Сарман алты таңба кітабы

.

– Олар бiздi? жанымызды алу ?шiн келiп т?р, к?рсетейiк бiздi? жанымызды алу олар?а ?анша т?ратынын, берiлме?дер! – деп ?ли сарбаздарын рухтандырды.

Тарсылда?ан ?ал?андар, бiр-бiрiне ши?ылдай со?ыл?ан ?ылыштар ж?не ай?айла?ан дауыстар ?ала ?а?пасыны? алдында со??ы бiр са?ат бойы естiлдi. Ер?ланны? сарбаздарыны? саны азая бастады, ал ?арсыластары ??дды бiтпейтiндей к?рiндi, оны? ?стiне ая?асты ?айдан келгенi белгiз, мы??а жуы? сарбаз оларды? артынан со??ы жасады. Б?л жайт оларды? рухын т?сiрiп, тездетiп же?iлуiне бiр ?адам жа?ындата т?стi. Ер?ланны? сарбаздары азай?ан сайын, оларды? к?зiн ??рту о?ай?а т?стi, ал ендi мiне ?а?паны ?ор?ап, Ер?лан ж?не ?лимен бiрге онша?ты жауынгер ?ана ?алды. ?а?паны? жан-жа?ы жансыз денелер мен ?ан?а малынды, ?бден жара?аттанып, шарша?ан Ер?лан кез келген с?тте ?аруын тастай сал?ысы келдi, бiра? оны бойында?ы ашуы тiзе б?ккiзген жо?.

–  Ер?ланды ?лтiрушi болма?дар, оны? шаруасын ?зiм тындырамын! – деп Дат жара?аттан?ан иы?ын ?стай, сарбаздарыны? арасынан ?а?па?а ?арай жа?ындап: – То?та?дар! – деп ай?айлады.

Мы?да?ан сарбаз екi жа?тан Ер?лан мен оны? он ша?ты адамын ?оршады, олар ентiге дем алып ая?тарында ?ре? т?р, ал тiлiнiп кесiлген жара?аттарыны? ауырсын?анын, дене ?ызуынан ар?асын да сезген жо?, ?арсыластары то?та?анымен, олар?а сада? о?тарын ба?ыттады, Дат сарбаздарыны? арасынан сытыла шы?ып:

– Осы жерде берiлгендерi? ж?н болар, – дедi ол.

– Одан да ?лген арты?, – деп жауап ?атты Ер?лан ыза?а толы даусымен. – Сен не деген аяныштысы?, тек сарбаздары?ны? к?ле?кесiнде ты?ылып ж?ретiн ?ор?а?сы?, олармен бiрге бiр сапта т?рып шай?аспайсы?… мен са?ан айтар еште?ем жо?,– деп Ер?лан ?олында?ы семсерiн екi ?олдап ?ысып ?стап, жауларына ?арай ба?ыттады. Оны? тiлiм-тiлiм бол?ан ?олынан ?ан мен тер араласа тамды, ал оны? ж?зiне шашыра?ан ?аннан бетiнi? ашы? жерi ?алма?ан. – Сендер сия?ты жауж?рек жауынгерлермен бiр сапта т?рып шай?ас?ан мен ?шiн ?лкен м?ртебе, – дедi ол жанында?ы сарбаздарына:

– Мен ?шiн сен сия?ты батыр жауынгермен бiр сапта ?лу м?ртебе! – дедi ?ли.

– Ал?а! – деп олар ай?айлап, Дат?а ?арай ?ылыштарын сермеп ж?гiргенi сол едi, жан-жа?тан атыл?ан сада? о?тары оларды к?тiп алды, Ер?лан иы?ынан, сан т?сынан ж?не о? жа? ?абыр?асынан жара?ат алып жерге отырды, ?ли мен бас?а сарбаздар жара?аттарынан сол жерде к?з ж?мды. Ер?лан денесiне ?адал?ан сада? о?тарын сыдырып орнынан т?рды, алдында т?р?ан сарбаздар оны ?айта атпа??а о?талды, бiра? Дат олар?а сада?тарын т?сiрудi б?йырып, Ер?лан?а ?арай а?ырын ж?рдi.

Ер?лан ?рбiр с?ттен есiн жо?алтты; дем алуы бар?ан сайын ?иындап, к?зi ?арауытты, о?ан Датты? келе жат?аны б?лдырла?ан к?ле?ке болып ?ана к?рiндi, шамасы ?алма?ан со? ?олында?ы семсерiн жерге тiреп, тiзерлеп отырды. Ер?лан к?рген т?сi ендi ??iнде ?айталанды: айналасында сарбаздарды? жансыз денелерi, ал ?арсы алдында оны ?орша?ан ж?здеген ?арсыласы б?лы??ыр к?ле?ке болып к?рiндi.

Оны? жанына Дат келiп тура алдына отырып, жара?аттан?ан ?олын Ер?ланны? желкесiне ?ойып:

– Мен са?ан айттым ?ой барлы?ы д?рыс кезде то?та деп, ал ендi мiне, сенде еште?е ?алмады, сен барлы?ынан айырылды?, тiптi ?зi?нi? ?мiрi?нен де! Сенi? шаруа?ды тындыр?аннан кейiн мен сенi? бала?ны? со?ынан барып, оны ?ол?а т?сiремiн, ал б?л ненi бiлiдiредi – б?л сенi? iстеген барлы? iс-?рекетi? бос?а кеттi деген с?з: отбасы?нан, абыройы?нан ж?не бар байлы?ы?нан айрылды?, – дедi де, белбауында т?р?ан кiшкентай ?анжарын алып, оны Ер?ланны? кеудесiне с??ып алды.

– Ыыы, – деген ы?ырсы?ан дауысы шы?ып, ол тырмыса Датты? ?олынан ?стап, оны? ??ла?ына жа?ындады, – сенi? ?олы?нан еште?е келмейдi… айнала?а ?ара… бiз сендердi а?ылмен же?дiк, сен еш?ашан менi? баламды ?ол?а т?сiрмейсi?, еш?ашан… – деп ?ан тамшылары а??ан ?олы т?мен салбырап т?стi де, оны? басы Датты? иы?ына ??лады. Осылайша Ер?лан ?аза тапты.

Дат оны? жансыз денесiн алды?а итерiп ??латты: ол Ер?ланны? ж?зiне ?ара?ан кезде, оны? к?лiмдеп ?аза тап?анын к?рдi, б?л к?рiнiстi к?рiп, Дат же?е т?рса да, ?зiн же?iлiс тап?ан адам сия?ты сезiндi, айналасына ?ара?ан с?тте, ?арсыластарына ?ара?анда алты есе к?п шы?ын бол?анын т?сiндi. Ол жерге отырып, кiшкене ал?ымын басты.

– Ендi бiз баланы ?айтару керекпiз, оны? ?айда кеткенiн кiм бiледi? – дедi ол, сол с?тте ?а?па ?стiнен:

– Шай?ас барысында бiреу Батыс орман?а ?арай ?ашты, – дедi жауынгер.

– Батыс орман! – деп Дат ?айталады, – сенiмдiсi? бе?

– И?!

– Оны бiз орман?а кiрмей жатып ?ол?а т?сiруiмiз керек, егер онда кiретiн болса, баланы тiрiлей алуымыз екi талай, – деп Дат орнынан т?рып, ?олында?ы ?ан бол?ан пыша?ты, жанында?ы сарбазды? ?стiне с?рттi де, ?ынабына ?айта салды.

– Ма?ан мiнерге жыл?ы алып келi?дер! – деп б?йры? бердi, сол с?тте алдында?ы сарбаз жыл?ысынан атып т?стi де, Дат?а ?сынды. Ол жыл?ы?а отырып ал?ан со? сарбаздарына: – Жылдам аттары?а ?оны?дар, м?нымен бiздi? ж?мысымыз бiткен жо?, – деп мерт бол?ан жауынгерлердi? ?стiмен ж?рiп ?тiп ?аладан шы?ты, ал оны? артынан сарбаздары жердегi жансыз денелердi бiр шетке жинап, олар да ?аланы босатты.

Б?л уа?ытта Батыра бiраз жерге ?зап кеткен едi, бiра? Батыс орман?а жету екi к?ндiк уа?ытты алады.

?ШІНШІ Б?ЛІМ. БАТЫС ОРМАН

Батыра алды-артына ?арамастан шаба бердi, оны? бойын торуылда?ан ?рей санасын бiр с?тке тыныш ?алдыр?ан жо?, селкiлдей шап?ан ат Батыраны? кеудесiндегi баланы оятып, ол шырылдап жылай бастады.

– Не болды, бала?ай, ?ор?ып жатсы? ба? ?оры?па, барлы?ы д?рыс болады, барлы?ы д?рыс болады.

Ол д??-саймен шаба орман?а ?арай беттей бердi, ал артында ?ал?ан ?лкен ?ала к?зден таса болып, Б?рат тауыны? т?бесi ?ана аздап бай?алды. Оны? тынысы тарылып, ?лем астан-кесте? бол?андай к?й кештi, кеше ?ана тыныш ?мiрi б?гiн аласапыран к?йге т?стi – е? жа?ын досынан айрылып, ендi денесiнде та?басы бар с?бимен, ?лемдегi е? ?ауiптi орман?а ?ашуда, тiптi та?баны? не екенiн де бiлмейдi. Одан ?рi не болады? Не iстейдi? Орманнан тiрi шы?ам ба деген ой оны iштей жедi, д?л осы с?тте Батыр ?зiн б?кiл ?лем о?ан ?арсы шы?ып, ?ара??ы т?некте жал?ыз, еш?андай жары?сыз ?ал?андай сезiндi. Бес са?ат то?таусыз шап?аннан кейiн Батыраны? аты шаршап, шамасын жо?алта бастады, ол атты а?ырын жор?алатып ж?ргiзе суытты. Айналасы жап-жасыл кiлем жау?ан, д??дi-сайлы дала ?ана, бiрде-бiр жануар немесе ??с к?рiнер емес.

– Сенi аздап тыны?тыру керек, – деп м?рныны? астынан с?йлеп, то?тады да, аттан т?стi, ал с?би аттан т?скеннен кейiн ?айта жылай бастады. – ?арны? аш?ан болар, бiра? мен са?ан еште?е бере алмаймын, бала?ай, – деп ол белбауында?ы су есiне т?сiп. – М?мкiн су берсем, кiшкене болса сенi ж?батар, – дедi де, с?бидi? аузына а?ырын тамшылатып су ??йды, бала тыныштал?андай болды.

Батыраны? ?за? жолдан шаршап, ат ?стiнде к?п отыр?анды?тан денесi ауырды, оны? салма?ы ?зiне бiрнеше есе ауыр болып кеткендей сезiлдi, оны? ?стiне киген сауыты да ?оз?алу?а бiршама ?иынды? ту?ызды, терлеп, терi ?атып, дала жылы болса да, со??ан жел оны жауратты.

«Неге? Неге хан?а б?л балалар керек? Неге барлы?ы осылар?а ?ол жеткiзгiсi келедi?» деп iштей ойлады. Ол с?бидi? ж?зiнде ?ат?ан ?анды, су тамшылатып с?рттi, сосын оны жерге жат?ызып, матасынан а?ырын шештi де, с?бидi бiр ?апталына жа?ызып, ар?асында сол жа? жауырынында орналас?ан та?ба?а ?арады. Жасыл т?стi та?ба баланы? жауырынын толы?тай алды. Басы сопа?тау келген, сояудай тiстерi жартылай ашыл?ан аузынан шы??ан, айда?ар?а ??сас жануар бейнелендi. Батыра оны сипап:

– Б?л ненi бiлдiредi екен? – деп ?з алдына с?йлеп, кiтап пен м?йiздi бас с?йектi алып, екеуiн алында ?ойып, олардан к?з алмай ?арады.

Батыра бас с?йекке ?ара?ан сайын, оны? ??iрейген к?здерi ??дды з?лым к?ш пен ?рей таратып т?р?андай. Ол кiтапты ?олына алып, оны? сыртына к?з ж?гiрттi, сыртында алты та?ба – алты т?рлi жануарды? бейнелерi екi ?атар болып бейнелендi. Батыра оларды? бiрiн де б?рын-со?ды к?рген емес, ал е? со??ы орналас?ан та?ба с?бидi? ар?асында?ыдан еш айырмашылы?ы жо?, сонымен ?атар кiтапты? е? т?бесiнде, та?баларды? ?стiнде Батыра?а бейтаныс тiлде жазыл?ан ?ш с?з т?рды, ол м?лде с?здердi т?сiнген жо?, тiптi ал?аш к?руi.

Батыра бос кiтапты ары-берi бiрнеше рет а?тарып шы?ты, бiра? iшiнде еште?е жо?, тек а?шыл сары пара?тардан т?ратын ?алы? кiтап, сосын ол заттарды? барлы?ын жинап, ?оржын?а ?айта салды.

Баланы? та?басына кiшкене к?з тiге, оны мата?а ?айта орап, кеудесiне байлап алды. Оны? бойын б?ры??ыдай ?ор?ыныш билеген жо?, ?азiр ол тынышталып, бол?ан жайтпен келiскендей. Аспан ашы?, тек бiрнеше ма?та?а ??сас б?лттар ?ал?ып ж?рдi, анда-санда оларды? к?ле?кесi Батыра?а т?стi.

– Бiзге арт?а шегiнуге жол жо?, бiз сор батпа??а белшемiзден бат?ан сия?тымыз, ал одан шы?у?а к?мектесетiн ?азiр ешкiм табылмас, ?зiмiздi-?зiмiз ??т?ару?а тура келедi, – деп ?й?ыда?ы с?биге с?йлеп, орнынан т?ра жыл?ысына жай?асып, артына бiр к?з тастап, жолды жал?астырды.

***

Б?л уа?ытта ?аладан Дат пен ?скерлерi оны ?кшелей келе жатты.

–  Жан-жа??а шашырып ж?рi?дер, сонда оны бай?ау о?ай?а т?седi, егер к?ретiн болса?дар, бiрден дабыл берi?дер, – деп Дат ай?айлады. ?ала iшiндегi шай?ас Дат?а к?п шы?ын болды, ол сарбаздарыны? жартысынан айырылып, мы??а жуы? жауынгерi ?алды. Олар бiрнеше ша?ырым?а жайыла орман?а ?арай беттедi.

К?н тас т?беден ауды, Батыра атты тез шаршамас ?шiн б?рын?ыдай ?атты шап?ан жо?. Ал ендi «Ер?лан мен бас?аларына не болды? Олар тiрi ме? ?лi ме? ?лде т?т?ын?а т?стi ма екен?» деген с?ра?тар оны? санасын торуылдады. Алды?а ж?рген сайын, тек т?бесi ?ана к?рiнген алып а?ашты?, ендi к?кжиектен жан-жа??а созыл?ан б?та?тары да бай?алды, ал артында ?ал?ан алып тау а?ырындап кiшiрейе бердi.

Батыра кеш батып, т?н ортасына дейiн то?таусыз жол ж?рдi, ал с?би жол бойы бiр жылап, бiр ?й?ы?а кетiп, кейде тыпыршумен болды. Батыраны? бойын ?й?ы басып, жор?алай шап?ан ат ?стiнде ол ?иса?дай маужырап, ж?ген мен ?зе?гiнi? ?о?ыраулы ?нiне м?н бермей, кейде ?ал?ып та алды, тек астында?ы ат анда-санда с?рiнген кезде, селк етiп оянды.

Т?н ортасына жа?ында?анда, оларды? алдынан сайда ?зен кезiктi, оны? жа?асын ?иыршы? тастар к?мкерiлген, ал ?зенде м?лдiр таза су, жартысынан кiшкене асып тол?ан ай с?улесiн ша?ылыстыра а?ты. Батыра жылдам атынан т?сiп, оны ?зеннi? жанында?ы ш?пке байлай, су?а ж?гiрдi, ол кеудесiндегi баланы м?лде ?мытып кеттi, ?зеннен суды ала?анымен алып iше баста?ан кезде, баланы? бетiне су тиiп, ол шырылдап жылай бастады:

– ??дайым-ай, – деп орнынан ?айта т?рып, баланы? бетiн к?йлек же?iмен с?рте, оны ?лдейлей ж?батып, ?зен жа?асынан алыстау жерге жат?ызды.

Батыра жа?сылап су iшiп, бетi-?олын жу?аннан кейiн, суы? сумен мойнын ыс?ылып байлаулы т?р?ан атына ?арады, ?лгi жыл?ы а??ан су?а ?арап, ерiндерiн жыбырлатумен болды.

– Са?ан ?лi iшуге болмайды, досым, ауырып ?аласы?, кiшкене к?т, – деп жыл?ысына с?йледi. – «Б?гiн т?нде осында ?онатын сия?тымыз, т?нде ж?ру ?ауiптi, бiра? артымнан да ?ауiп келе жат?аны с?зсiз, дегенмен олар?а да тыны?у керек», – деп ол ?зiне с?йлей, жан-жа?ына ?арады. Айнала тыныш, еш?андай жануар немесе бас?а да тiршiлiк иелерi бай?ал?ан жо?, ол от жа?у?а болмайды деп шешiп, ?ылышын ?ынабынан суырып, жанына ?ойды да, баланы ?асына алып, ш?п ?стiне жатты, ал жыл?ысы жа?ын жерде жайылды.

Батыра шарша?анына ?арамастан бiраз уа?ыт?а дейiн к?з iле ал?ан жо?, оны? санасын жайла?ан уайым, о?ан ?йы?тау?а м?рсат бермедi, «Ендi не iстеймiн? ?айда барамын, бiзбен не болма?? ?ар?ыс ат?ыр!» деп iштей ойлады, б?л о?и?аны? б?рi о?ан бiр ?ор?ынышты т?стей болып к?рiндi, тiптi ол ояну?а да тырысып к?рдi, бiра? еште?е шы??ан жо?…

Ол Ер?лан мен С?луды? ж?не бас?а да ж?здеген сарбазды? мерт бол?анына сене алмай отыр, б?л шынды?ты ?абылдау о?ан тым ауыр со?ты. ?зi сенiп, ?дiл деп ж?рген билеушiлер на?ыз жауыз болып шы??анына сене алар емес. Осы уа?ыт?а дейiн ол ?зiнi? жал?ан ?лемде ?мiр с?ргенiн, ?й?ыдан жа?а ?ана оян?анын, б?л ?лем ол ойла?андай керемет ?рi ?ауiпсiз емес екенiн т?сiнгендей. Батыра б?рын-со?ды ?зiн б?лай ?ау?арсыз сезiнген емес. Ол ?зiнi? осы?ан дейiнгi iс-?рекетi болмашы д?ние екенiн а??арды, осы?ан дейiн ол тек жо?арыдан берiлген б?йры?тарды орындап ?ана ж?ргенiн т?сiндi, ендi на?ыз шешiмдi ?азiр ?зi ?абылдап, ары ?арай не iстеу керектiгiн ?зi шешетiн с?т ту?анын т?сiндi. Батыра орнынан ?шып т?рды да, жанында жат?ан с?биге к?з тастады.

– Ендi менi? ?ана емес, сенi? де та?дыры? менi? ?олымда сия?ты, бала?ай, – дедi ол сыбырлай. – Мен м?ны жай б?лай ?алдырмаймын, мен м?ны? артында не жат?анын ?алайда болмасын табамын, – деп ол ?з алдына с?йледi ж?не ?рбiр с?здi айт?ан сайын оны? даусы к?шейе т?стi, оларды? ?мiрi бекер кеткен жо?, олар ?мiрiн бекерге ??рбан еткен жо?, мен берiлуден бас тартамын… Осы с?здердi айта оны? бойын ерекше сезiм – ?мiт кернегендей.

***

Б?л уа?ытта олар?а ?арай мы?да?ан сарбаз бен Дат беттедi. Ол Батырадан бiрнеше са?атты? жерде едi, оларды? да мiнген жыл?ылары шаршап, жауынгерлерiн де шаршау шал?андай. Дат то?тады да:

– Оларды т?н ортасында iздеп таба алмаймыз, бай?амай ?ткiзiп алуымыз м?мкiн, оны? ?стiне т?нде ж?ру ?ауiптi, ??дай бiледi жолда не кезiктiруiмiз м?мкiн, сонды?ан т?нгi кезекшiлiкке т?ры?дар, ?рбiр екi са?ат сайын ауысасы?дар, егер бiрн?рсе д?рыс болмаса, сендер не iстеу керектiгiн бiлесi?дер, ал ?ал?андары? тыны?ып алы?дар, т?рт са?аттан кейiн ?айта жол?а шы?амыз. Оны? осы ма?айда екенiн мен сезiп т?рмын, – деп айнала?а к?зiн сы?ырайта ?арады, ай толы? болма?анды?тан, оны? с?улесi даланы толы? ай?ын еткен жо?, тек б?лы??ыр етiп к?рсеттi.

Дат?а осы уа?ыт?а дейiн ат ?стiнде ж?ру ?лкен ?иынды? ту?ызды, жыл?ысы селкiлдеп шап?ан сайын, оны? жара?аттан?ан иы?ы ауырып, маза бермедi, оны? ?стiне ?зiн ол жайсыз сезiндi. Ал Датты? сарбаздары: бiрi д??де, екiншiсi сай?а жай?асып, жыл?ыларын байлау?а ы??айлы, кiшгiрiм далада ?скен а?аштар мен ш?птерге бекемдедi. Барлы?ын ашты? ?ысты, кейбiреулерi аш?арын?а ?йы?тай алмай, ары-берi аунап, бiраз жатты, ал кейбiреулерi к?здерiнi? ?алай ж?мыл?анын бай?амады.

Елуге жуы? сарбаз кезекшiлiкте болды, олар уа?ытша ?онысты ?оршау?а алып, екi-екiден бiрiгiп оны ?арауылдады. Дат сарбаздарынан алша?тау жерге кiшiгiрiм ?ырды? т?бесiне жай?асты, оны еш?андай ашты? мазала?ан жо?, оны? санасында тек баланы ?ол?а т?сiрсем деген ой болды. Сауытын шешiп, жара?атына ?арады, жара?аты басбарма?ты? к?лемiндей, бiра? тере? емес сия?ты, ол белбауында?ы кiшкентай ыдыс?а салын?ан жа?памайды, жара?атына жа?а, оны кiшiгiрiм матамен та?ды. Сауыты мен ?ылышын жанына тастап, атын сарбаздар сия?ты байлап ?уреленген жо?, жай ?ана ж?геннi? бауын егар?а iлдi де, жiбере салды. Ар?асына шал?ая жатып, аспан?а ?арай а?ырын ?й?ы?а кеттi.