Төңкеріс. Пьесалар

Халел. Онда ?алай ?ол ?усырып отырма?сыз?

Ас?ар. Мен ?ол ?усырып отыр?ан жо?пын. К?нде сол шейхтен стадионда?ы т?т?ындарды босат деп ?тiнемiн. Бiра? ол к?нбей т?р.

Халел. Д?рыс, ол еш?ашан оларды босатпайды. ?йткенi стадионда?ы т?т?ындар шейхтi? басты к?зiрi. Президент автономияны мойындап, шейхтi? ?сынып отыр?ан келiсiм шартына ?ол ?ойма?анша стадионда?ы т?т?ындар?а бостанды? жо?. Ал президент еш?ашан автономияны мойындамайды. Ж?не де онысы д?рыс. ?азiр осы автономияны мойында, ерте? та?ы бiреу д?л осындай б?лiк шы?арып та?ы бiрде?е деп талап ?ояды. Сонда мемлекетiмiздi ыдыратып, б?лшекетеп таратып жiберуге бола ма? Жо?, болмайды! Президенттi? автономияны мойындайтын еш?андай ха?ысы да жо?. Ж?не де ол кiсi б?л б?лiктi к?пке соза да бере алмайды. Бiзге берiлген мерзiм бiттi, б?гiн а?ыр?ы т?н. Ал бiз, шейхты, оны? ?олында?ы пультты iстен шы?арма?анша еш?андай iс-?имыл бастай алмай отырмыз.

Ас?ар. Мен б?рiн т?сiнемiн. Мен… мен соны… ?лтiрудi? де ?ажеттiгiн мойындау?а дайынмын. Бiра?, мен… ?з басым кiсi ?лтiре алмаймын. Жо?, б?л iс менi? ?олымнан келмейдi. Менi? ?олым бiреудi? ?мiрiн ?иу?а бармайды. М?лдем бармайды.

Халел. Барады! Бар?ызасыз! Егер де сiз мы?да?ан адамдарды? ?мiрiне т?нiп т?р?ан ?ауiптi ойласа?ыз, т?сiнсе?iз, соларды ??т?ару ?шiн сiз кiсi ?лтiруге барасыз. Былай деп ??ы?ыз – сол он мы? адамны? та?дыры, ?мiрi бiр ?зi?iздi? ?олы?ызда т?р.

Ас?ар. Сонда да мен кiсi ?лтiре алмаймын. Былай iстесек ?айтедi – мен ?азiр ?абдуррахман?а барып та?ы да с?йлесейiн, стадионда?ы адамдарды босат дейiн. Мен оны к?ндiремiн, мен оны ?алай да к?ндiруге тиiстiмiн!

Халел. (шыдай алмай столды ала?анымен ?ойып ?алады) Имам! Ояны?ыз! Есi?iздi жиы?ыз! ?алай т?сiнбейсiз – ол еш?ашан т?т?ындарды босатпайды, ?лсе де босатпайды! ?лсе бiрге алып кетедi, бiра? босатпайды. Б?л жерде ендi с?здi? ?ажетi аз. Ендi iстi? кезегi келдi. Сiз сол iстi ?ол?а аласыз, сiз оны ?лтiресiз! ?лтiресiз де он мы? адамды аман алып ?аласыз. (?алтасынан тапанша алып шы?ады) Мiнеки, осы тапаншамен сiз шейхтi атып тастайсыз!

Ас?ар. (екi ?олын ала ?ашып) Жо-жо?! Атама?ыз! Мен ?мiрi ?олыма ?ару ?ста?ан емеспiн, мен тапаншадан ату бiлмеймiн. Адам т?гiл иттi де ата алмаймын.

Халел. Б?л шейх иттен де жаман болып т?ран жо? па! (пауза) Ал тапаншадан ату оп-о?ай. Б?ны? о?тары уландыр?ан, сiз ?йтеуiр шейхтi? денесiнi? бiр жерiне тигiзсе?iз болды, же?iл жараны? ?зi жеткiлiктi. Ж?не д?л жанында т?рып адам?а о? дарытпау м?мкiн емес. (тапаншаны? тетiктерiн к?рсетiп ?йрете бастайды) Мiне, мына тетiкше тапанша ?з бетiмен атылып кетпеуi ?шiн былай басылады, я?ни, атарды? алдына оны былай шегiндiресiз. Содан кейiн тапаншаны шейхке к?здеп ш?рiппесiн басса?ыз болды о? атылады. Ж?не сауса?ы?ызды ш?рiппеден алмаса?ыз б?л тапанша о? жаудыра бередi. Т?сiндi?iз бе? Мiнеки, ?олы?ыз?а алып атып к?рi?iз, ?оры?па?ыз, ?азiр м?нда о? жо?.

Ас?ар. (тапаншаны алу?а асы?пайды) Б?л iстi ж?ктейтiн бас?а адам табылма?аны ма?

Халел. Табылмады. Табылмайды да! Б?л iс тек сiздi? ?олы?ыздан келедi. Шейх тек сiзге к?мiл сенедi. Сiздi? киiмi?iздi тексермей, тiнiтпей о?ан кiргiзедi. Бiз оны? б?рiн аны?тады?. Мына тапаншаны iшкi ?алта?ыз?а салып алы?ыз. Б?л тапаншаны еш?андай электронды аспап та сезбейдi, ит те иiсiн алмайды.

Ас?ар. Жа?сы, мен шейхты ?лтiрдiм делiк, ал сонда оны? жанында?ы жаса?тары сол пультты iске ?осып стадионды жарып тастамай ма? Шейхтi ?лтiргенмен бiз ма?сатымыз?а жете аламыз ба?

Халел. Ол ?шiн ?ам жеме?iз. Бiз мынадай ж?йттi аны?тады? – пультты iске ?осу ?шiн ??пия кодты ?олдану керек. Ал кодты шейх ?зi ?ана бiледi екен. Одан бас?а тiрi жан бiлмейдi. Я?ни шейхтен бас?а жан жарыл?ыш миналарды iске ?оса алмайды. Сiздi? мiндетi?iз – тапаншаны шейхке кезеп ш?рiппесiн басу – ар жа?ын тапанша ?зi бiледi. (тапанша?а о?тарды салады да, iске ?осып, ?з бетiмен атылып кетпеу ?шiн тетiкшенi басып Ас?ар?а ?сынады) Тек, атарды? алдында мына тетiкшенi былай ?айтаруды ?мытпа?ыз.

Ас?ар. (тапаншаны ?олына алады да сол тетiкшенi басады) Осылай ма?

Халел. И?. Ендi тапанша о? ату?а дайын. (имамны? тапанша ?стап т?р?ан ?олын кiлем iлiнiп т?р?ан iргеге ?арай б?рып) Ал, басы?ыз ш?рiппенi.

Ас?ар. ?алай, д?л осы жерде ме? ?йдi? iшiнде ме?

Халел. Ата берi?iз, б?л тапаншаны? дауысы ?атты шы?пайды. О? б?л ?абыр?аны тесiп шы?а алмайды. Басы?ыз, басы?ыз ш?рiпенi! ?ор?па?ыз. ?аттыра? басы?ыз.

Ас?ар ш?рiппенi басып ?алады, тапанша с?л ?ана шырт етiп о? атады.

Ас?ар. Ойбай! (тапаншаны стол?а ?оя салады)

Халел. Мiне, к?рдi?iз ?ой – оп-о?ай. Шейхтi атып тастасымен тапаншаны ?ста?ан бойы ?олы?ызды ?алта?ыз?а салы?ыз да а?ырын ?ана шейхтi? кабинетiнен шы?ып кетi?iз. Сiздi ешкiм б?гей ?оймас. Ал егер бiреу-мiреу б?гесе – тапаншаны ?олданы?ыз, ойланбастан ?арсы келгендi де атып таста?ыз. Тапсырма орындалысымен бiз сiзге к?мекке келемiз. ?рине, б?л ?атерлi iс, сiз оны менсiз де т?сiнген боларсыз. Б?лен мы? отандастарымызды? ?мiрiне ?атер т?нiп т?р?анда бiз ?зiмiздi? ?ауiпсiздiгiмiздi ойлай аламыз ба.

Ас?ар. И?, ?рине, мен ?зiмнi? ?ауiпсiздiгiмдi ойлап т?р?ан жо?пын.

Халел тапаншаны алып ?айтадан о?тап, имам?а ?айтарып бередi. Ас?ар тапаншаны ?олына алып, не iстерiн бiлмей, ?айда ?оярын бiлмей кiдiредi.

Халел. Ал ендi шейхке телефон шалып ?абылдауын с?ра?ыз. ?те ма?ызды шаруа ж?нiнде с?з бар, ерте?ге ?алдыру?а болмайды де?iз. ?алай да болса о?аша ?абылдауын талап етi?iз. Ол сiздi? с?зi?iздi жерге тастамайды, мiндеттi т?рде ?абылдайды.

Ас?ар. (?лi де тапаншаны ?айда ?оярын бiлмей ?рi-бiрi аударыстырып отырып) И?, м?мкiн… м?мкiн келiсер…

Осы т?ста есiктi? ?о?ырауы со?ады. Халел есiк к?зiнде т?р?ан к?мекшiсiне ?арайды, ол есiктегi тесiк ар?ылы сырт?а к?з тастап, сосын Халелге белгi бередi. Халел а?ырап т?рып ?ал?ан Ас?ар?а ?арайды.

Халел. (сыбырлап) Б?лiкшiлердi? бiреуi к?рiнедi. Ол кiм болуы м?мкiн?

Ас?ар. Бiлмеймiн.

Халел. Сiз ешкiмдi тосып оты?ан жо? па едi?iз?

Ас?ар. Ж-жо?… егер ?йелiм мен балаларымды ертiп ?келген болмаса… бiра? оларды кiм босатар дейсi?.

Халел. Бiз ана б?лмеге кiре т?райы?, сiз есiктi ашы?ыз. (келесi б?лмеге беттей бере, Ас?ар?а ?айтып келедi) Асеке, тапаншаны ?алта?ыз?а салып ?ойса?ыз.

Ас?ар. ?! И?, и?! (тапаншаны ?алтасына салып есiктi ашады – боса?ада Иван т?р) Иван?! Сен не ?ып ж?рсi? т?нделетiп?

Иван. (iшке кiрiп есiктi жабады, е?сесi т?сi?кi) Ассалам? ?алайк?м…

Ас?ар. Уа?алайк?м ассалам. Не ?ып т?рмыз? Жо?арлат. Кел, отыр мына орынды??а. (?зi бас?а орынды??а отырып жiгiттi? бетiне ??iледi) Са?ан не бол?ан? Ауырып ?ал?аннан саумысы?? Бiрде?е болып ?алды ма, Ваня?

Иван. (Ас?арды? ?сын?ан орынды?ына жай?асып) И?… Ас?ар а?а, мамам ?айтыс болды…

Ас?ар. ?айда?ы мама?? ?! Не дейсi??

Иван. И?, Асеке, мамам ?айтыс болды. Ол Лариса екеуi ?аладан еш?айда кетпептi, стадионда аштан аш отырыпты. Мен оны б?гiн ?ана бiлдiм, ма?ан олар ж?нiнде стадионда к?зетшi болып iстейтiн танысым айтты. Сосын шейхтен шешем мен ?арындасымды ?йге алып кетейiн деп р??сат с?рап алып бар?ам… с?йтсем, стадион на?ыз концлагерьге айналыпты. Онда?ы мы?да?ан адамдарды? жа?дайын к?рiп жаным т?ршiгiп кеттi. Олар ?бден ары?ан, балалар су с?рап ы?ырсиды, жылау?а ?лi келмейдi. Футбол ала?ыны? ш?бiн та?ырлап жеп ?ойыпты. Жа?сы, Ас?ар а?а, олар к?пiр болсын. Бiра?, балаларды? не жазы?ы бар? Емшектегi балаларды, кiшкентай с?билердi к?пiрлер ?атарына жат?ызу?а бола ма? (имам?а ?арайды, ол ше ?нсiз т?мен ?ара?ан бойы отыр) Сосын… сосын мен мамам мен Ларисаны тауып алдым. Ал оларды? жанында Жамал т?те мен Г?лн?р отыр екен. Берiк те сонда. Мен оларды сонда отырар деп еш?ашан ойламап едiм. Егер оларды к?пiр десек, онда… онда т?к т?сiнсем б?йырмасын! (ол имам бiрде?е дей ме деп то?тайды, бiра? имам сол отыр?ан бойы ?оз?алмайды) Сосын… мамам ес-т?ссiз жатыр екен, мен оны к?терiп ?кетейiн деп едiм, ол сол жерде жан тапсырды… сол жерде, менi? ?олымда кете барды… т?п-тура менi? ?олымда ?тiп кеттi… Ал Лариса… ол… ол маманы сен ?лтiрдi? деп бетiме басты. Ендi… ендi ойлап к?рсем, оны? с?зi д?рыс екен. Мен… мамамны? ?лiмiне мен кiн?лiмiн.

Ас?ар. Жо? Ваня, олай деме. Сен кiн?лi емессi?…

Иван. И?, менде барлы? кiн?. Жамал т?те де солай дедi, Г?лн?р да… ол ашы? айтпаса да ж?зi соны бiлдiрiп т?рды. Оларды? ма?ан ?ара?ан жанарларын к?рсе?iз ?ой! Мен олар?а ??быжы?тай к?рiнген шы?армын. Ондай к?здердi? ?арасына шыдау м?мкiн емес-тi. Сосын мен кеттiм. Ал мамам мен Лариса ?алды. Тым ??ры?анда мамамны? м?йiтiн алып кетейiн деп едiм, Лариса к?нбедi. Жамал т?те: «Шейхке бар, стадионда?ы тым ??ры?анда балалар мен бала емiзiп ж?рген ?йелдердi босат де», – дедi. Шейхке барып едiм, ол менi ?абылдамады. К?мекшiлерi жiбермедi. «Не ж?нiнде келдi??», – дейдi. Б?йымтайымды айтып едiм, «Стадионда?ылар к?пiр, олар ?шiн сен неге ?ам жеп ж?рсi?, сен ?зi? м?сылман емессi?-ау», – деп бас салды. Ал стадионда?ылар… олар да адам баласы емес пе? Кешегi арамызда ж?рген тамыр достарымыз, кеше ?ана мектепте бiрге о?ы?ан кластастарымыз емес пе? Ж?не де кiшкентай балалар, с?би б?бектер… оларды? не жазы?ы бар? Мен осыны т?сiнбеймiн. (жiгiт м??айып бiр к?рсiнiп алады) Ж?не, бiздi? ма?сатымыз осы ма едi? Бiз халы?ты? ал?ысыны? орнына ?ар?ысына тап болды? ?ой! Б?рiнен б?рын батып т?р?аны – шешем мар??мны? м?йiтi ?лi сол футбол ала?ында жатыр. (бiраз уа?ыт ?ндемей ?алады) Сосын… мiне, сiзге келдiм. Сiз не дей аласыз, а?а? Шари?ат за?ы адам баласын мал ??сатып ш?п жегiзiп, оттатып ?ой дей ме?!

Ас?ар. (бiр к?рсiнiп алып Иван?а ?ай?ылы к?зiмен ?арайды) Эх Ваня, Ваня! Бiз алданып ?алыппыз. И?, сен сия?ты т?жiрибесiз жас жiгiтке алданып ?алу ?ажап емес. Бiра? мына мен сия?ты, о?ы?ан, бiлiмi толы? адам да алданады екен. Ендi менi? де к?зiм ашылды. И?, ислам дiнi, шари?ат за?ы адам баласын хайуан?а айналдыр, мал ?ылып жiбер демейдi. Жо?, ол керiсiнше, имандылы??а, адамгершiлiкке жетелеуге тиiстi. Сен д?рыс айтасы? – стадионда?ылар к?пiр емес. Оларды? б?рi к?пiр емес. Стадионнан тыс жерде де к?пiрлер бар. Сенiкiндей униформа кигендердi? iшiнде де, ?здерiн «Мен м?сылманмын!», – деп кеуделерiн со?ып ж?ргендердi? iшiнде де к?пiрлер бар. Ал сол к?пiрлер – е? ?ауiптi к?пiр. Олар на?ыз шайтанны? сапала?тары. Шайтан да кейде имандылы?ты? киiмiн киiп жылтырап ж?редi, адамдарды адастырады. О-о! Ол ла?нет келгiрдi? бiлiмi де, с?р?иялы?ы адам баласын есiнен адастырып, е? игi ойын, пи?ылын, ниетiн б?рып жiберiп ?атыгездiкке, о?ба?анды??а, з?лымды??а апарып со?тырады. Сонды?тан ?те са? болу керек.

Иван. Мен де солай ойлап едiм. Сонда мен ендi не iстейiн? Стадион?а бар?ым келмейдi. Ал бiра? мамамны? м?йiтiн бiрдеме ?ылып алып шы?у керек, адам сия?ты о д?ниеге аттандыру керек. Жалпы, ендi бiз не iстеуiмiз керек? Сiз ма?ан бiр ке?ес бере аласыз ба?

Халел. (б?лмеге кiрiп келедi – Иван сасып ?алып орнынан атып т?рады) ?оры?па, iнiшек, мен Асеке?нi? досымын.

Иван. Ассалам? ?алайк?м…

Халел. Уа?алайк?м ассалам. (екеуi ?ол алысып амандасады) Отыр Иван, а?ылдасу керек. Менi? есiмiм Халел. Мен б?лiкшiлермен к?ресу ?шiн жiберiлген арнайы б?лiмшенi? командирiмiн. Мен б?рiн естiдiм, сенi? ?ай?ы?а орта?тасам, ?айырлы ?аза болсын. ?рине, ?азiр сенi? есi-дертi? шеше?нi? м?йiтi мен ?арындасы?ды алып шы?уда. Бiра? стадионда отыр?ан ?ал?ан ж?ртты да ойлау керек. Оларды к?зетiп отыр?ан жiгiттердi? iшiнде сен сия?ты алданып ?ал?ан жандар бар шы?ар. Ендi к?бiнi? к?зi ашылды ?ой. Сол жiгiттердi? де бастары ?атып ж?рген болар. Солармен сен ар?ылы байланыс жасап к?рсек деймiн. Бiра? асы?у керек. Уа?ыт ты?ыз. Та?ерте? бiз iс-?имыл?а к?шпекпiз. Бiра? бiр м?селе бiздi б?геп т?р. Сен стадионны? миналанып тастал?анын бiлесi? бе?

Иван. Мен о ж?нiнде б?гiн ?ана естiдiм. Ба?ана стадион?а бол?ам. Сонда кезекшi к?зетшi айтты: Жамал т?те… ол Асеке?нi? зайыбы, со кiсi стадион миналанып тастал?ан дептi. Бiра? о?ан ешкiм сенбейдi.

Халел. Сенуге тура келедi, Иван. Миналарды? санын ешкiм белмейдi, ал оларды iске ?осатын пульт шейхты? ?олында. Сонды?тан ол пультты ?ол?а т?сiрмей, iстен шы?армай стадионда?ыларды ??т?ара алмаймыз. ?рине, егер бiз т?т?ындарды шейхке бiлдiрмей стадионнан шы?арып алса?… б?л, бiр ?ара?анда, м?лдем м?мкiн емес сия?ты. Алайда, бiз барлы? м?мкiндiктердi пайдалану?а тырысуымыз керек. Стадион к?зетушiлердi? арасында сенiмдi достары? бар ма?

Иван. Бар ?ой.

Халел. Ал, онда, Иван, кетейiк. Стадионды к?зетушiлердi? арасында?ы м?лдем а?ыл-есiнен айырылма?ан жiгiттермен байланыс жасап сонда?ы т?т?ындарды азат етiп к?рейiк. (Ас?ар?а) Ал, Асеке бiз кеттiк. Есi?iзде болсын —бiз сiзге е? ?лкен ?мiт артып отырмыз. Аман сау кездескенше.

Ас?ар. И?, Алла та?ала аман-сау кездесуге жазсын…

Халел к?мекшiсiмен Иванды ертiп кетедi. Ас?ар оларды? кетiсiмен есiктi жауып бекiтiп орнына ?айтып келедi. ?алтасынан тапаншаны алып шы?ып жан-жа?ты зерттеген боп ?арайды.

Ас?ар. (?з-?зiмен с?йлеседi) Сонымен мен ендi жендет болдым. Мен ендi адам ?лтiруге тиiстiмiн. Бас?а амал жо? дейдi… и?, солай. Ал м?мкiн шейх… м?мкiн ол с?зге к?нер? Не де болса та?ы бiр рет, а?ыр?ы рет с?йлесiп к?ру керек. Ал содан кейiн… содан кейiн к?нбесе. К?нбесе… содан кейiн к?нбесе… к?нбесе… сонда… ?м… (тапанша?а та?ы бiр рет к?з тастап орнынан т?рып кетедi) Жо?! К?ндiру керек! ?алай да болса к?ндiру керек. Одан бас?а амал жо?!