Сарман алты таңба кітабы

– Жо?, мен оны? денесiн аны? к?рдiм – адам сия?ты тiк т?рды, бiра? ?те ?лкен.

– Сенiмдiсi? бе?

– И?.

– Сонымен ма?ан не демексi?? – дедi Батыра.

– Бiз сонда барып, сен ма?ан оны? не екенiн аны?тау?а к?мектесесi?, – дедi Ер?лан. Батыра тере? дем алып, к?рсiне ?айта шы?арды:

– Сен еште?еден саба? алмайды екенсi?, – деп о?ан ?арады, – Ер?лан бiлесi??ой онда?ы жануарларды? басым к?пшiлiгiне бiздi? ?ару ?сер етпейдi – оларды? ?алы? терiсiнен тiптi е? ?ткiр деген ?ылыштарда пайдасыз, неге сенi сонда тарта бередi?

– Сол ?шiн мен ?ару жасадым, онымен бiрге бiзге еш?андай ?ауiп т?небейдi.

– ?ару?

– Со?ымнан ер, са?ан к?рсеткенiм абзал болар, – деп Ер?лан орнынан т?рып, ?стелдегi шамды алды да, Батыра мен бiрге кiтапханадан шы?ты.

– Сенi? ойлап таппайтыны? жо?, жарайды к?рейiк не екенiн, – деп Батыра Ер?ланны? со?ынан ердi.

Екеуi кiтапханадан шы?ты да, ?зын д?лiзбен ж?ре, о??а б?рылып, сарайдан шы?ты, алып ?абыр?амен ?оршал?ан сарайды айнала, оны? артына барды. Арт жа?ында ?абыр?аларды? б?рышында орналас?ан кiшiгiрiм ?имарат?а келдi. Кiрпiштермен ?рiлген, ?лкен есiк-терезесi бар, бiра? жа?сылап жабыл?ан ?имаратты? есiгiн Ер?лан ?алтасынан кiлтiн алып ашып, iшке кiрдi де, ??рал-саймандары шашыл?ан ?стелге шамды ?ойып, ?абыр?ада iлулi т?р?ан ?лкен шамшыра?ты жа?ты, оны? с?улесi б?кiл б?лменi ?зiнi? жары?ымен ай?ын еттi.

Батыра айналасына к?з ж?гiрте:

– Мына орынды ретке келтiру керек деп ойламайсы? ба? – дедi ол Ер?лан?а к?з ?ырын тастай.

Онда ?рт?рлi темiр ??ралдар шашылып жатты, тiптi Батыра бай?аусызда ауыр темiр заттарды? бiрiне ая?ын со?ып алды.

– Жо?, барылы?ы рет-ретiмен т?р емес пе? – дедi Ер?лан жымия. – Ал мiне, бiздi? с?луымыз, – деп б?лменi? ортасында ?ара матамен жабыл?ан ?лкен затты? жанына келiп, оны? бетiнен матаны ж?лып алды.

– Б?л не? – дедi Батыра ?лгi зат?а жа?ындай.

– Б?л – Тазарлы? зе?бiрек.

– Тазарлы? зе?бiрек? Онымен не iстемексi? ж?не неге Тазарлы? зе?бiрек?

– Себебi мен оны Тазар ?аласынан ?келiнген темiрден жасадым, ?зi? де бiлесi?, онда е? керемет темiрлердi ?ндiредi.

– Сен мынаны толы?тай ?зi? жасады? ба? – дедi Батыра зе?бiректi айнала ж?рiп. – Оны ?алай пайдаланасы?, ол ?лкен, ?ткiр, б?рыштары да жо?, ?зi домала? екен, мына ?лкен тесiк не ?шiн?

– Оны мен са?ан орман?а бар?ан кезде к?рсетемiн ж?не оны пайдалану ?шiн еш?андай ?ткiр б?рышты ?ажет етпейдi, сендердi? ?ылыштары? сия?ты оны ары-берi сермеп те ?уре болмайсы?, ал ендi са?ан ?тiнiшiм, осыны ?аладан алып шы?у?а к?мектес, сен ?алада?ы Даттан кейiнгi ?скербасысы?, сенi ?аладан шы?арда ешкiм тексермес, – дедi Ер?лан иегiн сипай.

– Жетпегенi осы едi, – деп Батыра басын шай?ады, – сенi то?тату менi? ?олымнан келмейтiн сия?ты, ?зi?нi? ?ар?ыс ат?ыр с?ра?тары?а жауап таппай, сен тынышталмайсы?; мен са?ан тек бiр келе?сiздiкке ?рынып ?алмас ?шiн к?мектесемiн, бiра? тек мен айт?ан к?нi барамыз, сенi? мына ?аруы?ны? ?алай ж?мыс iстейтiнi ма?ан ?ызы? болып т?р.

– Жарайды, о?ан дейiн мынаны? бiтпеген бiр-екi жерiн жасауым ?ажет, бiра? тым ?за? к?ттiрме, бiлесi? ?ой менi? к?ткендi ?натпайтынымды.

– Жарайды, жарайды, ?олым босай салысымен са?ан келемiн, ал ендi ?афу етсе?, мен ?айтайын, – деп ол шеберханадан шы?ты да, то?тап: – А, айтамын деп ?мытып кетiппiн, б?л жолы ?зi?мен бiрге ?з сарбаздары?ды алып ж?р, мен са?ан ?зiмдiкiн бермеймiн – онсыз да ?ткен жолы екеуi сенi? арты?ды жабамыз деп жара?ат алды, сосын Дат?а бас?а сылтау айту?а тура келдi, – дедi ол.

– И?, и?, – дедi Ер?лан зе?бiректi? бетiн ?айта жауып жатып, оны? к?з алдына к?рген т?сi елестедi: сарбаздарды? бiр-бiрiне ж?гiрiп, бiрiн-бiрi аяусыз ?лтiргенi, тiптi оларды? ай?айла?ан дауыстары, жарылысты? ?нi оны? басында жа??ыра естiлгендей, зе?бiрекке ?арап: «Т?сiмдегi осыны? дыбысы емес пе?» деп ?зiнен с?рады, «бiра? бiздi? ханды?та мы? жылдан аса уа?ыт со?ыс бол?ан жо?, жай ?ана кездейсо?ты? шы?ар, мен м?ны адамдар?а ?арсы пайдаланбаймын деп ойлаймын, м?мкiн б?л жайлы бас?а бiреулер бiлiп, оны ?рлап кетсе, алайда ханды?та ондай iс-?рекетке баратын адам табылмас» деп ол ?зiн ж?батты, бiра? ол ?зiн не к?тiп т?р?анын бiлген жо? ж?не барлы?ы ая? асты ?згередi деп к?м?ндан?ан емес.

Сарайды айнала ?орша?ан ?ор?анны? жабы? т?р?ан ?а?паларыны? алдына келген Батыраны ?арауылда е?селерi т?сiп, салпайып т?р?ан сарбаздар, оны к?ре салып, тiк т?рып, ?олдарында?ы найзаларын берiк ?стады. Оларды? iс-?рекетiн бай?а?ан Батыра:

– Еркiн т?ра берi?дер, жiгiттер, – деп олар?а к?лiмсiредi. Батыра мiнезi жа?ынан ?те керемет жан, тек керек кезiнде ?зiнi? ?аталды?ы мен ?айсарлы?ын к?рсеткендi ж?н санайды. Оны? артынан Ер?лан да шеберханасыны? есiгiн кiлттеп келдi. ?ара аспанда сан мы?да?ан ж?лдыздар?а ?арап, кештi? сал?ын ауасымен тыныстап т?р?ан Батыра?а:

– Мен сенi ж?лдыздар?а ?арап тамсанады деп ойламаппын, – дедi Ер?лан оны? ар?асынан ?а?а.

– М?ндай кереметтi к?рiп, тек а?ыма? ?ана тамсанбас, – дедi ол аспаннан к?з алмай. – Сен неге к?зет ?ойып ?ой?ансы?? Сенi? сарайы?а бiреу бас с??ады деп ойлайсы? ба? – дедi Батыра.

– Бiлесi? ?ой менi? хан?а сенбейтiнiмдi, – деп ол досына ?арады. Батыра о?ан кiшкене ?нсiз к?з тастап:

– Жарайды, С?лу ?алай? Денсаулы?ы жа?сы ма? – дедi ол.

– И?, барлы?ы д?рыс, денсаулы?ы да жа?сы, тек… – деп Ер?лан кiшкене кiдiрдi де, – тек о?ан ?арап ж?рген д?рiгерлер ма?ан ?намайды.

– Д?рiгерлерге не болыпты? Не ?шiн олар са?ан ?намайды?

– ?алай т?сiндiрсем болады: олар адам бол?анымен, с?йлескен кезде ??дды ?уырша?пен с?йлескендей боламын, оны? ?стiне оларды? бiрнеше рет м?лде бас?а тiлде с?йлегендерiн к?рдiм, – дедi Ер?лан.

– Са?ан солай к?рiнген шы?ар, – деп ол Ер?ланны? иы?ынан ?а?ты, ал Ер?лан бiрде?е айтпа? болып едi: – Сонымен, С?луды? босануына ?анша уа?ыт ?алды? – деп Батыра Ер?ланны? ?нгiмесiн б?рып жiбердi.

– На?ты бiлмеймiн, бiра? бiр ай?а жетпейдi.

– Сонымен, менi? данышпан досым, ?ке атануы?а аз ?алды де, – дедi Батыра о?ан жымия.

– И?, – деп Ер?лан аспан?а ?арап тере? дем алды да, тынысын кiшкене ?стап, ?айта шы?арды, осы с?тте аспанда?ы ж?лдыздар жылт етiп жо?алды да, ?айта пайда болды. Оны? т?бесiнен алып бiрде?е ?шып ?ткендей к?рiндi, Ер?лан селт етiп:

– Мынау не та?ы? – дедi ол аспанда?ы ?ап-?ара к?ле?кеге сауса?ын соза. Батыра кiшкене кiдiрiп.

– Аа, сен ?лгiнi айтасы? ба? Ол жай ?ана алып б?ркiт ?ой, сен оны б?рын-со?ды к?рмегенсi? бе? – дедi Батыра.

– К?ргенмiн, бiра? оларды? т?нде ?шатынын бiлмеппiн.

– Олар ?аланы? т?бесiнен ?те сирек ?шады, кейде ?аланы? айналасында?ы шаруашылы?тар?а да шабуыл жасайды, бiздi? бiр-а? мiндетiмiз – халы?ты осы сия?ты ?ауiптi жырт?ыштардан ?ор?ау, ?йтпегенде бiзге бас?а ж?мыс табылмас едi, – деп Ер?лан?а ?айта ?арай, – ?азiр одан ?ор?уды? ?ажетi жо?, олар т?нде ешкiмге тиiспейдi, ал ендi ?афу етсе? мен ?айтайын, бiр-екi бiтпеген шаруам бар…

– Батыраны? атын алып келi?дер, – деп Ер?лан сарбаздарына б?йры? бердi де, о?ан ?арап: – Бiз елде не болып жат?анын бiлмеймiз, шынымды айтсам мен кiмге сенерiмдi бiлмеймiн, – дедi Ер?лан, оны? ж?зiнен уайымдап т?р?аны бай?алды. – Сонды?тан абай бол, уа?ыты келгенде мен са?ан… – деп ол с?зiнi? жартысынан то?тады.

– Не уа?ыты келгенде? Сен ма?ан бiрде?е айт?ы? келiп т?р ма?

– Жо?, ?азiр емес, – дедi ол.

– Б?рi жа?сы, уайымдама, – деп Батыра оны? иы?ына ?олын ?ойды.

Сарбаз к?п к?тiрмей жыл?ыны алып келдi, ж?л?ынып т?р?ан т?лпар?а Батыра секiрiп мiндi, оларды? алдында сарайды? биiк ?а?палары ауыр ашылды да, Батыра мен Ер?лан бiр-бiрiмен ?ол алыса ?оштасты. Ер?лан Батыраны шы?арып сал?ан со? тiкелей ?зiнi? кiтапханасына жол тартты, жол бойы ол а?ырын ж?рiп, т?сiнде к?ргенiн ?айта есiне алды.

«Б?л бiр белгi болуы керек, и?, с?зсiз б?л бiр белгiнi бiлдiредi, бiра? ненi?» деп ол iштей ?з-?зiне с?йледi. Кiтапхана?а бар?ан со? шам жа?ып, оны ?а?аздары шашыл?ан ?стелiне ?ойды, орынды?ына шал?ая жай?асып, б?лмеге к?з ж?гiрттi. Шамны? ?лсiз жары?ы б?лменi толы? ай?ын еткен жо?, кiтапхананы? жарты б?лiгi ?ара??ы т?некке оранды, ал кiтапхананы айнала ?орша?ан кiтап с?релерi т?некке ?арай созылып жатты, онда Т?ран ханды?ыны? т?кпiр-т?кпiрiнен ?келiнген кiтаптар тiзiле т?рды. Оларды? iшiнде Ер?ланды ?ызы?тыр?аны – Баста? Бабад?рдi? «Бiзге дейiнгi ?лем» атты кiтабы.

Ер?лан кiтапта ??пия жолдама бар деген пiкiрде болды. Егер ?стемдiлердi? ?за? ??мыры туралы жазу?а тыйым салынса, онда ол жайлы ашы? жазбайды деген ойда болды, сол себептi ол, о?ан дейiнгi ?алымдар бiр д?йек тауып, оны жасырын жолдама ретiнде тастап кеткен деген оймен ?зiне дейiнгi ?алымдарды? е?бектерiн ?арады. Ер?ланды Бабад?рдi? кiтабында?ы Т?манды айма?ы жайында жазыл?ан та?ырыбы ?ызы?тырды. Себебi Т?манды тiршiлiкке жарамсыз деп айтыл?анымен, Бабад?рдi? кiтабында ?те ерте уа?ытта онда тiршiлiк бол?ан: ормандар мен к?лдер, бетiн жасыл кiлем жап?ан далалар, ал е? бастысы Марда атты мемлекет ж?нiнде жазыл?ан, ал ?азiр… ал ?азiр онда ешкiм ая? баспайды. Бабад?рдi? кiтабында хан сарбаздарыны? Т?мандыда бiр затты iздеп ж?ргенi ж?нiнде д?йек к?рсетiлген, бiра? не екенiн ешкiм бiлмейдi ж?не кiтапта одан б?лек онда ?лкен м?нара бар екендiгi ж?нiнде айтыл?ан, тiптi жолсызбасы да к?рсетiлген. Ер?ланды ?ызы?тыр?аны да осы, сол себептi Ер?лан Бабад?рмен кездесiп, оны? м?нараны ?алай тап?аны жайында с?йлеспек бол?ан кезде, ол Бабад?рдi? ая?асты ?айтыс бол?анын естидi ж?не е? ?ызы?ы, оны? жаз?ан кiтаптары жо?алып кетедi. Осы жа?дайдан кейiн Ер?лан Бабад?рдi? жолсызбасына с?йенiп, бiр топ адам?а к?п м?лшерде алтын берiп; Т?манды?а ?лгi м?нараны? бар-жо?ын бiлiп келу ?шiн аттандырады, мiне осымен оларды? кеткенiне сегiз ай болды, бiра? содан берi олардан м?лде хабар естiген емес. Ер?лан олар оны алдап кеттi немесе сонда барып мерт болды деген ойда болды.

Ол т?н ортасы ау?ан?а дейiн кiтап ?арады, сосын к?зi ж?мылып, ?й?ы?а кетiп бара жатып селк етiп оянды да, кiтапты жауып, ?зiнi? б?лмесiне барып жатты. Бiра? екi са?ат ?ткеннен кейiн, Ер?лан оны мазалап ж?рген т?стi ?айта к?рiп, та?ы да шошып оянды; денесiнен суы? тер а?ты, денсаулы?ында еш?андай кiнарат болмаса да ол ?зiн нашар сезiндi. Жанында жат?ан С?лу: