Сарман алты таңба кітабы

– Жент ?аласына.

– Онда сендерге к?мектесетiн кiм бар?

– Менi? ?кемнi? iнiсi, ?ала с?лтаны Нариман, – деген кезде.

– Олар жа?ындап ?алды, – деп бiреу ?а?паны? т?бесiнен ай?айлады, шап?ан жыл?ыларды? шап?ан дыбысы ендi б?кiл ?аладан естiлдi.

– ?а?па?а жа?ындатушы болма?дар, ?анша болса сонша ?ста?дар, берiлме?дер! – деп ай?айлады, сосын ол назарын Ер?лан?а ?айта аударып: – Менi? есiмiм ?ли, Ер?лан бауырым, ты?да, менi? ойымша, мына жерден бiз тiрi шы?пайтын сия?тымыз, ?ашатын болса?, олар бiзге жетiп, баланы ?ол?а т?сiредi, сонды?тан баланы бiреу алып ?ашсын, ал бiз осында ?алып оларды ?олымыздан келгенше ?стаймыз… – дегенi сол едi, ?а?паны? т?бесiнен т?мен ?арай о?тар атылып, ?абыр?аны? ар?ы жа?ынан шу естiлдi, осы с?тте Ер?ланны? ??ла?тары шы?ылдай к?рген т?сi елестедi, ол бiр с?тке к?зiн барынша ж?мып, ?айта ашты.

– Ендi менi ты?да, Жент ?аласына бар?ан кезде ?лгi Нариман?а барушы болма?дар, ол баланы ?стап бередi, Жент ?аласында бiздi? жолдастарымыз бар, оларды? iшiнен Еркiн деген адамды тауып ал, ол са?ан ары ?арай не iстеу керектiгiн айтады… – дегенi сол, ?а?паны? т?бесiнен ?ылыштарды? бiр-бiрiне со?ылып, ай?ас бастал?аны естiлдi, бiрер с?ттен кейiн бiрнеше адам ?а?па т?бесiнен жерге ??лады.

– Ей, тездетi?дер, олар ?азiр ?а?паны б?зып ?тедi! – деп бiреу ?а?паны? ?стiнен ай?ай сал?аны сол, оны? ар?асынан о? тиiп, ол да жерге ??лады.

– Мiне, мынаны ал, – деп ?ли Ер?лан?а Са?тирдi? бойт?марын бердi, Ер?лан ?лгiге к?зi шарасынан шы?ып кететiндей ?арап.

– М?ны ?айдан алды?? – дедi ол ?лиге жылдам басын к?тере.

– Тiрi ?алса?, мен са?ан б?рiн айтып беремiн, ал ендi с?ттiлiк, мен са?ан сенем, Ер?лан, айтпа?шы мынаны Еркiнге к?рсеткен кезде, ?ли берiп жiбердi деп айтса? бол?аны, – деп арт?а ?арай б?рылып, – к?не жiгiттер, к?рсетейiк олар?а кiм екенiмiздi ж?не м?нда не ?шiн келгенiмiздi, – деп ?а?па?а атылды. Жылдам онда барып, барлы?ы ?а?паны ?стау?а кiрiстi.

Ер?лан Батыра?а б?рылып, о?ан бойт?марды ?сынып:

– Сен бала мен С?луды алып кет, Жентке жет те, Еркiндi тап! Мынаны ал, ?ли бердi деп айтасы?! – дедi ол бойт?марды ?сына.

– Ер?лан, жо?, ?зi? бала мен С?луды алып кете бер, менi? ?олымнан б?л келмейдi, – деп бас тартып едi.

– К?рiп т?рсы? ?ой бiзде уа?ыт жо?, – деп оны? ?олына бойт?марды ?статып, ала?анын ?ысты.

– Ер?лан, бiра?…

– Еш?андай бiра? емес, – деп атынан секiрiп т?стi. – Бала мен С?луды Батыс орман?а ?арай алып кет, тек орман ар?ылы ?ана Жентке тез жетуге болады, жолмен ж?ретiн болса?, ?ол?а т?суi? аны?.

– Ер?лан, ол жа?ты? ?ауiптi екенiн бiлесi? ?ой…

– Бiзде бас?а та?дау жо?, себебi ?азiр м?нда ханны? он мы?да?ан сарбазы келедi, сол себептi сен ашы? жерде ж?ре алмайсы?, менi? айт?анымды ты?да.

– Жарайды, т?сiнiктi, – дедi ол басын жылдам изей. Б?л уа?ытта ?ала iшiндегi сарбаздар, ?а?паны б?з?ышпен со?ып, ?ирату?а кiрiстi, ?а?паны сыртта?ы сарбаздар жiбермей ?стады.

Ер?лан жылдам к?ймеге жа?ындай бере одан а??ан ?анды бай?ады, оны? з?ресi ?алмай, ж?гiрiп есiктi ашты, к?йме iшiнде баласын ??ша?тап С?луды? ?ансырап жат?ан денесiн к?рдi. К?йменi тесiп ?ткен сада? о?ы оны о? жа? к?кiрегiне тиген. Б?л к?рiнiстi к?рген Ер?ланны? кеудесiне тiстерi бар ?анжар ?адап, оны а?ырын ?айта суыр?андай к?й кештi. Оны? бойынан бiр с?тке бар ?лi кетiп ?ал?андай оны? тiзесi б?гiлiп, жерге отыра жаздады, ол келген жасын ?стай алмай, ысты? тамшы к?зiнен а?ты.

– Жо-жо-жо?, С?лу, жо?! – деп iшiне кiрдi де, С?луды? иы?ынан ?стап, оны? ж?зiне ?арады. Ер?лан?а С?луды? ?иналып тыныс алып жат?анды?ы естiлдi.

– Ер?лан… – деп сыбырлады, – баланы ал… – деп о?ан с?бидi созды, – о?ан ?ам?орлы? жаса, ?кiнiшке орай мен сендермен бiрге бола алмайтын сия?тымын, – дедi ол.

С?лу дiрiлдеген ?олын созып, оны? ж?зiне ?ойды. Ер?лан?а оны? ?олыны? суы?ты?ы сезiлдi.

– Жылама, са?ан жыла?ан жараспайды… – дедi, Ер?ланны? ысты? жасы С?луды? ж?зiне тамды, ол барынша тiстенiп, дыбыс шы?армау?а тырыс?анымен, ерiксiз ?ай?ыр?ан ?нi естiлдi, – берiк бол… сен б?рiн е?сересi?… бастысы баланы аман алып ?ал, ол сенi? ?олы?нан келедi, мен са?ан сенемiн… – сол с?тте С?луды? ?олы жерге ??лап, тынысы то?тады – б?л С?луды? е? со??ы с?зi болатын.

– Жо-жо?, С?лу! – деп Ер?лан оны ??ша?ына басып, ?айта жiбердi де, анасыны? ?анына малын?ан баласын оны? жансыз ?олдарынан а?ырын алып, сырт?а шы?ты.

– Не болып жатыр? – деп келген Батыра к?йменi? iшiндегi к?рiнiстi к?рiп жерге тiзерлей отырды, ол да к?зiне келген ерiксiз жасты ?стай ал?ан жо?, тiптi ?стау?а да тырыспады.

– Батыра, ендi баланы? ?кесi де, шешесi де сенсi?, о?ан жа?сылап ?ара, сен ма?ан жа?сы дос болды?, ендi балама жа?сы ?ке болады деген ойдамын, оны ?зi? сия?ты батыл етiп ?сiр, – деп баланы созды, – жо? деп айтушы болма, Батыра мен м?ндай ауыртпалы?пен ?мiр с?ре алмаймын, мына жайт менi iшiмнен ?лтiрiп барады, сен менi? ?азiр ?андай жа?дайда екенiмдi елестете алмайсы?… – деп кiшкене кiдiрдi, оны? к?здерiнен жас шы?уын до?арар емес, сонды?тан сенен ?тiнемiн баланы алып кет, сенен бас?а ешкiмнi? ?олынан келмейдi, – дедi басын шай?ай.

Батыра баланы а?ырын ?олына алып, оны? ж?зiне ?арады, тыныш ?йы?тап жат?ан баланы? бетiнде ?ан тамшылары ?атты. Ер?лан да бiр с?тке баласына ??iлiп, белбауында?ы ?анжарын, оны? ?стiне ?ойды:

– Есейгенде берерсi? ж?не к?йменi? iшiндегi заттарды алып кет, сен осыны? барлы?ыны? артында не жат?анын аны?тауы? керек ж?не мына былы?ты? барлы?ын то?тат, мен жете алма?ан, ая?тай алма?ан iстi ендi сен со?ына жеткiзесi?, менi? ж?не бас?аларыны? ?лiмi бекер болмасын, берiлме, – дедi ол Батыраны? иы?ына ?олын ?оя, – ал ендi с?ттiлiк, шап! Сен Батыс орман ар?ылы Жент ?аласына барасы?, далада ж?рсе? сенi ?ол?а т?сiредi, – дедi ол.

– Бiра? орман ?ауiптi екенiн бiлесi? ?ой.

– Бiзде бас?а та?дау жо?… – деп ол басын шай?ады, – Батыра бас?а та?дау ?алмады, тек осылай ?ана ??тылу?а м?мкiндiк бар, оны? ?стiне ?амшат ?аласында д?ниеге келген с?бидi ??т?ар?ан сiлеусiндер сонда кеткен… – деген с?тте, ?а?па?а б?з?ыны? ауыр со??ысы келiп тидi де, бiр шетi жарылды, – жылдам ?аш!.. То?таусыз шап!… То?тама!.. То?таушы болма! – деп онымен ??ша?таса ?оштасып, арт?а б?рылып, – к?не жiгiттер, со?ымнан ерi?дер, – деп ?а?паны ?стап т?р?ан сарбаздар?а, ?з адамдарын ерте к?мекке кетiп бара жатып, Батыра?а:

– Мойны?а ауыртпалы?ты сал?аным ?шiн кешiр, досым, – дедi. Атты сарбаздар жыл?ыларын жiберiп, ?а?па?а ?мтылды.

– Са?ан да с?ттiлiк, – деп Батыра оны? артында ?алды.

Батыра жылдам мата?а орал?ан баланы алдына байлап, ?анмен был?ан?ан к?ймедегi Ер?лан айт?ан ?апшы?тарды, жыл?ыны? ?стiне жай?астырды да, ?а?па алдында болып жат?ан ?а?ты?ыс?а бiр ?арап, о?т?стiк-батыс?а беттеп, сосын ?айта о?т?стiкке жол тартты, о?ан Ер?лан айтса да, Батыра Жент ?аласына жол ар?ылы баруды шештi.

?а?па алдында на?ыз со?ыс басталды, iшiнде сырт?а ?мтыл?ан мы?да?ан сарбаз ?а?паны со?ты, олар жан-жа?тан ?абыр?аларды? т?бесiне мiнiп, ?стiндегi ?арсыластарыны? к?зiн ??ртып, т?беден т?мен ?арай ?а?паны ?ста?ан сарбаздар?а о? жаудыртты, тiптi к?з ж?м?ан ?арсыластарыны? денелерiн т?мен ла?тырудан тайын?ан жо?.

– ?ал?андары?ды к?терi?дер, – деп ай?айлады Ер?лан. – Оларды б?лай ?за? уа?ыт ?стап т?ра алмайтын сия?тымыз, iштегiлердi ?айта ?ала?а ?арай ы?ыстырып, ?а?паны? д?л астына т?рып ал?анымыз абзал – сонда олар бiзге т?беден о? атуын то?татады, к?не сап т?зеп, оларды сырт?а жiберейiк, – дедi Ер?лан ?лиге.

– Жiгiттер, менi? б?йры?ыммен ?а?паны жiберiп, кiрпi шебiне ??ры?дар, – дедi ?ли. Олар ?а?паны кiшкене ?ста?аннан кейiн.

– Сап! – деп ай?айла?ан ?лидi? дауысы естiлдi, ?а?паны ?ста?ан сарбаздар бiрден оны жiберiп, ?ал?андарын алды?а тосты да, найзаларын ?арсыластарына созып, арт?а ?арай шегiндi, ал оларды? артында?ы сада?шылар сада?тарын тартып, ?а?паны б?зып шы??ан ?арсыластарына о? жаудырды. Ер?лан ?ала iшiне к?зi т?скен кезде, ?а?па?а ?арай ш?быра келе жат?ан жауды к?рдi, ал оларды? со?ында Дат т?рды.

– Алды?а ?арай ?ысы?дар, жо?арыда?ыларды? к?зiн ??рты?дар! – дедi ?ли.

Оны? сарбаздары т?бедегi ?арсыластарына жебелерiн жаудырып, оларды т?мен ?арай ??латты, ?а?па алды жi?iшке бол?анды?тан, ?ала iшiндегiлердi? барлы?ы бiрдей олар?а шабуыл жасай алмады, оларды ?ала?а ?айта ы?ыстырып, ?а?паны? ортасынан орын тептi: iшке, сырт?а ж?не ?а?паны? т?бесiне жол бермей, ?арсыластарыны? к?птiгiне ?арамастан, оларды ?стады. Со?ысу?а ?те ы??айлы орын – Ер?лан мен ?лидi? сарбаздарына аз шы?ын болып, ?за? т?руына к?мектестi, сандарыны? азды?ына ?арамастан, ?арсыластарын ?аладан тапжылтпай ?стады.

Б?л уа?ытта Батыра о?т?стiк-батыс?а ?арай беттедi, айнала тек жазы? дала ж?не Б?ла?ты ?аласына апартын ша?ды жол ?ана, алайда ол ?те алыстан ?ала?а ?арай келе жат?ан ?скердi? ?арасын к?рдi, оны? д?л алдында бес-алты ша?ырым жерде Батыра?а ?арай та?ы да мы??а жуы? атты сарбаз келе жатты, ол не iстерiн бiлмей жыл?ысын то?татып, ?ала?а ?арай басын б?рды, ?аладан алыстап кеткенiмен, шай?асты? дауысы оны? ??ла?тарына ай?ын естiлдi. «М?нда, тор iшiне т?скен балы? сия?тымын, ма?ан бiр жабы? орын табу керек, даланы? кез келген жерiнен менi к?рiп, ?стау о?ай» деп ойлады. «Бiра? ?айда? ?айда ?ашамын?» деп батыс жа?тан ?те алыста?ы а?аш?а к?зi т?стi.

– Ер?лан д?рыс айтыпты, ма?ан Батыс орманнан бас?а баратын жер жо?, бiзде бас?а амал жо? сия?ты, бала?ай, – деп алдында тыныш ?йы?тап жат?ан бала?а ?арап с?йлеп, Батыс орман?а ?арай шаба ж?нелдi.

Ал ?алада?ы шай?ас ?лi жал?асуда, алайда Ер?лан мен бас?алары ы??айлы орнына ?арамастан, олар саны к?п жауды алдында ?тыла бастады.

– Олар адам емес, ?ыры?дар, ?ыры?дар! – деп ?ли ай?ай салды.

– ?алайша, адам емес? – деп с?рады Ер?лан.

– Са?ан олар адам болып к?рiнiп т?р?ан шы?ар, бiра? шын м?нiнде олар адам емес, д?рiгерлер мен сарбаздарды ханны? си?ыршылары ?ара си?ырды ?олданып жаса?ан, сонды?тан олар адам емес, бiра? бiз ханны? на?ыз сарбаздарымен шай?ас?а т?спегенiмiзге ?уан, мыналарды? орнында солар болатын болса, бiздi? шаруамыз бiттi дей бер, себебi оларды ?лтiру м?мкiн емес, – дедi ?ли. Шай?ас арасында Ер?лан ?лиге с?ра? та ?ойып ?лгерiп жатты.

– Неге олар бiрден ?лгi сарбаздарды жiбермеген? – деп с?рады.

– Себебi оларды тек бiр жа?дайда жiбередi, жауды толы?тай ?ыру ?шiн ?ана, хан елдегi халы?ты? к?дiгiн тудыртпас ?шiн адам?а ??сас сарбаздарын жiбердi, оларды адам сия?ты ж?рiп-т?ру?а ?йрету о?ай, ал ?лгiлер… олар адам иеленген т?йсiктен ж?рдай, сонды?тан халы? арасында олар ж?ре алмайды, – деп айт?аны сол едi, ?лидi? сол жа? к?кiрегiне ?а??ып келген о? тиiп, жерге с?лап т?стi.

– ?ли… – деп ай?айлады Ер?лан.

– Менi жайыма ?алдыр, сарбаздарды баста, мына с?мырайларды ?ала сыртына жiберушi болма, – деп ы?ырси с?йледi де, кеудесiндегi о?ты т?бiнен сындырып, ?айта орнынан