхарашэйшую i найразумнейшую, бо y ёй я толькi адчуваю, што я праyдзiвы сын Беларусi. Люблю цябе, мая мова родная, ты для мяне неацэнны скарб, бо ты yлiта мне y душу маёй маткай роднай, калi яшчэ быy у калысцы. Ня буду браць прыкладу з другiх сыноy Беларусi, што, паехаyшы y сьвет, наyмысьля стараюцца забыцца свае роднае мовы i чураюцца перад другiмi нацыямi назваць сябе беларусамi… Такi чалавек не дастойны называцца сынам Беларусi, ён здраднiк свае Бацькаyшчыны i yсяго Беларускага народу.

Беларусь, мацi мая, зямля маiх бацькоy, дзядоy i прадзедаy, што дзеля цябе жылi, крывёй сваёй i духам сваiм цябе баранiлi. Беларусь, Бацькаyшчына мая, на цябе я хачу глядзець аж да сьмерцi. Ты для мене ёсьць жыцьцём, навукаю, ты вучыш мяне ад калыскi да дамавiны кахаць цябе, цярпець за цябе i дзеля цябе…» – 1921 г. Язэп Шпэт.

Чытаючы словы Язэпа Шпэта, можа падацца, як усё проста. Як проста быць сынам Беларусi: толькi любi Бацькаyшчыну, любi родную мову…

І y задуменьне прыводзяць другiя словы: «Люди, которые говорят на белорусском языке, не могут делать ничего, кроме как разговаривать на белорусском языке, потому что по-белорусски нельзя выразить ничего великого. Белорусский язык—бедный язык. В мире существует только два великих языка: русский и английский». А. Лукашэнка. З выступа на сесii Гомельскага гарсавета 1 сьнежня 1994 г. «Народная газета» 01.02.1995 г.

Як, адкуль i чаму могуць у людзей узьнiкаць такiя пачуцьцi i думкi аб самым сьвятым? Комплекс гiстарычнай непаyнавартасьцi, манкуртызацыя, служэньне не свайму народу, а захопнiкам, мае гiстарычныя прычыны.

Беларусь два стагодзьдзя была паланянкай, якую закавалi y кайданы i кiнулi y вязьнiцу. Ды крый Божа, каб хто яе yбачыy, каб магла яна варухнуцца i даць аб сабе знаць. Бо баялiся яе i нашай прыгожай, велiчнай, мудрай гiсторыi. Баялiся i баяцца тыя, хто не хацеy i не хоча, каб падняyся з небыцьця ды годна расправiy плечы адзiн з найстаражытнейшых эyрапейскiх народаy—беларусы.

Час сьцiскае стагодзьдзя, зблiжае падзеi. Час абыякавы. Але вечны чалавек, яго памяць, яго трывогi i надзеi. Гэта чалавек надае часу рух. Нястрыманая i вечная плынь часу зносiць i людзкую радасьць i людзкi смутак. І зьнесла бы yсё y нябыт без астатку, калi б не былi такiмi глыбокiмi i чыстымi крынiцы народнай памяцi, што песьняй i казкай, балядай i паданьнямi зьвязалi нас з далёкiмi продкамi нашымi i далi магчымасьць дазнацца адкуль ёсьць i пайшла наша Беларусь, што прайшла, чаму сьведкаю была i што перажылi людзi ад тых часоy, як памятаюць сябе… Пакуль ёсьць гэтая памяць—жыве Беларусь!

Вобраз роднай зямлi y кожнага чалавека свой, адметны, непаyторны. У iм колеры i пахi, гукi i мроi, факты гiсторыi i yласныя перажываньнi. І гэты вобраз становiцца пэрлам толькi для таго, хто не парваy сваiх каранёy, чые пачуцьцi асьветлены любоyю.

Кожнай жывой iстоце неабходна ведаць свой дом. У кожнага з нас ён ёсьць. Разам у iм жывуць нашыя родныя i yтвараюць сям’ю. Побач у сваiх дамах жывуць суседзi. Усе мы жыхары Беларусi жывём у доме-краiне Рэспублiцы Беларусь. Беларусь мае сваiх суседзяy, тыя – сваiх, i yсе людзi жывуць у доме – плянэце Зямля.

Каб дом быy добрым, людным, прыгожым, неабходна берагчы яго, клапацiцца аб iм, любiць яго. Каб любiць вялiкую Зямлю, неабходна спачатку палюбiць невялiкую яе частачку—Радзiму. Так як любоy да чалавецтва, праяyляецца праз любоy да блiзкiх, так любоy да Зямлi праяyляецца праз любоy да месца, у якiм жывеш.

Як часта можна пачуць выказваньне: «Ад мяне нiчога не залежыць. А вёска наша нiкому не патрэбная». Гэта дакладна тое, аб чым мараць, над чым працуюць ворагi Беларусi, каб так думала большасьць.

Кажуць, што мы, беларусы, гiстарычна малады народ. Каля 1000 гадоy таму назад у нас адбыyся культурны выбух. Практычна адначасова yзьнiклi гарады, пiсьменнасьць, дзяржава, распаyсюдзiлася хрысьцiянства. За вельмi кароткi час нашы продкi вышлi з гiстарычнага нябыту i стварылi вялiкую магутную цывiлiзаваную дзяржаву, якая стала культурнай зьявай Эyропы…

Сэрцам эyрапейскай культуры былi гарады. Беларускiя гарады карысталiся Магдэбурскiм правам, мелi самакiраваньне i вольнае саслоyе, былi цэнтрамi гандлю, рамесьнiцтва, адмiнiстрацыi i рэлiгii, станавiлiся духоyнымi i культурнымi цэнтрамi народу. Але для гэтага памiж гарадамi i астатнiм людам, вясковым, павiнна была iснаваць надзейная сувязь. У сярэдневяковай Беларусi, гэта значыць у Вялiкiм Княстве Лiтоyскiм гэтая сувязь ажыцьцяyлялася праз славутыя беларускiя мястэчкi. Мястэчка было цэнтрам кiраваньня i парафii.. Тут былi i царква, i касьцёл, i сынагога. Тут жылi ня толькi сяляне, але i гандляры, мяшчане i рамесьнiкi, былi крама, школа, аптэка, шпiталь, пошта, кляштар i палац. У мястэчку iснавала галоyная гандлёвая плошча i рынак. Мястэчкi мелi самакiраваньне, магдэбурскiя гербы i вольных жыхароy. Мястэчкi разьмяшчалiся на адлегласьцi 12—16 км адно ад другога… Жыхар любой вёскi y любы час мог у разе патрэбы на працягу адной – дзьвюх гадзiнаy трапiць у мястэчка. У мястэчку адбываyся культурны абмен памiж горадам i вёскай.

Каб разарваць культурны ланцуг расейскiя акупанты лiквiдавалi ня толькi гэту важнейшую функцыю мястэчак, але i саму назву, ператварыyшы iх у «дзярэyнi» або y «гэпэ» («городские посёлки»). А y 1964 годзе быy распрацаваны плян лiквiдацыi на Беларусi вясковых паселiшчаy, дзе яшчэ захоyвалася беларуская мова i жыла беларуская гiстарычная памяць. «Працэс» працягваецца. Цяпер былым мястэчкам надаюць абразьлiвую i недарэчную назву «агрогородок».

Ідзе змаганьне i, каб зрабiць асэнсаваны выбар, паспрабуем прыадкрыць плiты памяцi роднай зямлi, на якiх пыл многiх вякоy. Прыадчынiм, каб нiхто па легкадумнасьцi або невуцтву недасьведчанасьцi, ня плюнуy на плiту памяцi, незнарок зачапiyшыся за яе y сваiм неасэнсаваным мiтусьлiвым бегу па пакутных дарогах жыцьця. Бо той, хто плюне на памятныя знакi мiнулага, здольны плюнуць на ЧАЛАВЕКА, на МАЦІ, на АЙЧЫНУ… Тысячы год жыве памяць людзкая, каб папярэдзiць разумных i неразумных, злых i добрых: асьцярожна, тут жыве наша з вамi ГІСТОРЫЯ.

Мястэчкi, як людзi: у кожнага свой твар, свой характар свой лёс. Гiсторыя мястэчка—далёкая i блiзкая—вартая засьведчаньня y дакумэнтах, летапiсах, творах. Узрост мястэчка – прадмет гонару для местачкоyцаy.

Кожнае пакаленьне разумее гiсторыю па-свойму, бо y кожнага пакаленьня сваё разуменьне ЧАСУ.

Паспрабуем зазiрнуць у тонi ЧАСУ i, калi yдасца, убачым i «простых» людзей, якiя сваiмi мазалямi кармiлi яснавяльможнае шляхецтва, а на плячах сваiх трымалi дзяржаyны падмурак. І тых, хто жыцьцём i кроyю баранiлi родны край, бо ён належаy iм, а яны—яму. І тых, каму выпала стаяць на вяршынi yлады, каб служыць народу i Айчыне. Не мiнем i тых, хто аказаyся падманутым, не мог разабрацца y хiтраспляценьнях варожага лябiрынту, i тых, хто y здрадзе шукаy i шукае асабiстую выгаду, прадаyшы ворагу i мiнулае i будучыню i душу. І тых, у каго сiлком адабралi памяць i зрабiлi манкуртамi. Бог усiм судзьдзя.

Знайма толькi, калi ёсьць яны-носьбiты i ахоyнiкi вечнага Духу Любовi да Лiтвы-Беларусi, верныя рыцары яе «Пагонi» i Бел-Чырвона-Белага Сьцяга, яму ня згаснуць i шляху нашаму не зарасьцi быльнягом забыцьця.

«Мы здалёк убачылi свабоду,

І яшчэ ня вырвалiся з пут.

Божа, не дадай майму народу

Пошасьцi, нязгоды i пакут».

Генадзь Бураyкiн.