Сарман алты таңба кітабы

Дат пен оны? сарбаздары ?шiн т?н еш?андай келе?сiздiктерiмен мазала?ан жо?, ал Батыра?а келер болса?, с?би оны к?п жылап мазаламады, тек бiрнеше рет т?нде жылап оны оятты, ?рбiр оян?ан сайын, ол бiрден ?олын ?ылышына созды, т?рып баланы ?лдейлей ?айта ?йы?тата, айнала?а бiр к?з ж?гiрте ?айта жатты, бiра? та? ата кiшкене суытып, оны? бойы то?ды, ?зi то?са да, ?стiндегi киiмiн шешiп, баланы орады.

***

Сарбаздар к?ннi? ал?аш с?улесi т?се, аттарына ?онды, бiра? жауынгерлер Датты таппады, себебi олардан алша?тау ?йы?та?анны? кесiрiнен оны ешкiм бай?а?ан жо?, тек арадан кiшкене уа?ыт ?ткеннен кейiн ?ана Дат сарбаздарыны? ай?айынан оянды. Ол ?арапайым адам бол?анды?тан, ?ара си?ырмен жасал?ан сарбаздарына ?ара?анда к?бiрек ?й?ы ?ажет еттi.

Ояна салысымен сауытын киiп, ?зiнен бiрнеше ?адам жерде жайыл?ан жыл?ысына мiндi де, сарбаздарына ?арай шапты. Олар?а жа?ындап:

– ?аш?ынны? еш?андай iзi бай?алмай ма? – деп с?рады сауытын ы??айлай.

– И?, оны? ?алы? ш?пте, Батыс орман?а ?арай кеткенi к?рiнiп т?р, алайда оны? ?арасы к?рiнбейдi, – деп жауап ?атты сарбаздарды? бiрi.

– Мейлi, б?рiбiр бiз оны ?ол?а т?сiремiз, жазы? далада ол торда?ы тыш?ан сия?ты, менi? ойымша бiз ?лi оны к?ретiндей о?ан жа?ында?ан жо?пыз, со?ымнан ерi?дер, кешегiдей жан-жа??а жайыла ж?ремiз, солай оны табу о?ай?а со?ады, – деп барлы?ы бiрнеше ша?ырым?а жайыла, Батыс орман?а ба?ыт ?стады.

Оларды? т?нiмен жайылып, тыны??ан жыл?ылары алды?а ?арай атыла шапты, бiра? су iшпегенiне бiр к?ндей бол?анды?тан, жануарлар барынша жылдам шабу?а шамалары келмедi.

К?н толы?тай к?кжиектен к?терiлген жо?, алайда арадан аз уа?ыт ?тiп, сарбаздар Батыраны? жат?ан орнына жа?ындады. Олар д??дi-сайлы айма?ты? шетiне жеттi, осы айма?та ?зеннi? жанында Батыра т?недi, Дат созылып а??ан ?зенге ?арап:

– Оны бiз осы айма?та табатын сия?тымыз, анау ?зендi к?рдi?дер ме? Соны? ма?айында т?неуi м?мкiн, сонды?тан бойын жа?сылап ?ара?дар! Еште?енi к?зден таса ?ылма?дар! Т?нде от жа?уы да ?ажап емес, со?ан орай кез келген iз тапса?дар ма?ан хабар берi?дер, – деп б?йры? бердi.

Баланы ??ша?ына алып, Батыра тыныш ?й?ыда жат?ан кезде, ?арсыластары оны iздеп, ал?апта торуылдады, оны? шарша?анды?ы соншалы?ты, ояну керектiгiн т?сiнсе де, ояну?а асы??ан жо?.

Осы с?тте Дат пен оны? сарбаздары о?ан жа?ында?аны соншалы?ты, егер ол сайда жатпа?анда, ?лде?ашан оны тауып алар едi. Батыраны осынау т?ттi ?й?ысынан жер дiрiлдете шап?ан жыл?ыларды? дыбысы оятты.

– Жо-жо?, жо-жо-жо?, а?ыма?, неге сонша ?йы?тап ?ал?ансы?! – деп ?зiн ?рса, а?ырын сайдан д??ге ?арай ешкiм к?рмес ?шiн жор?алап шы?ты, сол с?тте о?ан ж?здеген сарбаз к?рiндi, оны? з?ре ??ты ?алмай, – жетпегенi осы едi, жарайсы? Батыра, та?ы да ?йы?тауы? керек едi! – деп ол ?зiн жаз?ырды.

Орнынан атып т?ра, шат?ала?тай атына ж?гiрдi, ?опалды?ыны? кесiрiнен ол баланы басып кетуге ша? ?алды. Баланы жылдам асынып, ?зеннен бос торсы?ына су толтырды. Жыл?ысын асы?а ерттеп, о?ан жай?асып, жан-жа?ына к?з ж?гiрте, ?арсыластарына к?рiнбейтiндей; сытылып кете алатын ы??айлы ба?ытты iздедi. Алдында созыла жат?ан сай со?ына ?арай екiге б?лiндi, атын ?амшылап барынша ?атты шауып сайды? екiге б?лiнген жерiне келдi, о? жа?та?ысы бiрден жазы? дала?а апарды, сол жа?та?ысын та?дап барынша сайда ж?руге тырыс?анымен, кiшкене шап?аннан кейiн Батыра д??ге шы?ты. Ендi ол ?арсыластарына ай?ын к?рiндi, бiра? оны шы?а салысымен ешкiм бай?ама?ан сия?ты, ?лi ешкiм оны? артынан ?у?ан жо?, алайда б?л ?за??а созылмады: бiрер с?ттен кейiн, оны Датты? сарбаздары бай?ады да:

– Мынау сол, к?не дабыл бер! Жылдам! – деп оларды? бiрi жолдасына ай?айлады, сарбаз м?йiздi ?рледi, м?йiзден шы??ан дыбыс жазы? далада?ы барлы?ына естiлiп, назарлары сонда ауды.

Дат пен барлы? сарбаздар жер дiрiлдеттi, м?йiздi? дыбысы шы??ан жа??а ?арай ?йыт?и ж?нелдi, ??дды аламан б?йгеде жарыс?андай. Батыра ?лгiнi ести сала басын б?рып иы?ыны? ?стiнен артына ?арап, орман?а шаба ж?нелдi, тыны?ып, су iшiп ал?ан жыл?ысы шира? ?рi жылдам шапты, ?арсыластарына ?ара?анда ?лде?айда жылдам. Батыра жыл?ысын ?амшылап алды?а ?мтыла салысымен, кеудесiндегi с?би шырылдап жылады.

– Са?ан тынышты? бермедiм-ау, оны? ?стiне ?арны? ?бден аш?ан болар, тек су не болар дейсi?, шыдай т?р, бала?ай, мен са?ан мыналардан ?ашып ??тыл?аннан кейiн, бiрде?е тауып берермiн, – дедi. Оны? со?ынан мы?да?ан т?я? ?уды, Дат сарбаздарына:

– Барлы?ы? бiрден ?ума?дар, екiге б?лiнiп, жарты? осында ?алып жыл?ылары?ды суары?дар! ?йтпесе бiз ?за??а бармаймыз… – деп ол б?йры? бердi, оны? сарбаздарыны? жартысы ?алып, ?ал?ан б?лiгi Батыраны? iзiне т?стi.

Олар Батырадан ?алып бара жат?андарын т?сiнгенiмен, то?тап ш?л ?ыс?ан жыл?ыларын суару?а асы??ан жо?, керiсiнше оларды ?амшылай т?стi, сай?а т?сiп ?зен суын кешiп ?те, д??ге к?терiлiп, жазы? дала?а шы?ты. Жыл?ылар су iшпегендiктен, олар баяу ?оз?алды – ??дды ?лдерi ??ры?андай.

Арадана аз уа?ыт ?тiп, Батыра олардан бiраз алыстап кеттi, оны? алдында тек жазы? дала, ал даланы? со?ында ?лкен а?ашты? дi?i к?рiндi.

– ?ар?ыс ат?ыр! Оны та?ыда к?зден таса ?ылып алды?, мыналар ?бден ш?лдеген, б?рiбiр бiз о?ан мына жыл?ылармен жетуiмiз екi талай, – деп Дат шабысын б?се?деттi.

Сарбаздар то?тап, арт?а б?рылды, бiрер с?ттен кейiн жыл?ыларды суарып келген сарбаздарды? тобымен кезiгiп, Дат бiр сарбазды? жыл?ысын алды.

***

Батыра алты са?ат бойы то?таусыз жор?а?тады, осы уа?ыт бойы ол артына жалта?тай ?айта-?айта ?арап, ?у?ыншыларды? жо?ты?ына к?з жеткiзiп отырды, оларды? ?алып кеткенiн т?сiнiп, оны? к??iлi орнына т?стi, алайда Батыра оларды? о?айлы??а ?алмайтынын т?сiндi. Оны? ?рейi басылып, сабасына т?скенiмен, ол ?зiн мазасыз сезiндi. Батыра Батыс орман?а жа?ындай т?стi, жыл?ыны ?за? ?рi то?таусыз ?оз?алыстан кейiн демалыс?а з?ру болды. Ол то?тап, оны тыны?тырды, осы с?ттi пайдалана ?зi де демалды. Оны ендi орманнан тек бiр к?ндiк жол б?лдi деуге болады.

К?н тас т?беден ауып, са?ат т?скi екiлер шамасы едi, айналада еш ?згерiс жо? – жазы? дала ж?не алып орманны? жа?ында?аны болмаса. Аспан ашы?, бiрде-бiр б?лт жо?, бiр са?ат созыл?ан демалыстан кейiн ол ?айта жолды жал?астырды.

– Аз ?алды, т?лпарым, аз ?алды, шыда, досым! – деп Батыра жыл?ыны? мойнынан сипап, барынша жылдамды?ты бiр?алыпты ?стау?а тырысты.

Осылай ол та?ы бес са?ат то?таусыз жол ж?рдi. К?н ?ясына беттей, айнала ?ара??ылата бастады. Батыра ?за? жолдан шаршап, денесiнi? ауырсын?аны сонша, ол ?зiн ??дды он ша?ты адамны? тепкiсiнде ?ал?андай сезiндi, ?арны ашып, ойлануды? ?зi оны шаршатты.

К?н бата айнала сал?ындап, шегiрткелердi? шырылы естiлдi. Жыл?ы ?атты шарша?аннан жатып ?алды. Батыра артынан iлескен ?ауiптi ойлап, ?анша шаршаса да ?йы?тай ал?ан жо?.

– Оларды? келе жат?аны аны?, менi ?ол?а т?сiрмей, олар тынышталмас, менi м?нда отыр?ан ?р с?тiм олар ?шiн ?лкен м?мкiндiк, сонды?тан жолды жал?астыруым керек, не болса да берiлмеу керек, – деп м?рныны? астынан с?йлей, орнынан ?инала т?ра, ?айта жолды жал?астыру?а жиналды, с?бидi оятып алмас ?шiн ол барынша абайлап кеудесiне байлады, с?би бiрнеше рет селк етiп, к?зiн жартылай ашты да, ?айта ж?мды. Ол заттарын алып, жыл?ыны? жанына барды: – Ш?-ш?, жануар, к?не орны?нан т?р, – деп оны но?тасынан тартты, алайда шарша?ан жануарды? орнынан т?р?ысы жо?, ?ре? денесiн к?терiп, ая?тарына т?рды.

Батыра заттарын ?айта оны? ?стiне жай?арып, т?нделетiп орман?а жол тартты.

Дат Батыраны? т?нделетiп болсын жолды жал?астыратынын сезгендей, жыл?ыларын суарып кiшкене тыны?тырып ал?ан со?, жолды жал?астырды, жолда тек бiрнеше ?ыс?а аялдамалар жасады. Олар оны? iзiнен то?таусыз iлесiп, ендi мiне, Дат пен сарбаздарын Батырадан неб?рi жетi ша?ырым ?ана б?лдi.

Батыра орман?а таяу ?алды, ендi алып а?аш пен оны? айналасында?ы орман да к?зге к?рiне бастады. Алайда бар?ан сайын мiнген жыл?ысыны? басы салбырып, шат?ала?тай бастады, сосын кiшкене ж?ргеннен кейiн ол м?лде то?тады, Батыра оны? ??лайтынын т?сiндi ме, бiрден ?стiнен секiрiп т?стi, осы с?тте ол а?даусызда су?а толы торсы?ын т?сiрiп алды.

Батыра жыл?ыдан т?се, шарша?ан жануар артынша жерге с?лаип ??лады, баланы одан ары ?ойып, жыл?ыны? но?тасынан ?стап ары-берi ж?л?ып, оны т?р?ызба??а тырысты. Батыра оны? т?рмайтынын бiлдi, бiра? не ?шiн тырысып жат?анын ?зi де т?сiнген жо?, ол екi к?н ашты?тан ойын жина?тап, д?рыс ойлана да алмады.

Пайдасыз iс екенiн т?сiнгеннен кейiн, атты тастай, ?стiндегi ?апшы?тарды алып иы?ына асына, баланы ?айта кеудесiне байлап, орман?а ?арай асы?ты. Артына ?айта-?айта ?арады – ешкiм бай?ал?ан жо?. Бiра? к?п ?замай, оны? тастап кеткен – ?лi ??ры?ан жыл?ысымен ?оса а?даусызда т?сiрiп ал?ан торсы?ын Дат тауып алды.

– Бiз о?ан жетiп ?алды?. Тым аз ?алды! Са? болы?дар! Еште?енi к?зден жiберушi болма?дар, тiптi оны? бiр тал шашы т?сiп ?алса да к?зден таса етушi болма?дар, – дедi ол.

***

– Олардан бiраз алыстап кеткен сия?тымыз, – деп Батыра с?биге с?йледi, – ендi орман?а жетсек бол?аны – аз ?алды, та?ы бiрер са?атта жетiп ?аламыз. Бiра? ол ?ателестi – ?у?ыншылар бiрнеше ша?ырым жерде келе жат?ан едi. Алайда оларды? да жыл?ылары шарша?ан со?, ж?рiстерi б?се?дей т?стi. К?н к?кжиектен асып, жо?ары ?арай беттей, айнала жары??а б?лендi.

Жарты са?аттай жаяу ж?ре Батыра ?лкен д??ге кезiктi, ал оны? бергi жа?ында сылдырлап кiшiгiрiм ?зен а?ты, ол ?зендi к?ре сала, о?ан ж?гiрiп, баланы шетке жат?ыза, таза ?рi сал?ын су?а бетi-?олын жуды, сосын екi ала?анын су?а толтыра iштi, Батыра ?зiн бiр же?iлдеп ?ал?андай сезiнгенiмен, бойында?ы ?лсiздiгi кеткен жо?.

Д??нi? бетiн толы?тай жасыл ш?п басты, шамасы ?алма?ан Батыра ш?птен тартып, д??нi? т?бесiне ?арай к?терiлдi; оны? т?бесiне жету Батыра?а ?те ?иын?а со?ты – тыпырши ентiге, ж?регi кеудесiнен сырт?а шы?ып кететiндей со?ып, ол жа?ары ?рмеледi. Оны? бойын ?лсiздiк ?аулап, басы айналып, тiптi к?зi ?арауытты, ал ?стiндегi ?оржындар о?ан ?рмелеуге ?иынды? ту?ызды.

Ол орасан к?ш сала, ырсылдай д??нi? т?бесiне де жеттi. Оны? ар?ы жа?ында ?алы? ну орман?а керемет к?рiнiс ашыл?андай, алайда б?л к?кжиекке ?арай созыл?ан орман Батыра ?шiн ?лкен ?ауiптi жасырып т?р?андай болып к?рiндi. Орманны? бiрнеше жерiнен алып а?аштар ?сiп, оларды? ?алы? б?та?тары жан-жа??а – бiрнеше ша?ырым?а созылды, оларды? биiктiгi соншалы?ты аспанда б?лттармен таласты, а?аштарды? алып б?та?тарынан т?мен ?арай ?зын шырмауы?тар салбырады. Алыстан ?араса?, осы орасан ?лкен а?аштар ??дды аспанда ?ал?ы?ан ормандар?а ??сады.

Батыра со?ынан келе жат?ан ?у?ыншыларды? жо? екенiне к?з жеткiзу ?шiн б?рылып артына ?арады. Басында оны? жанары алысты б?лы??ыр етiп к?рдi, сосын кiшкене м??иятты? танты?аннан кейiн, бiрнеше ша?ырым ?ана жерде о?ан к?птеген ?ара н?ктелер бай?алды: олар с?зсiз Датпен оны? сарбаздары.

Батыра Батыс орман?а ?айта б?рылды да, орман?а к?з тастады, ж?здеген, тiптi мы?да?ан ша?ырым?а созыл?ан а?аштар, бас?а еште?е жо?, б?л а?аштарды? арасында не жат?анын ж?не не жасырын?анын ??дай бiлсiн, осы с?тте о?ан Ер?ланны? айт?ан алып адамы есiне т?стi, осы с?тте ол Ер?ланны? сандыра?ы деп есептеген тiршiлiк иесi – ендi о?ан шынайы болып к?рiндi, денесi т?ршiге, ?з ?алауынан тыс, ол жылдам д??нен т?мен ?арай атыла, к?к ш?птi? ?стiмен сыр?анай т?стi, ал Дат алыстан оны? б?л ?рекетiн бай?ай:

– Жылдамдаты?дар! – деп ай?ай сала шапты.

– Батыра орман?а ?арай жан?шыра ж?гiрдi, бiра? ?анша жылдам ж?гiруге тырыс?анымен, ая?тары о?ан ба?ынар емес, кеудесi ар?асына жабысып, тыныс алуды? ?зi ?те ауыр болды. Кiшкене ж?гiргеннен кейiн ол то?тады, оны? к?здерi ?арауытып, есiнен танып ?алатындай болып к?рiндi. Алайда бойында?ы ?рей оны бiр орында ?за? ?алдыр?ан жо?, ол барынша жылдам орман?а беттедi. Кезiнде Батыра ?ауiптi деген жер, ендi оны? ?ауiпсiздiгiне кепiлдiк бергендей. Ырсылдай ж?гiрiп, ол к?п ?замай орман?а да жеттi. К?н к?кжиектен асып кеткен с?т. Бiр-бiрiнен алша?тау орналас?ан алып а?аштарды? к?ле?кесi батыс?а созылды, орман iшi к?ле?келi, оны? бас?а ормандардан еш айырмашылы?ы жо?, тек онда?ы а?аштар ?лде?айда ?лкен. Ал iшiн ?алы? ш?п бас?ан.

Ораман iшiнен ?рт?рлi ??старды? ?нi мен жапыра?тарды? сы?ыры ?ана естiлдi. Батыра баланы жа?сылып асынып, ?ылышын ?ынабынан суыра, екi ?олдап ?ысып ?стады. Орман?а жа?ыннан ?ара?ан кезде, а?аштар ?зiнде бiр з?лымды?ты жасыр?андай болып к?рiндi.

– Бала?ай, бiзге та?дыр бас?а та?дау ?алдырма?ан сия?ты, – деп, – ух, – дедi де, алды?а а?ырын ж?ре бастады, ая?тарыны? астында?ы ш?п орман?а кiрген сайын ?алы?дай т?стi, – ендi бiз солт?стiк-батыс?а ж?руiмiз ?ажет, – деп м?рныны? астынан с?йлеп, басын б?ра иы?ыны? ?стiнен артына ?арады, артында ешкiм к?рiнер емес, Дат пен сарбаздары бай?ал?ан жо?. Батыра айналасында естiлген ?рбiр дыбыс?а жалт ?арап, сол жерден о?ан жабайы жануар атып шы?атындай к?йде болды.

Б?л уа?ытта Дат пен сарбаздары да д??ге жеттi, бiра? шамасы ?алма?ан жыл?ылар, оны? т?бесiне дейiн жете алмады. Атын тастай сала Дат д?? т?бесiне тырмыса атылды. Ол Батыраны? ш?птердi ж?ла ?рмелеген iздерiн кезiктiрдi. А?ыры т?беге шы?а, Батыраны? ?алай т?мен сыр?анай т?скен iзi ай?ын к?рiндi. Ол Батыраны? орман?а кiргенiн т?сiнген со?, ?зiн же?iлгендей сезiндi, бiра? Дат о?айлы?пен берiлгiсi жо?.

– Оны? орман?а кiруi екi талай, ол орман?а кiрген жо?! Осы ма?айда жасырынып отыр, – деп д?? ма?айына к?з тастады, – айналаны жа?сылап ?арап шы?ы?дар, ол осында, ол тыш?ан сия?ты бiр жерде ты?ылып отыр… – деп кiшкене кiдiрiп, – кiм болса? да шы?, мен б?рiбiр сенi тауып аламын, са?ан тiрi ?алу?а м?мкiндiк беремiн, ал егер мен сенi ?зiм тапсам, сенi е? азапты ?лiм к?тiп т?р! – дедi ол ай?айлай, алайда оны? б?л ай?айынан еште?е шы??ан жо?, ол ??дды есiнен ауыс?ан адам сия?ты орман?а тесiле ?арай, к?ттi.

Сарбаздар жарты са?ат iшiнде орман?а дейiнгi айма?ты толы?тай аралып, Батыраны? iзiн ба?ып, оны? на?ты орман?а кiргенiне к?здерi жетiп, б?л жайлы Дат?а хабарлады. Оны? б?л жа?алы?тан ашулан?аны сонша, бетi м?рныны? ?шына дейiн ?ызарды.

– ?ар?ыс ат?ыр! – деп ?олында?ы ш?птi жерге ла?тыра ай?айлады. Ол ары ?арай не iстерiн бiлмедi, ары-берi д?? ?стiнде ж?рiп ойланды.