Бабалардын жанырыгы

– Сен комуз жазаса?, комуз да черте алат турбайсы?бы?

– Ооба комузду к?п эле аш- тойлордо кыз узатуу жерде чертип ырдап ж?р?м.

Ошол кезде Алдосбайдын эки кызы боз ?йд?н ичинде отурган эле эк?? те? бир-бирине окшош сулуу кыздар экен. Аларга К?л?йд?н к?з? чагыла т?шт?. Кыздар да К?л?йд? жактыргансып калды.

Алдосбай:

– Кана эмесе андай болсо, бизге комуз чертип берип к???л?б?зд? ач, – деп ж?кт?н бурчундагы комузду алып К?л?йг? берди.

К?л?й комузду бир сыйра байкап карады да, анан кулагын толгой шы?гыратып черте баштады. Анан бир кезде кулагын толгоп б?т?п, чо? к??л?рд?н чертип кирди. ?йд?н ичиндегилер тымтырс бир гана комуздун к??с?. Комуз ?н? ай-ааламга кербен тартып кеткен кербенчидей алыска кетип бараткан жолочуларды элестетсе, бирде мал айдап бараткан адамдын элесин берет. Бирде т?з??д? ыргалган назик г?лд?н элесин даана берсе, бирде назик булактын шылдыр ?н? чагылат, бирде жаап жаткан жамгырдын ?н? угулса, бирде баланын назик добушу жа?ырат. Бир паста к?? чертилип б?тт?. ?йд?г?л?р тымтырс мемиреп отуруп калды.

С?зд? бай айтты:

–Ырахмат балам комузду бабына келтирип чертти?, сен бул к??н? кимден ?йр?нд?? эле.

– Атам жакшы к??л?рд? чертет ошондон ?йр?нг?м. Андан башка к?? черткен комузчулар бизде к?п эмеспи.

– Жакшы, жигитти ?н?р сактайт деген кеп бар эмеспи.

Ошол кезде боз ?йд?н эшигин бери туурда отурган эки кушту к?рд?.

К?л?й куштарды к?пк? карап калды.

– Беркиси, ж?н? жылтылдап турат куштун кырааны ителги тура, мунун кармалганы канча болду, жаш эле окшойт ?нд?кк? жакында эле келиптир, шумкардан шумкар туулбайт, ителгиден шумкар туулат,-деп кадимки м?н?шк?рл?рч? кеп куруп кирди. Алдосбай балага суктанып:

– М?н?шк?рл?к жайы? да барбы дейм?

– Ооба ата чо? атам чо? м?н?шк?р эле. Ал куш салганда жанына ээрчип алчумун. Кийин атамын кушун ?з?м салып ж?рч?м?н.

– Азыр муну салган эч ким жок. Мен эшиктеги б?рк?тт?р менен алек болуп ж?р?м?н буга да к???л буруш керек. Эгер сен кааласа? акы? ?ч?н ушул куштун бир??н албайсы?бы?

К?л?й бир азга ойлонуп калды да:

– Мейли ата сиз берсе?из алайын, мен куш салган ?н?рд?н баарын билем бул кыраан канаттууну к?р кылбайм.

– Бизге соку, сок билек керек эле ошону да жасап бер.

– Макул ата бул кыраан экен. Мунун баасы кымбат болот. Бул кушту кармап аны таптаган ?ч?н канча убакыт кетти, баарын билип турам, айткаы?ызды жасап берейин.

– Анда кушту качан алып кетеси??

– Чо? атамын мээлейи бар эле ошону таап алып, эрте? келип алып кетейин.

К?л?й байдын ?й?н?н тамак ичип анан кетти. Жакшы башы оор токтоо, ??д?? бойлуу жигитти бай эмес байдын кыздары да жактырып кагансыды. Ошол иш ошол болду. Эртеси к?л?й мээлейин кийин келип, жеерде аттын ?ст?нд? кушту колуна кондуруп кетти. Алдосбайдын ??д?? т?ст?? татынакай улуу кызы Эркеайым аны боз ?йд?н аркы кичинекей алачыктан жигиттин ар бир кыймылын суктануу менен карап турду. Ошол иш дагы ошол болду. Башкача такыр болгон жок.

***

Ошол жерде Теккара деген бай бар эле. Ошол байдын Г?лдана деген кызы Тагайберди деген адамдын баласына турмуш куруп, кызды эмки жумада узатат экен деген кабар чар тарапка тарап кетти. Чо? тойго даярдыктар к?р?л?п жатты. Малы союулуп, боорсок бышырылып, узатуу ?ч?н келин кезектер, жигиттер камылга ?ч?н ары-бери чуркап, алыс жакын тааныштарга кабар айтылып жатты. Д??д?н ары чо? боз ?й тигилип, кыз-к?й?? ойну ошол ?йд? болмой болду. Селкинчек ?ч?н жыгачтар орнотулуп, ырчы, комузчулар ?ч?н оорунтуктар жасалды. А т?г?л оюнга манасчылар да келип элге Манас айтып бермей болду. Анан акырын эки жума ?т?п, ошентип кудалар келип той башталмай болду. Теккара да колунда бар бай эмеспи баардык камылганы жай-жайы менен б?т?р?п тойду улантуу гана ж?р?лг?с? калды. Комузчулар, чоорчулар чакырылды. Айылдан жакшы комузчуларды издей башташты. Ж?р?п-ж?р?п отуруп эле Баястан уулу К?л?йг? барып такалды. Теккаранын бир жигити келип К?л?й менен саламдашып, ал жайды сурашып, тойго барып комуз чертип бер??н? ?т?н?т. К?л?й макул болду. Айылдын байы чакырып жатса кантип макул болбойт.

Бул учур мал семирип нык болгон алтын к?з эле. Эки жактын камылгасы толугу менен б?т?п, эрте? той башталып, иш толугу менен шайма-шай болду. Той шааниси менен бир жумага созулат.

Ошентип шаан ш?к?тт? бай Тагайберди жакын туугандары менен к?т?р?п, кудасыныкына келип т?шт?. Кыз менен к?й??г? арналып чо? боз ?й тигилди.

« Алты бакан селкинчек», « Жоолук таштамай», «Ак ч?лм?к», « Токту сурамай» жана башка оюундар ойнолуп жаштар чо? кумардан канды. Кыз жигиттер бир-бири менен таанышып кезектешип ырдап жатты. Ыр чыны узатылды, ким ырдай албай калса ал уят болот. К?л?й комуз кайрыктарын э? сонун чертип берип жатты. Ал ырдагандарга да комуз чертип ырдалган ырга эле к?? кошуп чертип берет. Ал комуздун кайрыктарын э? сонун жа?ылбай чертип калган эле кыз жигиттердин баары анын черткен ?н?р?н? та? калып жатты. Улгайган адамдар сурап:

– Бул комузчу?ар кайдан келген неме ченде жок ?н?рч? го,– деп та? калат.

– Ой, бул биздин эле тууган Бугу эненин тукуму Б?т?бай атанын тукумдары К?л?й деген жигит экен.

Энелер суктана башташты:

– Ата?ын к?р? ?н?р???н айланайын баланын колу алтын экен. К?й? бала кылып алчу эле жигит тура,– деп касиетт? энелер сугун артышат.

Ошентип той баардык шааниси менен уланып жатты. Балдар ?ч?н эки бай те? байлыгын аябады. Боз ?йд? элечекчен энелер, ак калпакчан аталар узун маек с?зг? киришип, бир-бирине каалоо тилешет.

Жаштардын иши ?з?нч? болуп, алар т?н боюу ак ч?лм?к, токту сурамай деги койчу ар кандай оюундарды ойношту. К?л?й бул тойго Эркеайым сулуу келдиби деп к?з салып жатты. Эки к?нд?н кийин кеч курун Эркеайым си?диси менен келди. Тойдо кыздардын арасында отурган Эркеайымдын к?з? К?л?йд?н к?з?н? урунуша т?шт?. Алар бири-бирин жаземдебей таанышты. Кыз к?й?л?р жаштар баардыгы чо? боз ?йг? чогулуп ыр кезени уюуштурушту. Ырды той башчы жигит ырдап кезекти бир кызга берди. Ал укмуш ырдаган кыз экен. Кезекти токтобой эле К?л?йг? сунду, ал бир аз Эркеайымды карап алып, с?рд?п кетти да анан ?з?н токтотуп, комузун к??л?п, улуу акын Арстанбектин « Тар заман» деген термесин жамгырдай куюулуштуруп т?г?п кирди. Терме ырдалып б?тт?, комуз да чертилип б?тт? отургандар эмне кылаарын билбей бир тынымга тымтырс болуп калды да анан шатырата кол чаап кирди. Тойду алып баруучу жигит:

– Уул болбогсо? коё кал, ?н?рд? баары ушул жигитте тура,– деди жапалактай мактап.

Калгандар кол чаап киришти. Той уланып, ыр бир кезде барып аяктады. Эми жаштар ырдай берип чарчады окшойт эс алып ары бери басып кел??н? каалашты. К?л?й Эркеайымга келип:

– Кичине басып келбейлиби.

– Мели эс алса, эс алып келели.

Эк?? ээрчишип алып арыдагы суу жээгиндеги талдардын жанына келишти. Тоонун кичине суусу шылдырап агып жатат. Кереметт?? айдын толгон учуру. Жердеги ч?пт? айдын к?м?ш нурлары ойноп жатат. Арыда ?ск?н талдын жанында шылдырап булак агып, айлуу т?н жаштарга кандай керемет. Айланада жаштардын ?н? ша?к этип чыгып жаткан кыз к?лк?с?. К?л?й менен Эркеайым эч нерсени с?йл?шп?йт эмнегендир бир-биринен с?рд?п жаткан шекилд?? кыздын ж?р?г?н?н т?рс?л какканы жигитке угулуп жаткансыйт.

– ?ш?г?н жоксу?бу,-деди жигит.

– Жок ?ш?б?й эле турам.

– Т?н жылуу болуп турат.

– Ооба, мындай айдын чыкканын биринчи жолу к?р?п турам.

К?л?й к?л?п:

– Мен биринчи жолу кыз менен айлуу т?нд? жолугуп турам.

Эк?? те? кыраан каткы к?л?п калышты.

Кыз к?л?п, о? ийни жигиттин денесине жабыша т?шт?. Жигиттин боюу бийик колу-буту шадылуу эле, ага жараша кыз дагы ошондой болчу.

– Кечке туруп чарчап кетти?би, ж?р? тетиги жалпак ташка отуралы.

Эк?? отурушту. Таш муздагыраак экен.

– Дене?е таштын муздактыгы ?тп?йб??