Сарман алты таңба кітабы

– Та?ы ?ор?ынышты т?с пе? – дедi басын к?тере.

– И?… – деп кiшкене кiдiрдi де, – сенi оятып жiбердiм бе?

– Мен сенi? б?л ?детi?е ?йренiп те ?алдым, – дедi ол к?лiмсiрей, – бiра? са?ан не болып ж?р? Неге ол т?с сенi мазалай бередi? – дедi С?лу к?лiмсiреген ж?зi ?згере.

– Бiлмеймiн, ?зiм де соны бiлгiм келедi, – деп Ер?лан ?айта жатты, – болды, жатып ?йы?та, – дедi б?се? дауыспен С?лу?а терiс ?арай.

Ер?лан ?анша ?йы?тау?а тырыс?анымен, санасында?ы ай?айла?ан дауыстар мен жарылысты? дыбысы, кеудесiне пыша? с???ан к?ле?ке туралы ой о?ан ?йы?тау?а м?рсат берген жо?. Кiшкене жат?ан со? ол киiндi де, а?ырын б?лмесiнен шы?ып кеттi. Д?лiзбен сырт?а ?арай бет алды. Кенеттен ??ла?тары шы?ылдап, ай?айла?ан дыбыстар ?айта естiлiп, ол басын ?стай, ?абыр?а?а с?йенiп, жерге а?ырын отырды, т?сiндегi дыбыстар оны? басыны? iшiнде жа??ыры?пен естiлдi. Барлы?ы басыл?ан со? баяу ?олдарын басынан алды – егер жылдам алатын болса, басы жарылып кететiндей болды. Ол а?ырын орнынан т?рды. ?лгi дыбыс ??iнде де естiле баста?ан со?: «Мен есiмнен ауысайын деген шы?армын» деп ?зiне iштей с?йледi. Ол ?абыр?а?а ?олын с?йеп кiшкене т?рды да, дала?а ?арай бет алды.

Сыртта та? ата баста?анымен, айнала ?ара??ылау едi. Ер?лан «Ух» деп к?рсiне дем шы?арды.

Ол iстеп жат?ан iсiнен бiр с?тке демал?ысы келдi. Ол ?те тыныш жерге барып, ?зiмен-?зi жал?ыз ?алуды ?алады. Ер?лан шы?ыстан атып келе жат?ан к?ндi б?геген Б?рат тауына бас б?рды – к?н с?улесiнi? ?серiнен тау о?ан толы?тай ?ап-?ара болып к?рiндi.

«Б?гiн бiр керемет ауа райы болатын сия?ты, тау?а барып бой жазып ?айт?аным д?рыс шы?ар, м?мкiн мына ?ор?ынышты д?ниелер де кiшкене болсын басылар» деп ?зiне iштей с?йлеп, ат ?ора?а жол тартты. Ат ?орадан ?зiнi? т?лпары Баламур?а ер то?ымды салып, о?ан мiндi де, ?а?па?а ?арай а?ырын беттедi. ?а?пада т?р?ан сарбаз?а:

– ?а?паны аш! – деп ай?айлады, оны? даусы ашулы адамдiкiне ??сас болып шы??ан со?, ?а?пада?ы сарбаз о?ан «Бiр жерге бару?а ?лi ерте емес пе?» деп айту?а д?тi бар?ан жо?, тек ?ндемей, о?ан ?а?паны ашып бердi. Ер?лан ?а?падан шы?ып бара жатып:

– Сарайда?ы д?рiгерлерден к?з алушы болма?дар! – деп ?лгi сарбаз?а с?йледi, ал ол Ер?лан?а ж?л?ына басын изедi.

Ер?ланны? сарайы ?аланы? о?т?стiк-шы?ыс б?лiгiнде, халы? к?п орналас?ан жерде едi, сарайды тастан ?рлеп жасал?ан тар к?шелер ?оршады, ол алдында тастан жасал?ан к?шемен шы?ыс?а – тау?а ?арай к?терiлдi, ал санасында?ы мазасыз ойлардан арылу ?шiн жан-жа?ына ?арап, айналада?ы к?рiнiске м?н бердi.

?аланы? тыныш бол?аны соншалы?ты, Ер?ланны? атыны? бас?ан ?рбiр ?адамыны? то?ылы бос к?шелерде жа??ыра естiлдi. Кiшкене ж?ргеннен кейiн оны? м?рнына керемет г?лдердi? иiсi келдi, ол ?алада?ы е? ?ызы? ?йлердi? б?лiгiне кiрдi. «Неге ?ызы??» деген с?ра? туында?ан болар, себебi ?лгi сары т?стi з?улiм ?йлердi? т?бесiнде ?лкен а?аштар ?стi, ал кейбiр ?йлердi? т?бесiнен т?мен ?арай шырмауы?тар ?сiп, ?абыр?аны толы?тай к?мкердi. Б?ла?ты ?аласында адамдарды? басым к?пшiлiгiне ба?баншылы?пен айналыс?ан ?найды, сол себебтi халы? ?алада т?рып жат?анды?ына ?армастан, ?рт?рлi ?сiмдiктер мен а?аштарды ?сiрдi. ?йлерге алыстан ?ара?ан кезде оларды? т?бесiнен жасыл шаш ?сiп т?р?андай, со?ан орай Б?ла?ты ?аласын халы? арасында ?зiлдеп «Жасыл шашты ?ала» деп те атайды.

Ер?лан бiраз ж?ргеннен кейiн тау?а жа?ындап, ?аланы? шет жа?ына да келiп жеттi, ?йлер м?нда сирек ж?не ?алада?ыдай з?улiм емес, ал тасжол жай ?ана топыра??а айналды. Тау?а жа?ындай бере тау б?ктерiнде орналас?ан ?йлердi? т?бесi ?алы? а?аштарды? арасынан к?рiндi, к?н б?рын?ыдай тауды? артынан емес, т?бесiнен шуа?ын шашты, оны? с?улесi жердi ?ыздырып, алмас сия?ты шы? ?ат?ан ш?птердi ерiтiп, айнала та? атысымен ?яларынан шы??ан ??старды? ?сем ?уенiне толды. Ер?лан айналасында?ы керемет тау к?рiнiсiне ?арап, бойы сергiп, санасында?ы мазасыз ойлары да жо?алды.

?йлердi? арасымен ж?рiп ?ткеннен кейiн ол тау?а к?терiлген сайын жол жасыл ш?ппен к?мкерiле бастады, о??а ?арай б?рылып, ?зi баратын ?йреншiктi тау б?ктерiндегi ашы? ала??ай?а беттедi. К?п ?замай а?аштар ?оршай ?скен тар ал?ап?а келдi де, жыл?ысын а?аштарды? бiрiне байлап, ?алы? жасыл ш?птi? ?стiне жай?асты.

Ер?лан алында?ы ?лкен ?ала?а к?з тастады: ол Б?ла?ты ?аласын тау?а дейiн ?орша?ан алып ?ор?ан?а, оны? о?т?стiгi мен солт?стiгiнде орналас?ан екi ?лкен ?а?па?а, ал батыс?а ?арай созыл?ан жасыл дала?а к?з салды.

Батыста к?кжиектен жап-жасыл а?ашты? ?шы бай?алды, б?л – Батыс орманда?ы е? биiк а?аш, оны адамдар Б?йтерек деп атайды, биiктiгi б?лттар?а дейiн созыл?ан алып а?аш аспанда ?ал?ып т?р?ан жасыл б?лт iспеттес. Орман ?аладан екi к?ндiк жерде орналас?ан. Онда ?рт?рлi ?те ?ауiптi жануарлар мекен етедi, сол себептi адамдар онда бармайтын, ал Б?ла?ты ?аласында?ы адамдарды? к?пшiлiгi ет жемейтiндiктен, онда?ы жануарлар?а тиiспейтiн. Адамдар таби?ат?а к?зiнi? ?арашы?ындай ?арайтын бол?анды?тан, орман?а тиiспеудi ж?н санайтын.

Осы к?рiнiске ?арап Ер?лан ?зiнi? б?л орын?а со??ы рет келiп, ?ала?а со??ы рет ?арап т?р?анын бiлген жо?, тiптi олай ойламады да.

Ол ж?мса? ш?пке шал?ая жатып, ашы? аспанда ?ал?ы?ан бiрнеше б?лтты? ?оз?алысына назар аударды, осылайша б?лттар?а ?арап ?алай к?зiнi? iлiнiп, ?й?ы?а кеткенiн де бай?амай ?алды. Тек арада ?за? уа?ыт ?ткеннен кейiн, к?н тас т?беден ауып, ?ясына жа?ында?ан кезде ?ана к?зiн ашты; Ер?ланны? б?лай ?йы?тама?анына бiрнеше аптаны? ж?зi болды, ол ?зiн керемет сезiнiп, барынша созыла керiлдi, осы с?тте оны? ??ла?ына т?сiнде к?ргендей ?аладан шы??ан ?скери ?о?ырауларды? дыбысы етiлдi, б?л жолы дыбыс еш?андай т?с емес – дыбыс шынында ?аладан шы?ты. З?ресi ?алмай Ер?лан орнынан атып т?рды да, ?ала?а ?арады. О?ан ?аланы? о?т?стiк ?а?пасынан iшке кiрген сарбаздарды? ?арасы бай?алды, ал оларды? бiраз б?лiгi ?аланы? ?а?паларына ?арай керуен сия?ты тiзiле келе жатты. Ол бiрден а?ашты? т?бiнде ш?п к?йсеп т?р?ан жыл?ысына ?онды да, сарайына ?арай шаба ж?нелдi.

?ала?а жеткен кезде ?ала к?шелерiнде тол?ан сарбаздарды к?рдi, б?л жайт Ер?лан?а т?сiнiксiз к?рiндi, ?лгi сарбаздар ?аланы? солт?стiгiнде орналас?ан ?скери ?оныс?а бет алды, ал ?ала хал?ы к?шелердi? екi шетiнде, кейбiреулерi ?йлерiнi? терезесiнен оларды ба?ылады. Ер?лан жанында т?р?ан бiр адамнан:

– Мыналар м?нда не ?шiн ж?р? – деп с?рады, ?лгi адам Ер?лан?а ?арамастан, «бiлмеймiн» дегендей басын шай?ады. Ер?лан атыны? басын б?рып сарайына ?арай шаба ж?нелдi. Сарайына келген со? атынан т?сiп, ?а?паны? алдында?ы сарбаздан:

– С?лу ?айда? – деп с?рады.

– Сарайда, – деп жауап ?атты сарбаз атты? но?тасын ?стай.

Ер?лан жылдам сарай?а барып:

– С?лу… С?лу… – деп ай?айлай бастады.

– Не болып ?алды, Ер?лан? – дедi С?лу ас ?йдi? ашы? т?р?ан терезесiнен сырт?а ?арай. Ер?ланны? к??iлi орнына т?сiп, ас ?йге ?арай а?ырын ж?рдi. Ол ас ?йге кiре салысымен:

– Сен ?айда ж?рсi?, ?? – деп о?ан С?лу ?олында?ы о?тауын шоша?дата с?йледi. – Ж?не неге сонша ай?айлады??

– Тау?а барып, сонда ?йы?тап ?алыппын, – дедi Ер?лан.

– Тау?а бардым деп, бас?а жерде Батыра екеуi? ?а??ырып келген жо?сы?дар ма? – деп С?лу ?зiлдей с?йледi. Ер?лан С?лу?а жа?ындады, С?луды? бойы Ер?ланнан кiшкене ?ана аласа болатын, ?зын шашы бiр б?рым?а ?рiлiп, жi?iшке белiнен кiшкене т?мен т?стi, ал иегiнi? сол жа?ында кiшiгiрiм ?ою ?ара т?стi ?алы болды; жi?iшке ж?зiнен мейiрiмдiлiк шашырап т?р?андай, атына сай ол ?те с?лу едi.

– Сен б?гiн ?лгi д?рiгерлердi? ерсi ?ылы?тарын бай?амады? ба? – деп Ер?лан сыбырлай с?рады.

– Жо?, не болды? – деп ол кiшкене кiдiрдi де: – Неге сен сыбырлап с?йлеп т?рсы?? – дедi С?лу.

– Жарайды, еште?е, – деп кiшкене кiдiре, – сен неге м?нда ж?мыс iстеп ж?рсi?? Сен барып демалуы? ?ажет, бiзде ас дайындайтын бас?а да ?ызметшiлер жеткiлiктi, сенi? босануы?а аз ?алды, бiра? сен ары-берi ?оз?алып ж?рсi?…

– Сен бiлесi? бе, Ер?лан? Аналар ая?ым ауыр екен деп, ?оз?алыссыз ?алмауы керек, оларды? ?оз?алып т?р?андары iшiндегi бала?а пайдалы: сонды?тан мен де ненi? д?рыс, ненi? б?рыс екенiн бiлемiн, – деп ол Ер?ланны? м?рныны? ?шынан сауса?ымен сипады. – Ал ендi жуынып кел, кешкi ас дайын болып ?алды.

– Жарайды, – дедi де, ол ас ?йден шы?ып, тiкелей жуынатын б?лмеге беттедi.

Жуынатын б?лмеге кiрiп шы??ан со? ол д?рiгер мен оны? к?мекшiсiнi? б?лмесiнi? жанынан ?ттi, оларды? б?лмесiнi? есiгi кiшкене ашы? болды, оларды? бiрт?рлi ?ара??ы тарт?ан б?лмелерiнен сырт?а ?арай ?лсiз жары? т?стi. Ер?лан есiктi? жанынан ?те оларды? к?бiрлеп с?йлеп жат?анын естiдi, бiра? олар адам?а т?сiнiктi тiлде с?йлеген жо?. Ер?лан оларды? дауысын «д?рыс естiми жат?ан болармын» деп ойлады, алайда ол есiкке жа?ындап, оларды? ??гiмесiне ??ла? сала оларды? м?лде бас?а тiлде с?йлеп жат?анын т?сiндi, оларды? дауысы жейiркенiштi естiлдi. Ер?ланны? бойынан тара?андар ж?рiп ?ткендей – ол ?зiнi? к?дiгiне та?ы да бiр рет к?з жеткiздi, ол ары ?арай бара жатыр едi:

– Амансыз ба? – деп д?рiгер оны? ар?асынан с?йледi.

– И?, аманмын, ?зi?iз ?алайсыз? – дедi ол д?рiгерге б?рыла.

– К?рiп т?р?аны?ыздай менде б?рi жа?сы, – деп ол Ер?лан?а ?аба?ын тыржитып, – менi? ойымша сiзде барлы?ы д?рыс емес сия?ты, не болып ж?р? С?лу ма?ан сiздi? бiр ?ор?ынышты т?стi ?айта-?айта к?рiп ж?р деп айтты.

– Жо-жо?, ?азiр менде б?рi д?рыс, – деп Ер?лан оны? ?нгiмесiнен ?аш?а?тады.

– Барлы?ы д?рыс болса, онда жа?сы екен, егер сiзде та?ы осындай жа?дай ?айталанып жатса, ма?ан айты?ыз, мен сiзге тыныштандыратын ш?птерден жасал?ан т?нба беремiн, – дедi бiрт?рлi жымия.

– Ескеретiн боламын, – деп ол да ?тiрiк жымия салды.

Ер?лан асы?а, ас ?йге жа?ындады, ол жа?ында?ан сайын, оны? м?рнына керемет иiстер келдi, ол ж?рiсiн жылдамдатып, ?рт?рлi тама?ты? иiсi а??ы?ан б?лмеге кiрдi.

– Ал жай?асы?ыз, мырзам, – деп С?лу о?ан жымиды, ол жыми?ан с?тте езуiнi? екi шетiндi, кiшiгiрiм ?яшы?тар пайда болып, олар С?луды одан да мейiрiмдiрек етiп к?сеттi. Ер?лан ?рт?рлi жемiс-жидектер мен ?араса? к?з тоймайтын та?амдар?а толып, жайнап т?р?ан ?стелге жай?асты.

– ?айсысынан бастарымды бiлмей т?рмын – мыналарды? барлы?ы д?мдi сия?ты, тама? тал?амай барлы?ын татып к?ргенiм д?рыс болар.

?лкен ас ?йде Ер?лан мен С?лу ?ана тама?танды, оларды ешкiм мазала?ан жо?: ??гiме айтып, ал?аш кездескен кездерiн еске алып, к??iлдi отырды, бiра? б?л к??iлдi кештi ая? астынан келген сарбаз б?зды. Асхананы? есiгiнен бiреудi? асы?ып келiп, есiктi жылдам то?ылдат?аны естiлдi.

– Кiр! – дедi Ер?лан, ?олында?ы ?асы?ын ыдысына ?айта сала.

Ішке бiр сарбаз асы?а кiрiп:

– Мазала?аным ?шiн кешiрi?iздер, бiра? сыртта екi адам сiзбен жолы??ысы келетiнiн айтып т?р, кеш уа?ытта келгендiктен олар?а ерте? келi?дер дедiм, бiра? олар сiзбен кездеспей еш?айда кетпеймiз деп ?а?паны? алдына отырып алды.

– Олар кiм болды, танымайсы? ба?

– Жо?, оларды ал?аш к?руiм. ?здерiнi? т?рлерi ?а??ыбас?а ??сайды, ал ?олдарына екi ?лкен дорба ?стап ал?ан, олар сiзге «?те алыс жерден ?келген ма?ызды хабарымыз бар» деп айтса?, сенi? мырза? т?сiнедi» дедi, – деп сарбазды? айт?аны сол едi, Ер?лан орнынан атып т?ра, б?лмеден о?тай ?шып шы?ты, оны? артынан С?лу:

– Не болды, Ер?лан? Тынышты? па?