Сарман алты таңба кітабы

Сарман алты та?ба кiтабы
Алпамыс Аскарович Сырманов

Адамдар Т?ран атты ханды?та ?мiр с?редi, елде билiк ж?ргiзетiн Хан мен оны? айналасында?ы билеушiлер ?арапайым халы??а ?ара?анда ?те ?за? ?мiр с?редi. Басты кейiпкердi? ?кесi Ер?лан, оларды? ?за? ??мырыны? сырын ашу?а тырысып, н?тижесiнде ол Ханны?, адамдар арасында астыртын т?рде, ерекше балаларды iздеп, ал адамдар?а кiруге тиым салын?ан, тiршiлiгi жо? ?лi ал?аптан, ерекше ??нды затты iздеп жат?анды?ы ж?нiнде бiледi, сонымен ?атар ол Ханны? сырын бiлуге тырыс?ан ?алымдарды?, iз-т?ссiз жо?ал?анын аны?тайды. Ол жа?ын досы Батырамен бiрге, Хан мен билеушiлердi? ??пиясын ашу?а бiр-а? ?адам ?ал?анда, оны? жа?а туыл?ан баласы, Хан iздеп ж?рген с?би болып шы?ып, Батыра с?бидi Ханнан ??т?ару ?шiн, ?лемдегi е? ?ауiптi орман?а алып ?ашады. Орманда ол алты та?ба кiтабыны? сырын ашып, Хан мен оны? айналасында?ы билеушiлердi? жасыру?а тырыс?ан, ?лкен ?рi ?ор?ынышты ??пиясы туралы бiледi, Хан бала?а ?ол жеткiзу ?шiн, ?аш?ынны? со?ынан он мы?да?ан ажалсыз сарбаздарын жiбередi. Оларды не к?тiп т?р…

Алпамыс Сырманов

Сарман алты та?ба кiтабы

БІРІНШІ Б?ЛІМ. ??ПИЯДАН ??ПИЯ?А

Айнала б?лы??ыр – барлы?ы ??дды т?ман ар?ылы к?рiнiп т?р?андай, бiр-бiрiне алас?ра ж?гiрген сарбаздарды? тек ?ара к?ле?келерi ?ана к?рiнедi. Еште?е аны? бай?алмаса да, жерге т?гiлген ?ан ай?ын болды. Ай?айла?ан дауыстар мен шай?ас ?нi шы?ты, ?ала iшiн толы?тай ?арбалас басып, ?скери ?о?ыраулар то?таусыз со?ылуда. Ол жан-жа?ына ?ара?ан с?тте айналасынан к?птеген сарбаздарды? ?лi денелерiн к?рдi, ал оны к?птеген ?ара к?ле?келер ?оршады. Ол жерде тiзерлей отырды, ая?-?олын ?оз?алтып, орнынан т?ру?а тырыс?анымен; ая?тары ба?ынар емес, шамасы тек к?зiн ашып-ж?му?а ?ана жеттi – оны ??дды к?рiнбейтiн алып ?олдар ?стап ал?андай. Бiрнеше рет г?рс еткен жарылысты? ауыр ?нi естiлдi, сол с?тте оны ?орша?ан к?ле?келердi? бiреуi о?ан ?арай жа?ындап, кеудесiне пыша? с???ан кезде – Ер?лан ?й?ысынан шошып оянды.

Осымен б?л ?ор?ынышты т?с о?ан бiрнеше рет кiрдi – д?л осылай жарылыс болып, кеудесiне ?лгi к?ле?ке пыша? с???ан кезде, ол шошып оянатын, мiне, сол жа?дай та?ы да ?айталанды. ?ркез б?л ?ор?ынышты т?стi к?рген сайын оны? бойында ?рей к?шейе бердi, ??дды бiр к?нi т?сiнде к?ргенi ??iнде келетiндей.

Ол к?зiн аш?ан с?тте денесiнен б?лiнген суы? тердi сездi, кеудесiнде ?лкен тас т?рып, оны т?мен тарт?андай к?й кештi. Жай ?ана т?сi екенiн т?сiнген со?, ауырсын?ан басын к?терiп, ?олдарымен к?здерiн у?алады. Орынды?ыны? ар?асына шал?ая с?йендi де, алдында ?стелде жат?ан ?олжазбалар мен кiтаптар?а к?з тастап, ж?мысын ары ?арай жал?астырды.

Оны? ?стелiнi? жартысын ?лкен жолсызба жапты, ал жолсызбада жал?ыз мемлекет бейнеленген – б?л Т?ран ханды?ыны? жолсызбасы. Т?ран ханды?ы орналас?ан ??рлы? ?лкен ??рлы? деп аталды ж?не онда?ы алпауыт таулар, м?хиттар, шексiз жазы? далалар, ш?лдер мен ормандарды? б?рi тек ?ана осы жал?ыз ханды?ты? ??рамына кiрдi, мемлекет ??рлы?ты шы?ыстан батыс?а дейiн, толы?тай ?лкен жердi алып жатты. Дегенмен мемлекеттi? о?т?стiгiнде жат?ан Т?манды айма?ы ?ана оны? б?лiгiне жатпайды, себебi б?л айма?ты «?лiмдер ал?абы» деп атады. Б?лай аталуыны? себебi онда еш?андай тiршiлiк жо? – еш?андай ?сiмдiк, еш?андай жануар, тек ?ара топыра? ?ана. Адамдар арасында тара?ан а?ыз бойынша, онда мы?да?ан жылдар б?рын iбiлiстер мен ??быжы?тар келген, содан берi б?л мекен тiршiлiкке жарамсыз к?йге т?скен. Ежелгi адамдар Т?ран ханды?ы мен Т?мандыны? арасында ?лкен ?абыр?а т?р?ызып, онда адам ая?ын басу?а тиым сал?ан. Бiра?, шын м?нiнде, ол жерде ешкiм ??быжы? к?рген емес, керiсiнше Т?манды ?зiнде м?лде бас?а ??пияны жасырды.

Ханды?ты Тарын хан мен оны? ?улетi ж?не ханны? айналасында?ы билеушiлер бас?арды. Оларды халы? ?стемдiлер деп атады, себебi олар ?арапайым адам?а ?ара?анда ?те ?за? ?мiр с?рдi. Барлы?ы Тарын ханнан басталды. Е? ал?аш?ы ?стемдi болып сол танылды, ол та??а мы? жыл б?рын келiп, содан берi елдi бас?аруда, халы? оны жа?сы к?ретiн, себебi ел тынышты? пен молшылы?та ?мiр с?рдi, оны ?дiл ?рi дана басшы деп санады. Бiра? Ер?лан осыны? артында бiр шикiлiк жат?аннын сезгендей, ол ?стемдiлердi? ?за? ??мырыны? сырын бiлуге тырысты, алайда б?л ел iшiнде ?лiмге те? ?ылмыс едi, себебi ешкiм ?стемдiлердi? ?за? ?мiрiнi? сырын бiлуге ???ылы емес, оны ?мiрдi? берген сыйы деп ?абылдады.

Ер?лан ?зын бойлы, ?о?ыр т?стi шашы жа?а туыл?ан ?озыны? ж?нiндей б?йра, сырттан ?араса? басына ?озыны? терiсiн киiп ал?андай, екi иы?ына екi адам сыятындай iрi, ?ара торы ж?здi, ?ыр м?рынды, жасы ?ыры?та бол?анына ?арамастан, ол жиырма бестегi жiгiтке ??сайтын. Ер?лан Ханды?ты? солт?стiгiнде орналас?ан Б?ла?ты ?аласында, жары С?лумен бiрге ?лкен сарайда ?мiр с?рдi. Ол ?алада?ы е? бай адамдарды? бiрi саналатын, оны? ?кесi Рыс ?лкен байлы?ты м?ра?а тастап кеткен, сол себебтi Ер?лан ж?мыс iстеудi? орнына, зерттеулермен айналысатын: жануарлар мен ?сiмдiктердi зерттеп, ?рт?рлi заттарды ойлап тап?анды ?нататын ж?не оны? басты с?ра?ы –?стемдiлердi? ?за? ?мiрiнi? ??пиясы неде екеннiн бiлгiсi келдi ж?не сол ?шiн тынымсыз, б?рiнен астыртын т?рде зерттеулер жасады.

Ер?лан ?а?аздарды а?тарып отырып, шамны? с?нiп бара жат?анына м?н де берген жо?, тек б?лменi ?ара??ылы? бас?ан кезде ?ана ол ?а?аздан басын к?тердi. Б?лменi толы? т?нектен тек терезеден т?скен жартылай тол?ан ай с?улесi са?тады. Ол шам алма? болып ?стелдi? астында?ы тартпаларды? бiрiн тартып, оны? iшiне ?олын салды да, ары-берi шам iздедi, алайда ол еште?е таппа?ан со?, орнынан т?рды, сол с?тте ол отыр?ан кiтапхананы? есiгi ши?ылдай ашылып, iшке бiреу кiрдi, ал оны? ?олына ?ста?ан шамы б?лмеге б?ры??ы б?лы??ыр жары?ты ?айта алып келдi. Ер?лан орынды?тан жартылай к?терiлген к?йi ?айта жай?асып, есiктi? аузына ?арады, онда орта бойлы, сауыт киген, жата?ан ?ара шашы ?сi?кiреп, ??ла?ын жартысына дейiн к?мкерген, бетiнде сол жа? самайынан езуiне дейiн созыл?ан ерекше тырты?ы бар адам т?рды.

– Б?л сен бе, Батыра? – дедi ол к?здерiн сы?ырайта.

– И?, – деген жылдам жауап естiлдi де, артынан есiктi? «тырс» етiп жабыл?ан дыбысы шы?ты. Батыраны? бас?ан ?рбiр ?адамы тарсылдай естiлiп, ол ?стелдi? жанына жа?ындап, бетiндегi бiрнеше кiтапты кiшкене ысырып, ?олында?ы шамын оны? ?стiне ?ойды.

– Неге ?ара??ы б?лмеде отырсы?? – дедi ол бос орынды?тарды? бiрiне жай?аса.

Бiра? Ер?лан оны? ?ой?ан с?ра?ына м?н берген жо?, санасында тек к?рген т?сi «нелiктен ?айталана бередi екен, б?л бiр белгi ме? ?лде кездейсо?ты? па?» деген с?ра? бiр с?тке де маза берген жо?. Батыра с?ра?ына жауап естiмеген со?:

– Эй… Ер?лан, сен менi ты?дап т?рсы? ба? Ойланып кетiпсi? ?ой, – деп оны? ж?зiнi? алдында ?олын был?ады.

– А, кешiр, и?, – деп тере? тыныс алып, – т?нделетiп жайша ж?рсi? бе? – дедi ол Батыра?а ?арап.

– И?, досымны? келгенiн естiп, ?ал-жа?дайын бiлiп кетудi ?й?ардым, к?рiп т?р?анымдай, б?рi жа?сы сия?ты, – дедi Батыра Ер?лан?а к?лiмсiрей. – Денсаулы?ы? ?алай? С?лу ?алай? – дедi ол.

– Б?рi жа?сы, ?зi?нi? ж?мыстары? ?алай? – дедi.

– ?алай болушы едi… – дедi Батыра тере? тыныс тартып, – б?рi сол к?йi, еш?андай жа?алы? жо?, – дедi ол. – Менi ?оя бершi, сен ?зi? ?лi ?а?аздары?ды а?тарып отырсы? ?ой деймiн, ?ызы?ты бiрде?е тапты? ба? – дедi Батыра ?стелде жат?ан кiтаптарды? бiрiн ?олына ала. Ер?лан «жо?» дегендей басын шай?ады.

– С?ра?тары?а жауап тапты деп ?мiтенемiн, – дедi ол кiтапты? ?стiнен Ер?лан?а к?з тастай.

– Жо?, мына кiтаптарды? басым к?пшiлiгiнде олар туралы жазылма?ан, ал жазыл?андарыны? ?зiнде, оларды? ?за? ?мiрiнi? сыры – ??дайды? берген сыйы деген с?здермен ?ана шектелген, бiра? неге? ??дды баланы алдап отыр?андай, – дедi ол ойлана.

– Досым… Сен жауабы бар с?ра??а, жауап iздеп отырсы?, нелiктен оларды? ?за? ?мiр с?ретiнiне, сен соншалы?ты килiгiп ?алды?? – дедi Батыра ?олында?ы кiтапты ?айта орнына ?оя.

– «Б?рi белгiлi» деп ойлайсы?, алайда менi? бiлетiнiм – бiз еште?енi бiлмеймiз. Сонда са?ан ?ызы? емес пе? Хан мен оны? ?улетiнi? ж?не оларды? айналасында?ы билеушiлердi? ?за? ?мiрiнi? ??пиясы неде екенi? Олар да бiз сия?ты ?арапайым адамдар, бiра? оларды? ?за? ?мiрi ?арапайым адам?а т?н ?асиет емес, мен осы уа?ыт?а дейiн к?птеген ?олжазбалар мен кiтаптарды ?арап шы?тым, е? ежелгi дегендерiн де к?рдiм, бiра?, бiр ?ызы?ы, Тарын хан?а дейiн ешкiм олай ?за? ?мiр с?рмеген, олар бiр ??пияны жасырып отыр?андай… – деп ол ойлана Батыра?а ?арады, – еш?андай жазба жо?… – деп та?ы бiрде?е айтпа? болды да, кiшкене кiдiрiп, – Оны? ?стiне мына ая?асты пайда бол?ан с?билердi? ауруы к?дiктi, жа?а туыл?ан балалар д?рыс тыныс ала алмайды, ал е? ?ызы?ы хан артынша ауруды? алдын алу ?шiн д?рiгерлер мен сарбаздарды жiбердi, ??дды ауруды? пайда болатынын бiлгендей, бiра? б?л ауру б?рын-со?ды бiздi? ханды?та болма?ан, ол ?айдан пайда болды ж?не неге тек жа?адан туыл?ан с?билер ауырады? – дедi Ер?лан. – М?нда бiр шикiлiктi? бары аны?, – дедi ол бiр н?ктеден к?з алмай.

– Ер?лан, олар – ?стемдiлер, олар – ?за? ?мiр с?рушiлер, оларды? ?аны б?лек; шы??ан тектерi б?лек, сонды?тан олар ?за? ?мiр с?редi, ал бiз… ал бiз ондай емеспiз, оны? ?стiне та??а Тарын келiсiмен адамдарды? ?мiрi т?бегейлi ?згердi ж?не жа?сы жа?ына ?арай, Т?ран ханды?ы б?рын-со?ды болма?ан г?лдену ша?ында; еш?андай со?ыс жо?, ?ылмыс аз, олар ?дiл ж?не дана, сонды?тан оларды? ?за? ??мырын ?азбалауды? да керегi жо?, ?зi? де бiлесi? б?л ?рекетi? ?лiмге те? екенiн.

Ал ауру?а келер болса?, ?азiр одан ?андай да бiр ?ауiп т?нiп т?р?аны шамалы. Тарын хан оны? да алдын алуда, ол дер кезiнде д?рiгерлер мен сарбаздарды жiберiп, барлы? с?билердi аман алып ?алып жатыр, барлы?ы ?алыпты ?туде… – деп Батыра Ер?лан?а к??iлi толма?ан адам сия?ты с?йлеп отыр едi, ая?асты оны Ер?лан б?лiп жiбердi:

– Барлы?ы ?алыпты ?туде дейсi? бе? Жо? барлы?ы ?алыпты емес, сен тек к?з алды?да болып жат?ан д?ниелердi к?рiп т?рсы?, менi? ойымша ханны? адамдарды? арасына д?рiгерлердi жiберiп, елде туылып жат?ан балаларды ба?ылауда ?стап отыр ж?не м?ны? себебi ол ерекше бiр с?бидi iздеп отыр?андай к?рiнедi.

– Не… Не сандыра?тап кеттi?? Сенi? ойы?ша ол ауруды ?зi таратты деп ойласы? ба?

– И?!

– М?ны? ендi шектен шы?ушылы?! – деп ол ?рейлене с?йледi. – Б?л с?зi?дi менен бас?а ешкiм естiмей-а? ?ойсын, сен жа?ында ?ке атанасы? одан да уа?ыты?ды С?лу?а арна… – деп ол то?тап ?алды да, Ер?лан?а м??ият к?з тастады. – Досым, сен осы ойы?ды тастаса? ?айтедi, ?? Б?л ?ауiптi, ?азбалап ?айтесi?, мен са?ан ?аншама уа?ыттан берi айтып келе жатырмын, бiзге м?ны бiлуге тиым салын?ан, – деп Батыра орнынан т?рды.

– Нелiктен менi то?тат?ы? келедi? Мен жай ?ана оларды? ?за? ?мiрiнi? сырын бiлгiм келедi, – дедi о?ан Ер?лан.

Батыра а?ырын ж?рiп, ашы? т?р?ан терезелердi? бiрiне барды, ол сырт?а к?з тастап, таза ауамен тере? тыныс алды. Аспан ашы?, ж?лдыздар аспан?а шашыл?ан алмастай жары?. Сарайды? жанында ?скен алып теректер а?ырын со??ан желден жай?алып, баяу ?ана ары-берi те?селiп т?р.

– …Жа?а ?ана айт?анымдай, б?л ?лiммен те? ?ылмыс, сен менi? бауырымдай болып кеткенсi?, сонды?тан сенi барынша а?ыма?ты?тан са?та?ым келедi, ?ала С?лтаны сен жайлы о? к?з?араста, ал оны? бiрiншi ?олбасшысы Дат… – деп ол кiшкене кiдiрдi, – ?зi? де бiлесi?, Дат са?ан тiсiн ?айрап ж?р, ?ит етсе болды, ол са?ан ?олында?ы бар билiгiн салып, за? р??сат еткен е? ?ата? жазаны ?олдану?а дайын. Сенi? билеушiлер туралы терiс ойда екенi?дi бiлсе, ол м?ны барынша пайдаланады, тiптi мен сенi оны? ?олынан аман алып ?ала алмаймын, оны? ?стiне сарбаздарды? жартысынан к?бi о?ан ба?ынады, – дедi ол.

– Бiра? сен одан кейiнгi ?скербасысы?, сонды?тан мен еш ?оры?паймын, – деп ол к?лiмсiредi. – Бiлесi? бе, досым? Бiз бiр ?лкен ?лемде ?мiр с?ремiз, онда зерттелмеген к?птеген д?ниелер бар, сол ?лемнi? бiр кiшкентай т?кпiрiнде ты?ылып, ?мiрiмдi той-думанмен; к??iл к?терумен ?ткiзу мен ?шiн а?ыма?ты?, ма?ан на?ыз л?ззат сыйлайтын – ол осы ?лемнi? ??пияларын ашу ж?не менi? айналамда болып жат?ан д?ниелер менi бейжай ?алдырмайды, оны? ?стiне оларды? ?за? ??мыры ма?ан ?те ?ызы?, оларды? не жасырып ж?ргендерiн бiлгiм келедi, – дедi Ер?лан Батыра?а ?арап.

– Осы ?лемнi? ??пиялары! Сен ?зi не ойлайсы?, та?ым бар. – И?, бiлемiн са?ан зерттеген ?найды, бiра? ?тiнемiн, бас?а д?ниенi зерттешi, оларды жайына ?ой! А?ыры жаман ая?талуы м?мкiн.

– Жарайды оны ?оя бершi, менi б?рiбiр ешкiм ты?дамайды, – дедi де Ер?лан орынды?ына ы??айлана отырып, – са?ан бiр ?тiнiшiм болып т?р, – дедi ол.

– ?андай ?тiнiш? Егер ол Батыс орман?а ?атысты болса, онда ма?ан еш?андай ?тiнiш жасамай-а? ?ой.

– И?… Батыс орман?а байланысты, бiра?… сен менi ты?дау керексi?, – дедi Ер?лан о?ан а?ырын дауыспен.

– Ты?дауым керек пе? Сен менi ты?дау керексi?, Ер?лан, – деп ол дауысын к?тере с?йледi. – Екi ай б?рын онда не бол?аны есi?нен шы?ып кеттi ме? ?лгi жабайы а?ны? сенi ажал ??штыра жазда?аны, мен сенi ?ре? аман алып ?алдым, ондай жа?дай та?ы да ?айталан?анын ?аламаймын, ?зi? де бiлесi?, Батыс орман ?ауiптi жануарлар?а толы, – деп ол Ер?лан?а б?рылды. – Ер?лан, жа?ында сен ?ке атанасы?, сенi? ?ауiптi д?ниелермен айналысып, бала?ны? ?кесiз ?скенiн ?аламаймын.

– Бiра? менi? онда не к?ргенiмдi бiлмейсi? ?ой.

– Сен онда бардым деп ма?ан айтпа, мен сенен ?тiнiп едiм ?ой онда бармауды, сен кiшкентай бала сия?тысы?, егер б?л ?детi?дi ?оймаса?, бiр к?нi орманны? iшiндегi жабайы жануар т?бi?е жетедi, егер сонда мерт болса?, есi?де са?та – мен ол ?шiн ?кiнбеймiн… Неге сенi ?ауiптi д?ниелерге тарта бередi?!

– Ты?дашы, мен онда бар?ан кезде адам к?рдiм ж?не ол орманны? iшiне ?ашып кеттi.

– Адам! Батыс орманда ма? Т?ран ханды?ында?ы е? ?ауiптi орман?а бас с??атын адам табыла ?оймас, ?рине сенi есепке алма?анда!

– Менi ты?дашы б?ле бермей.

– Жарайды.

– Мен онда адам к?рдiм, бiра? ол адам емес.

– ?алайша? – дедi ол ма?дайын тыржита.

– И?, бiрт?рлi естiледi, бiра? ол адам?а ?ара?анда екi есе ?лкен болды, оны а?даусызда бай?ап ?алдым, бiра? толы? ?арап ?лгерген жо?пын, менi к?рiсiмен а?аштарды? арасына жасырынып ?ашып кеттi.

– М?мкiн ол жануар шы?ар, – дедi Батыра.