Төңкеріс. Пьесалар

І?iр т?нге ауа бастайды, ?ара??ылы? ?оюлана т?седi. Т?т?ындар ?й?ы?а жай?асады. Жамал Марияны ?зiнi? ая?ына ауыстырып, жанына ана-мына киiм т?сеп, Лариса мен Берiктi екi жа?ына жай?астырады. Г?лн?р сол отыр?ан жерiнде, ма?дайын тiзелерiне ?ойып ?алы? ой?а шомып отыр. Бiрте-бiрте дыбыстар басылып, сахна ?ара??ылы??а батады. Тек ??ран о?ы?ан ?ариды? дауысы басылмайды. (пауза)

Сахнаны прожекторды? жары?ы тiлiп ?тiп, ортада?ы топ?а тiрелiп то?тайды. Барлы?ы сол орындарында. Кезекшi келедi, оны? со?ында Иван.

Кезекшi. Новиковтар! Т?ры?дар! Мiне – сендердi алып кетуге келдi.

Иван. Мама! Лариса! (шешесi мен ?арындасына ?мтылады, сосын, Жамал мен Г?лн?рдi танып, та?ыр?ап кiдiрiп ?алады) Г?лн?р?! Жамал т?те?! Сiздер м?нда не ?ып отырсыздар?

Г?лн?р жiгiтпен с?йлеспейтiнiн бiлдiрiп ж?зiн терiс б?рып ?кетедi.

Жамал. Не ?ып отымыз деймiсi?? Сенi? ана? мен ?арындасы?мен бiрге миналарды? ?стiнде ажалымызды тосып отырмыз. Сендер, на?ыз м?сылмандар, бiздi, к?пiрлердi, не аштан ?атырып, не жарып ?лтiргендерi?дi тосып отырмыз.

Иван. М-м… (?арындасына) Лариса, мен сендердi? осында отыр?андары?ды б?гiн ?ана бiлдiм. Бiрiншi к?нi ?аладан кеткен шы?ар деп ж?ргем. (шешесiнi? жанына тiзерлей отыра кетедi) Мама! Мама! (Лариса?а) Мамама не бол?ан?

Лариса. (жылап с?йлейдi, дауысында ашу-ыза) Не, к?рмейсi? бе? ?лейiн деп жат?ан жо? па!

Иван. (одан ?рi сас?ала?тайды) ?алай… ?лейiн деп? Неге?

С?зi таусыл?ан Лариса ж?зiн а?асынан б?рып ?кетедi де сол?ылдап жылап жiбередi.

Жамал. Сен осындай с?ра? ?ою?а ?ялмайсы?, и?! Неден ?лейiн деп жат?анын бiлмейсi? бе? К?рмейсi? бе, ж?ртты? ?андай м?шкiл жа?дай?а т?скенiн? Неше к?н болды б?ларды? аш-жала?аш отыр?анына? Не су бермейдi, не тама?тандырмайды, ауру-сыр?аттар?а д?рiгерлiк к?мек к?рсетiлмейдi, емшектегi балалар аналарыны? с?тi тартылып ?ал?анды?ынан ?ырылып жатыр. М?мкiн сен осыны? барлы?ын бiлмедiм дейтiн шы?арсы?, ??!

Иван. (Жамал?а ?арау?а, о?ан жауап ?ату?а даты бармай, ?арындасына) Лариса, мен сендердi алып кетуге келдiм. Шейх ма?ан р??сат бердi. Ж?р, кетейiк. (шешесiн к?термек болады, сол жерде Мария ы?ырсиды да б?кiл денесi мен ая?тарын созып, ?ырылдап ?тiп кетедi, Иван оны орнына жат?ыза ?ояды)

Лариса. (барлы?ын т?сiнiп шешесiнi? ?стiне жата кетiп боздап ?оя бередi) Ма-ма! Мама! ?лмешi, мама! ?лмешi деймiн! Ма-ма!

Жамал. (Марияны? тамырын ?стап, ?айтып кеткенiне к?зi жетiп бетiн сипайды да Иван?а ?арайды) И?, Иван, ?айтып кеттi шеше?. ??тылды б?л д?ниенi? азабынан.

Иван ая?ына т?рып, бас киiмiн шешiп, тер басып кеткен бетiн с?рте бастайды.

Иван. Жо-жо?! М?мкiн емес… мамам ?лген жо?… есiнен танып ?ал?ан шы?ар… (отыра кетiп Марияны? к?кiрегiн ты?да?ысы келгендей ?арындасыны? иы?ынан тартады)

Лариса. (басын к?терiп алып) Мамам ?лiп ?алды! ?лiп ?алды! Сен! Сен оны ?лтiрген! Сен оны ?лтiрдi?! А-а!…

Иван. (шегiншектеп кетiп) Лариса! Олай деме… мен… мен емес… мен тек…

Лариса. И?! Сен оны ?лтiрген! Сен! Сен! Мамамды ?лтiрген сен!

Иван шыдай алмай ая?ына т?рады да не iстерiн бiлмей жан-жа?ына ?арайды. Сосын Г?лн?р?а бiрде?е дейiн деп жа?ындайды.

Иван. Г?лн?р, ендi сен бiрде?е дешi! Менi? не кiн?м бар?

Г?лн?р. (бейне бiр ??быжы? жа?ындап келе жат?андай шошынып) Жо-жо?! Жа?ындама ма?ан! Жолама! Аула?!

Жамал. (Иван о?ан «не iстейiн» дегендей ?арайды) Иван, менi?ше сенi? осы жерден кеткенi? д?рыс болар.

Иван. Жарайды… мен кетейiн… кетейiн. Лариса, кеттiк, кетейiк, маманы… алып кетейiк.

Лариса. Кет! ?зi? кет! Мен сенiмен бармаймын! Мен сенi к?ргiм келмейдi! Мына шайтанны? формасын к?ргiм келмейдi! О-о! Мама! О-о, сорлы мамам-ай!

Иван. (Жамал?а) Ендi не iстейiн мен? Б?ларды осында ?алтырып кете алмаймын ?ой. Шейх ма?ан р??сат берген…

Жамал. Бар ?айтадан сол шейхi?е! Ая?ына жы?ыласы? ба, ?лде ке?iрдегiнен аласы? ба, не ?ылса? о ?ыл – тек осында?ылар?а бостанды? берсiн. Тым ??ры?анда балалар мен ?йелдердi босатсын. Бар! Не ?ып т?рсы?!

Иван о?ан ?арайды, Г?лн?р?а ?арайды, сосын ?арындасына ?арайды, оларды? бiреуi де оны? бар екенiн, жандарында т?р?анын сезбегендей терiс ?арап отыр. А?ыры мас адамдай тентiректеп ж?нiне кетедi. Та?ы да ?нсiздiк орнайды, тек ??ран о?ы?ан ?ариды? дауысы естiлiп т?рады.

Бесiншi к?рiнiс

Ас?арды? ?йiнi? iшкi к?рiнiсi. Т?н, терезедегi перделер жабулы. ?стелге екi шынта?ын тiреп ?ойып, ?олдарымен басын ?стап Ас?ар отыр.

Ас?ар. (?зiмен ?зi с?йлеседi) Сонымен не болды? Не бiтiрдiк? Не тындырды?? И?, ендi ешкiм зина жасамас, ?рлы??а бармас. ?ыз-келiншектер жала?аш ж?рмес. ?ылмыс тиылар. Бiра?, шейх к?здеген ма?сатына жеттi ме? Адамдарды ?згерттi ме? Оларды? iшкi д?ниесi жа?арды ма? Жо?! Олар ендi тек ?атал жазадан ?оры??анынан ?ана ?ылмыс?а бармайды. Егер ерте? шари?ат за?ы к?шiн жо?алтса сол адамдар та?ы да сол ?ылмыстарын iстейдi. Ал адамдарды ?ылмыс пен к?н??а ар-?яты, иманы жiбермеуге тиiс, олар хиджап пен ?зын етек к?йлек кигенде, д?реден, тая? жеуден ?ор??анынан емес, жала?аш ж?ре алмайтынды?ынан, ?ял?анынан киуге тиiс. «?ылмыс?а бару?а болмайды!» деген ?а?ида бiздi? адамдарды? сана-сезiмiнде д?рыс т?рбиенi? н?тижесiнде орнау?а тиiс. Алайда… (к?рермендерге б?рылады) алайда, бiздi? т?рбиелеу ж?мысымыз iлгерi басып келе ме? Нелiктен ?о?амымызда ?ылмыстар саны жылдан жыл?а кемiмей келедi? Ж?не де ?ылмысты? небiр сора?ы т?рлерi пайда бол?ан жо? па! Балаларды зорлап ?урелеп ?лтiру деген не с?мды?! Ж?ктi ?йелдi? кiм к?рiнгеннi? ?ойнына жат?аны не аз?ынды??! Бейк?н? с?бидi туа салысымен шырылдатып тастап кеткен деген не?! ?абдуррахманды да т?сiнуге болады. Ол т?рбие ж?мысыны?, салихалы, салауатты ?мiр с?руге ба?ыттал?ан ?гiт-насихатты? н?тижесiздiгiнен, ?атал жаза ?олдану?а м?жб?р болды. И?, ендi ол ма?сатына жеткен сия?ты. Егер оны? орнат?ан т?ртiбi ?за? уа?ыт?а са?талса ?ылмысты? б?кiл т?рi м?лдем тиылады. М?мкiн соныкi д?рыс та шы?ар? ?? М?мкiн адам баласына ??ла?тан ??й?ан с?зден г?рi арт жа?ынан со??ан д?ре тиiмдi болар ма? М?мкiн т?лiм-т?рбие тая?сыз, д?ресiз адам бойына сi?бейтiн шы?ар? М?мкiн «аюды намаз?а ?йреткен тая?» деген с?з бекер айтылма?ан болар? (бiраз уа?ыт ?нсiз ?алады) Ал бiра?… бiз аю емеспiз ?ой. Бiз адам баласымыз. ?лде бiздi? аюдан еш айырмашылы?ымыз болма?аны ма? Жо?! Олай емес! Адам баласын имандылы??а, м?дениеттiлiкке, т?рбиелiлiкке тек шын ж?ректен шы??ан а?ылды, жылы, ?ткiр с?з ар?ылы, игi ?лгi ар?ылы, шыдамдылы?ты?, сабырды? ар?асында, т?зiмдi де тынымсыз е?бектi? н?тижесiнде жеткiзуге болады. Одан бас?а жол да жо?. ?йткенi бiз ?лгiлi аю емес, ?лгiлi адам т?рбиелеп ?сiруiмiз керек. Адам баласыны? т?рбиесiн дрессировка?а айналдыр?ан… б?л дегенi?iз адамды адамгершiлiктен хайуанды??а, прогресстi регереске айналдыр?ан деген с?з. Жо?, ?абдуррахман, мен сiзбен еш?ашан келiспеймiн! Сiздi? т?сiлi?iздi, «т?рбие ж?йе?iздi» мен еш?ашан ?олдамаймын.

Осы т?ста есiк ?о?ырауы шыр ете ?алады. Ас?ар селк етедi, сосын т?рып, есiкке жа?ындап, оны ашады. Халел к?мекшiсiмен кiредi.

Халел мен оны? к?мекшiсi. Ассалам? ?алайк?м.

Ас?ар. Уа?алейк?м ассалам. (с?л б?геледi, сосын, д?лiзге к?з тастап, есiктi жабады) Жо?арлаты?ыздар.

Халел жо?ары шы?ып, ?й иесi н?с?а?ан орынды?та жай?асады, к?мекшiсi есiк к?зiнде ?алып ты? ты?дайды, ара-т?ра терезеге жа?ындап келiп шымылды? арасынан дала?а к?з тастап ?ояды.

Ас?ар. (?зiнi? орнына отыра бере) Танымадым ?ой… сiз кiм боласыз?

Халел. Менi? есiмiм Халел. Мен ?лтты? ?ауiпсiздiк комитетiнi? ?ызметкерiмiн, б?лiкшiлерге ?арсы к?рес ?йымдастыру ?шiн жiберiлген арнайы б?лiмшенi? басшысымын. Бiз ?аланы? естияр азаматтарымен б?лiкке ?арсы iс-?имыл жасайтын ?йым ??рды?, гарнизонны? есi д?рыс офицерлерi мен сержанттарыны? арасында ?гiт-насихат ж?ргiзiп жатырмыз. «?л хизб» партиясыны? м?шелерiмен де с?йлесiп а?ыл?а ша?ырып жатырмыз.

Ас?ар. Т?сiнiктi. Ал ма?ан ?алай ?оры?пай келiп т?рсыз? Менi б?лiкшiлердi?, ?абдуррахман шейхтi? сыбайласы деген жо? па… сол естияр азаматтар?

Халел. Жо?, керiсiнше, ол азаматтар сiзге сенiм артып отыр. Ж?не бiр тапсырма бар – оны сiзден бас?а ешкiм орындай алмайды. Мiне, о?ы?ыз. (?алтасынан бiр ?а?аз алып Ас?ар?а ?сынады)

Ас?ар. (?а?азды алып жатып) Б?л не?

Халел. Б?л тапсырма. Бiздi? басшылы?ты? сiзге берген тапсырмасы. Керек болса – президенттi? тапсырмасы!

Ас?ар. (?а?азды о?ып шы?ып ?стелге тастай бередi) Астафиралла! Мен м?ндай тапсырманы орындай алмаймын.

Халел. Орындайсыз. И?, б?л тапсырманы орындау о?ай болмас. Бiра? сiзден бас?а ешкiмнi? ?олынан келмейдi.

Ас?ар. О Алла! Ендi кiсi ?лтiру тек имамны? ?олынан ?ана келетiн бол?аны ма?!

Халел. Кешiрi?iз, Асеке. Мен мынаны айтайын деп едiм – шейх сiзден бас?а ешкiмдi ма?ына жолататын емес. Полковник Ысмаиловты? к?зiн жой?аннан берi ол м?лдем адам баласына сенуден ?алды. ?сiресе б?гiнгi шари?ат сотынан кейiн ол ендi еш?айда бас с??а ?оймас.

Ас?ар. Е-е! Полковник Ысмаиловты сiздер ?лтiрген екенсiздер ?ой!

Халел. Асеке, олай деме?iз. Полковник Ысмаиловты? к?зiн жою ж?нiнде бiз басшылы?ымыздан б?йры? алды?. Бiз гарнизонны? бiрсыпыра офицерлерiн ?гiттеп ?зiмiздi? жа?ымыз?а шы?арып алды?, ал полковник на?ыз фанатик екен, к?нбей т?рып алды. Содан кейiн оны? к?зiн жоюдан бас?а еш амал ?алмады. Ендi шейх ?абудррахманды жо? ?ылса? ?аланы ?ант?гiссiз азат етуге м?мкiндiк туады. Бiзге т?скен м?лiметтер бойынша стадионны? жарыл?ыш миналарын iске ?осатын пульт ?абдуррахманны? ?олында екен. Бiз гарнизон басшылы?ын ?ол?а алып экстремисттердi т?т?ындай бастасымен ол стадионды ??ртып жiбередi. Т?т?ындал?ан к?нде д?л ?зiне еш ?айырымдылы? болмайтынын шейх жа?сы бiледi. Сонды?тан оны? к?зiн жой?аннан бас?а амал ?алмады. Ал ол ма?ына ешкiмдi жолатпайды. ?зiне ?бден берiлген, шейх ?шiн жанын пида етуге дайын жаса?тарымен ?оршап ал?ан. Сiр? бiрде?енi сезiп ж?р-ау деймiн. Содан, ?рi ойлап, берi ойлап, осы тапсырманы сiзге ж?ктегеннен бас?а еште?е ойлап таба алмады?.

Ас?ар. Жо?, Халел, мен кiсi ?лтiре алмаймын. Жо-жо?, атама?ыз! Кiсi ?лтiру – зор к?н?.

Халел. Мен б?рiн т?сiнемiн, Асеке. Бiра?, бiз ?лтiрмесек – ол ?лтiредi. ?лтiрiп жатыр да! Шари?ат сотыны? ?кiмiмен ?лiм жазасына кесiлгендерден бас?а, стадионнан к?нде б?лен ?лiк шы?арылады. Жа?ын арада сонда?ы т?т?ындарды босатып алмаса?, жаппай ?ырыла бастайды. Т?т?ындар ?бден ашы??ан екен, футбол ала?ыны? ш?бiн та?ырлап жеп ?ойыпты. Олар ш?лден де азап шегiп отыр. Мiне б?гiн оларды? сусыз оты?андарына то?ызыншы т?улiк кеттi! То?ыз т?улiк сусыз отыру дегендi т?сiнетiн шы?арсыз. (Халел имамнан к?зiн айырмайды, ал ол шыдай алмай т?мен ?арайды) Ал бiз б?гiн басшылы?ымыздан та??ы беске дейiн стадионда?ы жарыл?ыш миналарды iстен шы?ару ж?нiнде б?йры? алды?. Са?ат бесте президент ?ала?а шабуыл жасау?а п?рмен бередi. Ал шабуыл басталысымен ?абдуррахман стадионды жарып к?лiн к?кке ?шырады. Ал онда он мы? адам ?амауда отыр. Ойланы?ыз – он мы? адам! Бiр адамды ?лтiру ?алай – он мы?ын ?ырып тастау ?алай? Стадионда мы?да?ан балалар, кiшкентай с?билер бар. ?ателеспесем, сiздi? ?ызы?ыз бен ?лы?ыз да сонда отыр. Ж?байы?ыз ж?нiнде с?з ?оз?амай-а? ?ояйын. ?алай сiз балалары?ызды ойламайсыз?

Ас?ар. (басын к?тередi, ж?зiнде ?асiрет пен ?ай?ы) Олар менi? жадымнан еш?ашан кетпейдi, мен оларды ?рбiр с?тте ойдан шы?ара алмаспын.