Сарман алты таңба кітабы

– И?-и?, уайымдама! Сен тама?тана бер, мен ?азiр келемiн, – дедi.

Ол ?а?па?а жа?ында?анда ашы? т?р?ан ?а?па алдында ?стерiндегi киiмдерiнi? тарам-тарамы шы??ан, оны? ?стiне малмандай су, ?бiржiген екi адамды к?рдi; ?олдарына екi ?лкен ?оржын ?ста?ан, ?оржындарынан т?мен ?арай су тамшылады. Ер?лан олар?а жа?ында?ан с?тте:

– О, мырза, сiздi к?ргенiмiзге ?уаныштымыз! – деп ?олдарында?ы ?оржындарын жерге ?ойып, Ер?лан?а жа?ындай бергенi сол едi, сарбаздар найзаларын оларды? к?кiрегiне та?ап, ?лгiлердi то?татты. Бейтаныс адамдар?а Ер?лан бiраз ?ара?ан со? сегiз ай б?рын Т?манды айма?ына жiберген адамдары екенiн т?сiндi.

– Н?рлан, Жа?ып, б?л сендер ме? – деп с?рады.

– Не болды танымай ?алды? ба?

– ?рине, мына т?рлерi?дi к?рiп… сендердi мен т?гiлi, ту?ан аналары? да танымай ?алады, сендерге не бол?ан? Ал ?ал?андары ?айда?

– Барлы?ын осында айт?анымызды ?алайсы? ба? – дедi Жа?ып, алдында т?р?ан сарбаздар?а басынан-ая? к?з ж?гiрте.

– Жо-жо?, iшке кiрi?дер, менi? со?ымнан ерi?дер, – деп оларды ?зiмен бiрге кiтапханасына алып кеттi.

Кiтапхана?а барар жолда Ер?лан олардан не бол?анын с?рап едi, «о?аша жерге бар?ан со? ?ана айтамыз», – деп жауап ?атты.

– Не болды, соншалы?ты ??пия ма? – дедi Ер?лан т?рi ?згере.

– Сен бiлмейсi? ?ой бiздi? не к?ргенiмiздi, – дедi Жа?ып.

– И?, т?рлерi?нен к?рiнiп т?р бiр жаманшылы?ты? орын ал?аны.

Оларды? арасында тынышты? орнады – тек бас?ан ?адамдарыны? дыбысы ?ана естiлдi. Ер?лан анда-санда олар?а к?з ?ырымен ?арап-?арап ?ойды да, кiтапхана?а жа?ындай, то?тап есiктi ашып, олар?а iшке кiруге жол бердi. Олар кiтапхана?а кiрген кезде, Н?рлан шат?ала?тай жерге ??лай жаздады, оны Ер?лан ?олты?тай ?стап:

– Сенде б?рi д?рыс па? – дедi бiр ?олымен есiктi жiбере.

– И?, д?рыс… Кiшкене ?лсiрегенiм болмаса… – деп орнына ?айта т?рды.

– Мен сендер ?шiн ?обалжиын дедiм, ?азiр сендерге тiске басар алдыртайын.

– Жо?, еште?енi? ?ажетi жо?, тезiрек iшке кiрейiк ж?не есiктi бекiтiп ал, – деп Н?рлан шат?ала?тай ж?ре, ?лкен кiтапхана?а кiрдi. Барлы?ы ?стелге жай?асып бол?ан со?:

– Ал ендi ??ла?ым сендерде, неге сонша жо?алып кеттi?дер? Ж?не сендерге не бол?ан? Тепсе темiр ?зетiн жiгiттердi? шал сия?ты шамасыз к?йге т?суiне не себепшi? – дедi ол екеуiне ?арап.

– И?, айтпа, – дедi Жа?ып к?рсiне.

– Бiз сен айт?ан жерге барды?, бiра? онда бару бiз ?шiн о?ай?а со??ан жо? – алыс ?рi ?иын жолда бiздi бiрнен кейiн бiрi жолдастарымыз тастап ?ашты. Онда жету ?шiн бiз ?ш ай уа?ыт жо?алтты?. Ханды? пен Т?мандыны б?лген алып ?ор?ан?а жетiп, ар?ы бетке ?ттiк… – деп кiдiрдi, – онда халы? айт?андай: еш?андай тiршiлiк жо?, тiрi ж?ндiк, ?сiмдiк, еште?е тiршiлiк етпейдi; еште?е ?спейдi, на?ыз ?лi айма? – ??дды бiреу бар тiршiлiктi алып, бiр санды??а жасырып ?о?андай, тек ?ара т?стi ?лi топыра?тан бас?а еште?е кездестiрген жо?пыз; кездестiрмеймiз деп те ойлады?, бiра? бiз ?ателескен екенбiз, ол жерде шынында бiрде?е бол?ан сия?ты, – деген кезде Ер?ланны? ж?зi ?згерiп кеттi, – сен берген жолсызбамен ж?ре бере, бiз аласа тауларды? арасына келдiк. Тау арасынан сен айт?андай м?нараны тапты?, – деген с?здер оны? аузынан шы?ып едi, Ер?лан Жа?ыпты? айт?анына ас?ан м??иятты?пен ты?дай бастады.

– М?нара – ?лкен а? т?стi кiрпiштермен ?алан?ан, ал биiктiгi екi ?абат ?ймен бiрдей, т?бесi ?ира?ан, бiра? айналасында еш?андай ?иранды бол?ан жо?, ерте уа?ытта салын?аны аны?, ?стiне шы?ып т?мен ?ара?ан с?тте оны? т?мен ?арай тере?iрек созылып, басым б?лiгi жер астында жат?анын т?сiндiк.

Екеулеп т?мен т?сiп м?нараны? iшiн ?арады? – басында еш?андай к?дiктi зат бай?ал?ан жо?, алдымызда ?зына бойы созылып, ?арат?некке оран?ан д?лiз жатты, с?р т?стi ша? бас?ан ?абыр?аларында бейтаныс руналар бейнеленген, ондайды бiз б?рын-со?ды к?рмегенбiз, ал ары ?арай ж?ре берген кезде… адамны? ?а??асын тапты?…

– Адамны? ?а??асы? – деп оны Ер?лан б?лiп жiбердi. – Бiра? б?л м?мкiн емес ?ой, ?алайша? – дедi ол та?ыр?ай.

– Ол жа?ын мен бiлмедiм, бiра? онда бiр емес, онда?ан адамны? ?а??асы болды ж?не олар б?тiн бол?ан жо?, ??дды бiр алып хайуанмен шай?ас?ан сия?ты жан-жа??а шашыл?ан, бас с?йектерi мен с?йектерi сын?ан, майдаланып кеткен десек те болады. ?лгiнi к?ргеннен кейiн бойымызды ?рей басты, «арт?а ?айтамыз ба» деген ой келдi, бiра? бiздi? ?ызы???марлы?ымыз, ?ор?ынышымыздан к?штiрек болып, со?ына дейiн ж?руге бел байлады?. Жол бойы одан бiздi? к?ргенiмiз ?а??алар болды, ал со?ына жеткенде не тап?анымыз сенi? он ?йы?таса? т?сi?е кiрмейдi, – дедi Жа?ып .

– Не тапты?дар? – дедi ол та?атсыздана.

– Со?ында бiз м?нараны? ?ира?ан б?лiгiне келдiк, ары ?арай жол жабы? болды – ?йiндiлермен бекiтiлген, менi? ойымша бiз м?нараны? тек бiр б?лiгiн ?ана ?арап шы?ты?. Сол жерден ?ана бiз б?тiн ?а??аны тапты?, бiра? оны? адамдiкi екенiне менi? к?м?нiм бар, – дедi де, Жа?ып Н?рлан?а ?арады, Н?рлан о?ан басын изеп, ?оржынны? iшiнен екi м?йiзi шошай?ан, ?лкен бас с?йектi алып Ер?ланны? алдына ?ойды, ?лгiнi к?рген Ер?лан кiшкене арт?а ?арай шал?айып:

– Б?л не? – деп с?рады ?рейлене.

– К?рiп т?р?ан жо?сы? ба – бас с?йек! Жа?ымсыз иiсiне м?н берме, бiз ?ала?а кiрер кезде ?а?пада?ы сарбаздар тексермес ?шiн, к?рiс ??быры ар?ылы кiруге тура келдi, – дедi Н?рлан.

– Бас с?йек екенiн бiлемiн ?ой, бiра? кiмдiкi?

– Ол жа?ын бiз де бiлмеймiз, одан б?лек оны? жанында мына заттар жатты, – деп Н?рлан ?оржынны? iшiнен: т?рт б?рышты с?р т?стi ?орап, бойт?мар мен жартылай сын?ан ?анжарды алып, Ер?ланны? алдына тiзiп ?ойды.

С?р т?стi ?орапты? сыртында т?сiнiксiз руналар болды. Ер?ланды ?ызы?тыр?ан да сол, себебi руналар о?ан таныс к?рiндi. Оларды б?рын бiр жерде к?ргенiне сенiмдi, алайда ?айдан екенiн есiне т?сiре алмады. Н?рлан ?лгi с?р ?орап?а ?олын тигiзген жо?, ол ?орапты ас?ан м??ияттылы?пен ?стады, ??дды ?орап ?те н?зiк зат бол?андай, Н?рлан ?олында?ы ?оржынын шетке ?ой?ан кезде Ер?лан:

– Ал мынау не? – деп ол ?орапты ?стай бергенi сол едi, Н?рлан мен Жа?ып:

– Жо-жо?! – деп оны то?татып ?лгермедi, Ер?лан ?орапты ?стай бергенi сол, ?олын ?ой?ан орын ?ызып-?ызыл т?стi жары? шашырай, Ер?ланды шал?асынан ??латты. Ол есiнен танып, Н?рлан мен Жа?ып екi жа?тап оны орынды??а ?айта отыр?ыза, сезiмге келтiрдi.

– ?алайсы?, досым? Неге айт?ан тiлдi алмады?? – дедi ол. – Не к?рдi?? Сен мынаны ?ста?ан кезде бiрде?е к?рдi? бе? – деп Н?рлан та?атсыздана с?рады. Ал Ер?лан отыр?ан орнында ойын жина?тай алмай кiшкене кiдiрдi, оны? ?не бойы дiрiлдеп, ??i ?аша, ма?дайы терлеп, ?аба?ан иттен ?аш?ан адам сия?ты ентiге тыныс алды.

– Сен де оны к?рдi? бе? – дедi ол Н?рлан?а.

– И?, оны? бейнесi менi? ойымнан кетер емес, – деп Н?рлан орынды?ына ?айта жай?асты, оларды? ??гiмесiне Жа?ып араласа:

– Сен де ??быжы? к?рдi? бе? – деп с?рады.

– И?, ?лкен, ?те ?лкен ж?не ол аспанда ?ал?ып т?р?ан тауларды? алдында т?рды, айналасы ?ып-?ызыл от?а оран?ан, т?р?ы б?лы??ыр, аны? к?рiнген жо?, дегенмен оны? к?лемiн а??ару ?иын емес, оны? не екенiн бiлесi?дер ме? – деп олар?а кезек-кезек ?арады.

– Жо?, оны? тек сол бейнесiнен бас?а еште?е к?рген жо?пын ж?не ол туралы еште?е бiлмеймiз.

– Сен оны? артында?ы аспанда ?ал?ып т?р?ан тауларды к?рдi? бе? – дедi Ер?лан.

– И?, менi? ойымша, ол – Алта?ир таулары, – дедi Н?рлан.

– Б?л ненi бiлдiредi?

– Менi? ойымша, мына ?орапты? iшiнде бiрде?е бар, оны тек белгiлi бiр адам немесе мынау сия?ты бiреу аша алады, – деп Жа?ып бас с?йекке ?олын ?ойды. – Ал сендер к?рген Алта?ир тауыны? алдында?ы ??быжы? сол айма?тан пайда болатынын бiлдiруi м?мкiн. Арада ?нсiздiк орнады, сосын Ер?лан:

– Мына бас с?йектi? кiмге тиесiлi екенiн бiлетiн сия?тымын, – дедi олар?а ?арай.

– Кiм деп олайсы??

– Баста? Бабад?р деген зерттеушiнi танисы?дар ма? Мен соны? кiтабынан сендерге берген жолсызбаны алдым, кiтапта Т?манды айма?ында б?рын Марда атты мемлекет бол?анды?ы ж?нiнде жазыл?ан… Бабад?р олар?а кiтабында на?ты сипаттама бермеген, м?мкiн мынау соларды? бiрi шы?ар ж?не хан сарбаздарыны? онда бiрде?енi iздеп ж?ргенi ж?нiнде жаз?ан, – дедi Ер?лан.

– Ол ?азiр тiрi ме? – деп с?рады Н?рлан.

– Жо?, сендердi Т?манды?а жiбермес б?рын, мен онымен кездесуге тырыс?анмын, бiра? оны? ая? асты ?айтыс бол?анын естiдiм, ал оны? отбасысы к?шiп кеткен, ?айда екенiн ешкiм бiлмейдi; тiптi жа?ындары мен достары да, ал оны? кiтаптары м?лде жо?алып кеттi.

Мiне, осыдан кейiн сендердi Т?манды?а жiбердiм… Ал ендi бiзде барлы?ы бар, Бабад?рдi? кiтабында шынды? жазыл?аны аны?, сонымен ?атар ол «Марда мемлекетiнi? жо?алып, Т?мандыда тiршiлiктi? жойылуы – ол адамдарды? кесiрi», – деп жаз?ан, аны?ыра? айт?анда, бiр топ адамны? ж?не оны ол хан мен билеушiлердi? кiн?сi дегенге келтiрген, бiра? оларды Бабад?р ашы? кiн?лама?ан. Менi? к?дiгiм расталып келе жат?ан сия?ты.

– И?, оны? ая?асты ?айтыс болуыны? ?зi м?нда бiр шикiлiктi? бар екенiн бiлдiредi. Сонымен ?атар ?лгi м?нараны? iшiнде адамдарды? ?алды?тарыны? табылуы – б?рын адамдар мен оларды? арасында со?ыс бол?анды?ына сiлтейдi… Бiздi? хан шынында Мардаларды? жойылуына кiн?лi сия?ты… Ж?не бiз са?ан басты жа?алы?ты? бiрiн айт?ан жо?пыз, Бабад?р кiтабында жаз?андай, онда бiздi? сарбаздар бiрде?енi iздеп ж?р, – дедi Жа?ып.