Төңкеріс. Пьесалар

Васильев – к?сiпкер.

Имам.

?кiмшiлiктi? ?ызметкерлерi, саудагерлер, аудармашы, о?ушылар.

Официант ?ыздар: Г?лба?рам, Юлия, оны? досы Саша, бармен, крупье.

Презентация?а ?атысушылар.

А?ын бала А?ынжан.

Бiрiншi к?рiнiс

?кiмнi? жиналыс ?ткiзетiн кабинетi. Басты?ты? столына жал?ас?ан ?зын стол. ?кiм ?зiнi? орнында. ?зын столды? жа?алауында: Ж?ма?али, Мерген, ?алкен, Ма?пал, Сергей Андреевич, Жазира ж?не аудан ?кiмшiлiгiнi? бас?а ?ызметкерлерi. ?кiм с?йлеп отыр. ?алкеннi? ?олында блокнот пен ?алам. Жазираны? ?олында диктофон.

?кiм. … Ендi кемшiлiктерге к?шелiк. Менi? аны?та?аным – мемлекет тiлiнi? нашар жа?дайы. Ауылдарды алса? – оларда ?аза? мектептерiнi? саны 80 пайыз?а жуы?тап ?алыпты; б?л к?рсеткiш жаман емес. Алайда, аудан орталы?ында жа?дай нашарлау – ?аза? тiлiнде саба? беретiн мектептер саны небары 40 пайыз. ?алалы? 3 бала-ба?шаларды? бiреуi де ?аза? тiлiнде т?рбие бермейдi. Б?л ?алай, Сергей Андрей-?лы?

Сергей Андреевич орнынан т?ра бастайды, бiра? ?кiм ?олын сермеп салып оны отыр?ызады.

?кiм. Жолдастар! Бiз ?аза? мектептерiнi? санын арттырмай мемлекет тiлiн тиiстi де?гейге к?тере алмаймыз. Сонды?тан, жедел т?рде аудан мектептерiнi? барлы?ын мемлекет тiлiне к?шiруiмiз керек. Б?л ж?нiнде аудан ?кiмшiлiгiнi? ?аулысыны? жобасын дайындап, соны тал?ылап, келесi маслихатты? сессиясына ?сыну керек. К?не, не дейсi?дер? (отыр?андар ?ндемейдi, сонды?тан оларды к?зiмен шолып ?тiп) Сергей Андрей-?лы, б?л м?селе ж?нiнде айтары? бар ма?

Сергей Андреевич еле? етiп басын к?терiп ?кiмге ?арайды. Бiрдеме деу керегiн т?сiнiп с?зiн бастайды.

СергейАндреевич. Басар Базарович, в текущем году наш отдел образования проделал определенную работу по повышению роли государственного языка…

?кiм. То?тай т?р! Сергей Андрей-?лы, егер басты?ты? ?зi ?аза?ша с?йлемесе, онда ?алай ол ?арауында?ы мекемелерде, мектептерде мемлекет тiлiнi? жа?дайын жа?сартпа??

Сергей Андреевич т?сiнбегенiн бiлдiрiп Ж?ма?али?а ?арайды.

Ж?ма?али. Сергей Андреевич, Басар Базарович спрашивает: как вы сможете повысить роль государственного языка в подведомственных учреждениях и школах, если сами на нем не говорите?

СергейАндреевич. Но мы сейчас изучаем казахский язык.

?кiм. (т?сiнбегенсiп) Не дейдi?

Ж?ма?али. «?аза? тiлiн о?ып жатырмыз», – дейдi.

?кiм. Б?рекелдi! (Сергей Андреевичке) Онда айтатын с?зi?дi ?аза?ша айт. Т?сiндi? бе?

СергейАндреевич. (басын ш?л?ып, ?ызара?дап) ?м! Биз… биз… мем… мим… мемликет тилин… тилин… это… тилин… (?ызарып кетiп, ?а?аздарын жинап кабинеттен шы?ып кетедi. Отыр?андарда ?н-т?н жо?).

?кiм. (к?зiмен оны шы?арып салып) Мiне – бiлiм беру б?лiмi ме?герушiсiнi? т?рi мынау. Ж?ма?али! Б?л орын?а ?аза?ты ?ою керек. О?у б?лiмiнде ?аза? ?ызметкер бар ма?

Ж?ма?али. Бар. Ме?герушiнi? орынбасары ?аза?. С?кен деген жас жiгiт.

?кiм. Жасты?ы айып емес. Тек етi тiрi болса болды.

?алкен. Сергей Андреевич бiлiм беру саласында ?ыры? жылдан астам е?бек етiп келедi. Ая? астында ?аза?ша ш?лдiрлей с?йлеп кетпедi? деп орнынан босату?а бола ма?

?кiм. (?алкенге ш?йiлiп) ?й! Б?л ?айдан шы??ан адвокат?! А???ла?тарды осы к?нге дейiн басы?а ?ойып ж?рген ?ай бейба?сы? ?зi??

?алкен. (атып т?рып) Сiз с?зi?iздi ба?ып с?йле?iз! ?кiм екенмiн деп ауыз?а келгендi шату?а бола ма? Ал сiздi? б?кiл орыс мектептерiн ?аза?ша?а аударамыз?а жол болсын! Ия, мемлекет тiлiнi? жа?дайы тиiстi д?режеде емес. Бiра? сiз iшкi ?лтаралы? жа?дайды да ескеруге тиiстiсiз. Бiздi? ?аламызды? т?р?ындарыны? алпыс пайызы орыс тiлде с?йлейтiн ?лттар ?кiлi. Сонды?тан мектептердi? басымы орыс тiлiнде бiлiм бередi. Б?л м?селеге ?лкен абайлы?пен кiрiспесе…

?кiм. То?тат! (орнынан т?рып ерсiлi-?арсылы ж?рiп кетiп, ?алтасынан темекi алып т?татады. Сосын орнына келiп, темекi ?ыстыр?ан екi сауса?ын ?алкенге кезеп) Д?л осы сен сия?ты жамандарды? кесiрiнен ?аза? орыс?а т?уелдi болды. ?з тiлiнен айырыла жаздады.

?алкен. (жанында отыр?ан Мерген оны? же?iн тартып бiрде?е деп сыбырлайды. ?алкен ?олын ж?лып алып) ?аза?тарды? ?алай орыс мемлекетiне т?уелдi бол?аны ж?нiнде тарихта на?ты деректер бар. Егер бiлмесе?iз, мен айтайын: е? ?уелi Т?уке хан, содан кейiн ?бiлхайыр…

?кiм. Хандарда не? бар ей! ?ткендi ?опармай ?азiргi жа?дайды ойла. ?аза?стан т?уелсiздiк ал?анына жиырма жыл?а жуы?тап ?алды, ал бiз ?лi орыстарды? ы?палынан шы?а алмай ж?рмiз. Нелiктен? ?ор?амыз. Неден? (?алкеннi? с?зiн маза?тап ?айталап) «… iшкi ?лтаралы? жа?дайды да ескеруге тиiстiмiз», «… б?л м?селеге ?лкен абайлы?пен кiрiсу керек». ?ашан?а абайлай бермекпiз? ??! Кезiнде орыс империасы бiздi жаппай орысшаландырумен ??ртпа?шы болды. Ендiгi кезек бiздiкi. Ендi бiз жаппай ?аза?шаландыру?а кiрiсемiз. Кiмге ?намаса – кетсiн Ресейiне, жол ашы?.

?алкен. Сонда не?! Бiздi? демократиялы? мемлекетiмiз империалистiк саясат ж?ргiзбекшi ме? Орыс империалистерi мен шовинистерiнi? жолына т?спекпiз бе? Онда олардан бiздi? ?андай айырмашылы?ымыз болма?шы? Сiз мынаны айты?ыз – б?л жо?арыдан т?сiп т?р?ан н?с?ау ма, ?лде ?зi?iздi? ойы?ыздан шы?арып ал?ан бiрде?е ме?

?кiм. (Ж?ма?али?а) Ж?ма?али-ау, айтшы – т?сiнсем б?йырмасын – мынауы? кiм ?зi? ?ызметi не – соншама ?кiмге ?кiре?дейтiн?

Ж?ма?али Ма?пал?а ?арайды.

Ма?пал. (?ызара?дап орынан т?рып) ?алкен бiздi? газетiмiздi? корреспондентi. Бiра? оны? мына жеке пiкiрiмен бiздi? ?жым келiспейдi.

?алкен. Ма?пал Б?кеновна, сiз ?алай б?кiл ?жымны? атынан с?йлейсiз? Сiз тек ?зi?iздi? к?з?арасы?ызды бiлдiрi?iз.

Мерген. ?алкен-?й, ?ойса?шы ендi! ?алай сен ?п-?лкен адаммен тайталасасы?? Мына Ма?пал да, жа?сы болсын, жаман болсын, басты?ы? емес пе! Ж?не де басты? бола т?рып ?жым атынан с?йлемей ?айтпекшi?

?кiм. (?зiнi? орнына ?айтып келiп отыр?ан) Мерген! То?тай т?р! (Ма?пал?а) Ма?пал Б?кен ?ызы, мына неменi ж?мыстан босатасы?. Д?л ?азiр, осыннан шы?ысымен. Бас?арып отыр?ан газетi? – ?кiмшiлiктi? газетi, сонды?тан м?ны б?йры? деп ??.

Ма?пал. (?алкенге кейiспен ?арап) Жа?сы, Басар Базарови… Базар ?лы. Тек ?ана…

?кiм. Не?! Орнына кiсi таба алмаймын дейсi? бе? Табамыз! М?ндай а???ла?тарды? адвокатымен ?ызметтес бол?анша, м?лдем газет шы?арамай-а? ?ояйы?.

?алкен. (блокноты мен ?аламын ?алтасына салып, кетуге ы??айланып) Жарайды… екi ?ол?а бiр ж?мыс табылар. Осымен менi? аузымды жабамын деп ойлама?ыз. ?кiмшiлiк газетiнен бас?а да басылымдар бар. (кетедi)

?кiм. Бар, бар! Ол басылымдарды да к?ремiз. Билiкке к?нбейтiнi ?айдан келiптi.

Жазира. (орнынан т?рып) Осы с?зi?iздi д?рыс деп айтып т?рсыз ?ой, и?? Менi? ?оластымда?ы басылым – менi? жеке меншiк газетiм. Мен ?азiр ?алкендi ж?мыс?а ?абылдап аламын. Сосын к?ремiз сiздi? билiгi?iздi. ?андай ?кiм болса?ыз да за??а ?арсы шы?а алмассыз. (ол да кетедi)

?кiм. ?й, ??кей жаман неме! К?рсек к?рермiз! (столыны? ?стiндегi ?а?аздарды ерсiлi-?арсылы бiр ?оз?ап ?ойып, Ж?ма?али?а) Сонымен, бiлiм беру б?лiмiнi? басты?ын орнынан т?сiрiп, орнына ?лгi С?кендi та?айындау ж?нiнде б?йры? дайында. (Ма?пал?а) Ал жа?а?ы неме б?гiннен ?алмай ж?мыстан босатылсын. ?олма-?ол. Т?сiнiктi ме?

Ма?пал. И?, т?сiнiктi.

?кiм. Сосын орнына бiреудi табармын – журфак бiтiрiп жат?ан жастар жеткiлiктi. (отыр?андарды бiр шолып ?тiп) Ал, та?ы с?ра?тар бар ма?

Мерген. (орнынан т?рып) Басеке, менде бiр с?ра? бар едi.

?кiм. Ол нендей с?ра??

Мерген. Жа?а ма?ан Балхан Ж?сiпованы? продюсерi келдi.

?кiм. Не дейдi?! К?дiмгi ?ншi Балхан Ж?сiпованы? ба?

Мерген. И?, Балхан Ж?сiпованы? продюсерi.