Сарман алты таңба кітабы

– ?а?паны ашы?дар, – деген Батыраны? дауысы естiлдi. Ер?лан ?а?паны? алдында?ы сарбаз?а.

– Жылдам аш! – деп ай?айлады. ?а?па ашылып iшке ?арай сексенге жуы? сарбазымен бiрге Батыра кiрдi.

– ?а?паны жаппай т?ра т?р! Мен бiрн?рсе айтуым ?ажет, сосын жаба беруi?е болады, – дедi Ер?лан. – М?нда не болып жатыр деген с?ра? барлы?ы?ды мазала?ан болар, мен сендерге т?сiндiрем, мен б?гiн ?ке атандым: и?, жа?сы жа?алы?, бiра? баламды менен хан жiберген д?рiгер тартып ал?ысы келдi, себебi оны? денесiнде та?басы бар, оны? не екенiн мен бiлмеймiн, бiра? ?лгi д?рiгерлер м?нда ауруды то?тату ?шiн емес, сондай балаларды жинау ?шiн келген, естiген боларсы?дар, ?ш апта б?рын осындай бала ?шiн ?амшат ?аласында ?а?ты?ыс бол?анды?ын, егер естiмесе?дер, олар сендердi? бiлгендерi?дi ?аламайды, себебi б?л жа?дай оларды? былы?ын ?шкерелуi м?мкiн, – дедi ол ары-берi ж?ре.

Ер?ланны? жанына Батыра келiп, ?ндемей оны? с?зiн ты?дады. Осы с?тте ?аланы? солт?стiгiнен шы??ан атты сарбаздарды? дыбысы естiлдi, барлы?ыны? назары сонда ауды.

– Естiлiп жат?ан шы?ар бiзге ?арай атты сарбаздарды? шауып келе жат?анды?ы, б?л м?нда ?азiр ?амшатта?ыдай ?а?ты?ыс болады деген с?з, кетемiн десе?дер ?з ерiктерi?, мен сендердi ?стамаймын, бiра? сендердi? к?мектерi? ма?ан керек екенiн бiлiп ?ой?андары? абзал, тезiрек шешiм ?абылдамаса?дар кеш болады, – дедi де, ол Батыра?а ?арап: – Мынаны? барлы?ын ?айдан тауып келгенсi?? – дедi ол.

– ?ткен жолы келген сарбаздар, мыналарды ай-шай жо? сат?ынды?та айыптап, оларды аба?ты?а ?амама? болды, «?тiрiк сат?ынды?та айыпталып, аба?тыда отыр?анша, ?дiлетсiздiкке ?арсы шы??ан д?рыс» деп, менi? со?ымнан ердi. Сонымен, бала ?айда? Ол денесiнде та?бамен туылды дегенге сене алмай т?рмын, – дедi ол.

– И?, ?кiнiшке орай, оны? ар?асында та?ба бар… Б?рi осылай ая?асты болады деп еш?ашан ойламаппын.

– С?лу ?айда? Сенде ?андай жоспар бар? ?ала толы?тай жабы?, бiзге ?ара?анда ?арсыластарымызды? саны он, тiптi жиырма есе к?п, – деп о?ан с?ра? жаудыртты.

Ер?лан басын изеп, т?менде т?р?ан к?йменi к?рсете:

– С?лу мен балам к?ймеде, ал жоспар?а келер болса, менде ол бар, – деп Бтыра?а ?арады. – Бiра? сенен с?расам бола ма? Сен екi апта бойы ?айда ж?рдi?? – дедi ол.

– Менi? жауынгерлерiме олар ?тiрiк айып та?ты, мен солармен бiрге болдым.

Ер?ланны? сарбаздарды? к?бi оны? с?зiнен кейiн ойланбай, ?аруларын тастап, сарайдан асы?а шы?ып кеттi, тек жиырма?а жуы?ы ?ана ?алды. Ер?лан олар?а:

– Жылдам ат?а ?онып, бар керектердi алы?дар, ?з шешiмдерi?е ?кiнбейдi деген ойдамын, – дедi ол.

– Жо?, мен м?нда не болып жат?анын толы? т?сiнген жо?пын, бiра? билеушiлердi? барлы? ?алалар?а сарбаз жiберiп, онда?ы т?ра?ты сарбаздарды тергеуi, м?нда шынында бiр шикiлiктi? бар екенiн бiлдiредi ж?не сiздi? айт?ан с?зi?iз жал?ан емес екенiне менi? ш?б?м жо?, бiз со?ына дейiн сiздi? жа?ы?ыздамыз, б?рiбiр Дат бiздi жайымыз?а ?алдырмайды, ол ?олында?ы билiгiн пайдаланып, барынша бiздi жаза?а тарт?ысы келедi, – дедi сарбаз.

– Сонымен, жоспар ?алай? – дедi Батыра.

– Барлы?ын айтып отыратын уа?ыт жо?, сен адамдарды? жартысын бастап, о?т?стiк ?а?па?а жетпей, е? бiрiншi к?пiрден ?те сонда жай?астыр, С?луды да ?зi?мен бiрге ала кет, ал мен осында ?алып, оларды ?стаймын. Саны жа?ынан к?п бол?анды?тан, олармен ашы? ала?да шай?асуды? м?нi жо?, орталы? ?а?паны? айма?ы ашы? бол?анды?тан, оларды ?алада тастап кету ?ажет, мен белгi берген кезде сен менi? келе жат?анымды бiлесi?, сол кезде дайын бол, ал ендi с?ттiлiк, сарбаздар мен к?йменi бастап тездетiп кет, – деп ол Батыра?а м??ият ?арады. – Айтпа?шы, е? ма?ызды д?ниенi айтамын деп ?мытып кетiппiн, ?лгiлер мен бiздi? киген сауыттарымыз бiрдей бол?анды?тан, бiз ?олымыз?а а? мата байлап аламыз, егер мата жо? болса, онда олар бiз емес – осыны есi?нен шы?арма. Батыра оны? ?олдарыны? дiрiлдеп т?р?анын к?рдi.

– Сен ма?ан ?андай белгi бересi?? Ж?не орталы? ?а?падан ?алай шы?амыз, ?рине, егер онда аман-сау жетсек, – деп ?зiлдей с?йледi.

– Менi? белгiм сенi? ??ла?ы?нан м?лт кетедi деп ойламаймын, егер сен сол с?тке дейiн са?ырау болып ?алмаса?, – дедi Ер?лан жымия, – ал ?а?па?а келер болса?, бiр амалын табармыз, онда ?алада?ыдай сарбаздар к?п емес, ендi жылдам кет! – дедi.

– ?мiрi?iзге ??лды?, – дедi де, Батыра сарбаздарды? жартысын бастап к?ймемен бiрге сарайдан шы?а ?аланы? о?т?стiк ?а?пасына беттедi.

– ?а?паны жабы?дар! – деп Ер?лан артынша ай?айлады. – К?не жiгiтте, аттары?а ?оны?дар! ?азiр бiз олар?а сыйлы? жасаймыз, сосын iш к?йлектерi?нен кiшкене жыртып, к?рiнетiндей етiп ?олдары?а байла?дар, – деп ?мiр еттi.

Олар?а шап?ан жыл?ыларды? дыбысы бар?ан сайын ?аттыра? естiлiп, жер дiрiлдей бастады, ?лгi дыбыстан сарайда?ыларды? бойын ?ор?ыныш биледi.

– ?лгеретiн шы?армыз деп ойлаймын, – дедi Ер?лан дыбыс шы??ан жа??а бас б?ра, – екеуi? со?ымнан ерi?дер! – деп жанында т?р?ан сарбаздар?а б?йры? бердi. Ол шеберханасына ?арай беттей, iшiне кiре, тiкелей зе?бiрекке барып, бетiн жап?ан матаны ж?лып алды да, о?ан кiшкене ?арап т?ра Ер?лан сарбаздар?а:

– Мынаны сарайды? алдына алып бары?дар! – деп б?йры? берiп, ?зi о?ты? пен зе?бiрек о?тарын арба?а салып, сарбаздарды? со?ынан ердi.

Б?л уа?ытта сарай?а Дат та жа?ын ?алды, ол т?тiннi? Ер?ланны? сарайыны? т?бесiнде т?р?анын т?сiнiп, жыми?аны соншалы?ты, езуi ??ла?тарына дейiн жеттi.

Сарай?а жа?ындай келе жор?алай шап?ан жыл?ыларды? дыбысы ?аттыра? естiле т?стi, олар ш?быра сарайды тар к?шелермен айнала ?оршай бастады, iштегi жауынгерлер ?абыр?аны? ар?ы жа?ынан естiлген аттарды? дыбысынан ?алай оларды ?оршап жат?анды?ын т?сiндi. Сырттан келген дыбысты естiп, оларды? тынысы тарылып, ж?ректерi жылдам со?ты. Датты? ?скерi бiрнеше с?ттен кейiн сарайды толы? ?оршап, сада?тарын дайынды?та ?стап, Датты? келесi б?йры?ын к?ттi. Дат жабы? т?р?ан ?а?паны к?рiп, оларды? ?лi iште екенiн т?сiндi.

Ер?лан зе?бiрегiн о?тап, оны ?а?па?а ба?ыттап ?ойды да:

– Жыл?ылары?ды бекем ?ста?дар ж?не сарай?а жа?ын т?ры?дар, – деп сыбырлай с?йлеп, ?олымен арт?а шегiнi?дер дегендей жауынгерлерiне белгi бердi.

– Сендер кiмге ?арсы шы?ып т?р?андары?ды бiлесi?дер ме? ?арулары?ды тастап, берiлi?дер, баланы бiзге берi?дер, осы iстегендерi?е к?з ж?ма ?араймыз ж?не сендер б?рын?ыша ?мiр с?ре бересi?дер; естiп т?р?ан боларсы?, Ер?лан, б?рiбiр ?аладан шы?а алмайсы? – барлы? ?а?палар жабы? ж?не сарбаздар саны да к?п. Сенi? тек бiр-а? та?дауы? бар – баланы бiзге бер, мен са?ан ойлану?а уа?ыт берем, – деп Дат дауысын к?тере с?йледi. Сосын Дат ?асында?ы жауынгерлерiне:

– ?а?па б?з?ышты дайында?дар, – деп б?йырды.

– Одан да бiрден шабуыл жасап, баланы тартып алармыз, – дедi сарбаз.

– Жо?, бала бiзге тiрiдей керек, сонды?тан бiз оларды к?рмей жатып шабуыл?а шы?а алмаймыз, к?рейiк со?ына дейiн не болатынын, б?рiбiр бiзден ?ашып ??тыла алмайды, олар тор?а т?скен тыш?андай, – дедi.

Жауынгерлер к?п ?замай б?з?ышты д?л Ер?ланны? табалдыры?ыны? т?бесiнде ?стап, онымен со??ы жасау?а дайын болды.

– Ер?лан, текке ?ан т?гiп ?айтесi?, тыныш баланы бер де, осы жерде мына а?ыма?ты?ты то?тат! – дедi Дат, ?олын аспан?а к?терiп сарбаздар?а к?туiн ескерткендей.

Бiр с?т тынышты? орнап, екi жа? та ?здерiнi? ?олбасшыларыны? б?йры?ын к?ттi. Ер?лан ?олына от ?стап зе?бiректi ату?а дайын т?р, оны? тынысы тарылып, ма?дайынан суы? тер б?лiндi.

– Ер?лан, сенi? уа?ыты? т?мам болып ?алды, менi ?ан т?гiп, к?ш к?рсетуге м?жб?рлеме, егер бiреу зардап шегетiн болса, онда ол сенi? мойны?да – берiл! – деп Дат ай?айлап, ?олын а?ырындап т?сiре бастады. Ер?лан ?а?па?а ?арап, тере? тыныс алып:

– Еш?ашан, – деп ай?айлады, Ер?лан сарбаздарына б?рылып. – Мен м?ны еш?ашан адамдар?а ?олданамын деп ойла?ан емеспiн, – деп зе?бiректi атты, одан шы??ан о? артында сап-сары шо? ?ш?ынын ?алдыра, к?з iлестiрмес жылдамды?пен, ?а?па?а со?ылып жарылды. Жарылыстан ?а?памен ?оса оны? арт жа?ында?ы сарбаздарды ?йiлген асы?тар?а келiп тиген са?а сия?ты, жайратып салды.

?а?паны? о? жа?ында т?р?ан Дат?а ?а?падан ?ш?ан а?аш ?алды?ы, сол иы?ына ?адалып, оны атынан ?шырып т?сiрдi, бiра? ?стiндегi ауыр сауытыны? ар?асында, оны? денесiн а?аш тесiп ?ткен жо?, тек бiр елi ?ана кiрдi, алайда ??ла?ыны? шы?ылда?аны соншалы?ты, айналасында?ы бiрде-бiр дыбыс о?ан естiлер емес, не бол?анын т?сiнбей ол кiшкентай бала сия?ты жерде е?бектеп ж?рдi. Айнала к?к т?тiнге оралып, м?рын жаратын о?ты?ты? иiсi ауаны басты. Б?рын-со?ды м?ндай жой?ын дауысты естiмеген сарайды ?орша?ан сарбаздарды? жыл?ылары ?ала к?шелерiмен жан-жа??а бытырай ?ашты, тiптi жауынгерлердi? ?зi оларды тыныштандыру?а асы??ан жо?. Б?л к?рiнiстен кейiн Ер?лан ?з ?аруыны? неге ?абiлеттi екендiгiн к?рiп, жас балаша ?уанды, бiра? бiр жа?ынан ?аруды адамдар?а ?олдан?аны ?шiн ол ?зiн к?н?лi сезiндi.

Осы с?тте сарайдан бiр ша?ырым жерде к?пiрдi? жанында оларды к?ткен Батыра мен оны? жауынгерлерiне жарылысты? дауысы естiлiсiмен:

– Мынау Ер?лан айт?ан белгi шы?ар, ?ызы?, а?ыма? не iстедi екен? ?лгi ?зiнi? айт?ан ?аруын ?олдан?ан шы?ар, – деп Батыра м?рныны? астынан с?йледi де, – к?не жiгiттер, олар бiзге ?арай келе жатыр, дайын болуымыз керек, – дедi ол, ал сарбаздар артынша сада?тарын дайынды?та ?стады.

***

– То?та?дар, к?тi?дер, – деп Ер?лан ай?айлап, екiншi рет зе?бiректi о?тады, ендi ол ?а?паны? сол жа?ын к?здеп, та?ы да бiр от шашты, зе?бiректi? о?ы ?абыр?аны ?иратып жарылмай, к?шенi? ар?ы бетiндегi ?абыр?а?а со?ылып жарылды, екiншi жарылыс оларды? жолдарын толы?тай ашты, сарайды ?орша?ан аттар, жан-жа??а бытырап ?ашып кеттi, жарылысты? тол?ыны онсыз да есе?гiреп отыр?ан Датты шал?асынан т?сiрдi.

«Ал?а!» деген ?атты дауыс шы?ты, Ер?лан атыны? ?стiндегi ты?ыздалып салын?ан о?ты?ты? ?апшы?ын т?татып, оны зе?бiректi? астына тастады да, сарбаздарымен бiрге сарайдан сырт?а ?арай а?ылды.

Олар ай?ай салып, ?з ?арсыластарына ?мтылып, бiрер с?ттен кейiн Ер?лан таста?ан ?апшы? жарылып, зе?бiректi? тып-типылын шы?арды. Ер?лан?а маза бермеген т?с ендi оны? ??iнде ?айталанды, олар алдарында кездестiрген ?арсыластарын сада?тарымен атып, жыл?ыларымен со?а о?т?стiк ?а?па?а ?арай бет алды.

Бiрнеше са?ат б?рын тып-тыныш бол?ан ?ала, ендi мiне е? шулы орын?а айналды. Айнала к?л мен ша??а толды, аспан?а ?ртенген ?а?паны? т?тiнi к?терiлiп, жердi? бетiн ?иранды жапты. К?н к?к жиектен к?терiлiп, тау т?бесiнен н?рын шашты, б?л уа?ытта тiршiлiгi ?айнайтын ?ала к?шелерi тым-тырыс к?й кештi. Ер?лан мен сарбаздары барынша жыл?ыларын ?амшылап о?т?стiкке ?арай беттедi. Бiра? ?айта топтасып ?лгерген Датты? сарбаздары, оларды? iзiне т?сiп, мы??а жуы? жауынгердi? барлы?ы бiр к?шеге сыймайтын бол?анды?тан, ?ш топ?а б?лiнiп, оларды жан-жа?тан ?уды.

Бос к?шелермен ?йт?и со?дарына т?сiп, олар?а жа?ындай, екi жа? бiр-бiрiне сада? о?тарымен ?ана алмасты, Ер?ланны? бiрнеше жауынгерiнi? жара?ат алып, жерге ??ла?анын к?ре:

– ?ар?ыс ат?ыр! – деп ол ашулана ай?ай салды. – Басы?дар, ?амшыны басы?дар, к?пiрге дейiн жетсек болды, – деп артта?ы жауынгерлерiне ай?айлады.

Дат есiн жи?анымен, оны? ??ла?ында?ы шуыл басыл?ан жо?. Ол иы?ына ?адал?ан а?аш ?алды?ын суырып, жерге ла?тырды, орнынан шат?ала?тай т?ра айналасына к?з ж?гiрттi, ол б?рын-со?ды м?ндай к?рiнiстi к?рген емес ж?не ол осындай жа?дай?а жетемiн деп те ойлама?ан. Оны? жанына бiр сарбаз ж?гiрiп келiп:

– Барлы?ы д?рыс па? ?олбасшы, ?олбасшы! – деп оны екi иы?ынан ?стап т?рды, бiра? жауынгердi? дауысы о?ан ??дды бiр алыстан т?йы?талып естiлiп жат?андай.

Оны? о? ??ла?ынан ?ан кетiп, Дат оны ?олымен с?рттi. Сарбазды? ?ой?ан с?ра?ы мен ж?л?уына еш м?н берген жо?, тек сауса?ында?ы ?анды ыс?ылаумен болды, алайда бiрер с?ттен кейiн ол есiн жиды.

– Олар ?айда?