ТҰРАН БАҺАДҮРЛЕРІ НЕМЕСЕ ЕР, БИ, НАРДЫҢ ЕРЛІК ЖОРЫҚТАРЫ

– Онда б?рiн ояты?дар! – дедi Алып Ер То??а бiр сiлкiнiп. – Дайын болы?дар десе?дер, дайын жатайы?.

***

Бiр уа?ытта сырттан адамдарды? топырлап ж?рген дыбысы естiледi. Жатын б?лмеге со?ына ?арулы н?керлерiн ерткен Кейхосрау шах кiрiп келедi. ?олдарында?ы май шамны? жары?ын ?йдегi жат?ан адамдар?а т?сiрiп, барлап ?арайды.

– ?не, б?рi тара?ан ??сап тырапай асып ?ырылып жатыр, – дедi бас у?зiр ?уанышты ?нмен. – Демек, кешегi же?iмпаз жаулары?ыз б?гiн табаны?ызды? астында, шах ием!

– ?айран, Афрасиаб! – дедi Кейхосрау шах масаттанып. – Сен осылай ?ор ?лiммен жер жастанам деп ойла?ан да жо? шы?арсы?. Мен ?кемнi? кегiн, хал?ымны? кегiн ?айтардым! Б?гiннен бастап са?тарды?, т?ранды?тарды? к?нi ?штi. ?лы парсыларды? к?нi туды! Б?гiнгi к?ндi мен «Са?алардан ??тыл?ан к?н, Са?а байрамы!» деп жариялаймын. Ал, ?скерiм, ?ылыштары?ды ?ындарынан суыры?-дар! Жайрап жат?ан са?аларды? басын аламыз!

Д?л осы кезде Алып Ер То??аны? да жолбарыстай айбынды, арыстандай айбатты дауысы шы?ады:

– Ал, арыстарым, алдаспандары? мен наркескендерi?дi к?терi?дер! Парсыларды? пасы? бастарын бiз домалатамыз!

Осыны айтуы м?? екен, с?лап жат?ан т?ранды?тар орындарынан ?шып-?шып т?рып, ?ылыштары мен айбалталарын жар? еткiзiп, к?кке к?тередi. Парсылар не бол?анын т?сiнбей, ауыздарын ашып, ?алшиып т?рып ?ал?анда, т?ранды? ба?ад?рлер олар?а лап ?ояды.

Алып Ер То??а шах Кейхосрауды ла? ??рлы к?рмей ж?лмалап жат-?анда, Ер, Би, Нар бас у?зiрге бас салып, ?шеуi ?ш жа?тан жабылып, оны кескiлеп тастайды.

Парсыларды баудай т?сiрген же?iмпаз т?ранды?тар к?п ?тпей аттарына ?онады. Ал ат?а та?ымдары тигеннен кейiн олар?а еш?андай жау т?теп бере алмайтыны белгiлi емес пе.

***

?шеуi сарай сыртында т?ранды? сайып?ырандарды? ат ?стiнде ?рi-берi ой?астап, парсыны? аттылы, жаяу-жалпылы ?скерiне «??гiр-тая?» ойнатып жат?анын к?рiп, кеуделерiн бiр т?рлi ма?та-ныш па, ?лде биiк рух па, бiр керемет к?ш билеп кеттi.

?айратты шашы тiкiрейiп кеткен Ер бауырларына кезек-кезек к?зi ?ш?ын ата ?арап ?ойып:

– Бiздi? де ?олдан бiрде?е келедi екен ?ой! – дедi лепiрген к??iлмен.

– И?, келедi екен! – дедi екеуi оны ?остап. ?шеуi ?деттегiдей бiр-бiрiне ж?дыры?тарын т?йiстiрiп, артынша т?йiлген ?олдарын к?кке к?тердi.

«Скиф Анахарсис Гнурды? ?лы ж?не скиф пат-шасы Кадиудты? бауыры едi; оны? шешесi грек ?ызы, сонды?тан да ол екi тiлдi де бiлетiн. Ол

скифтер мен эллинды?тарды? д?ст?рi, ?мiрдi

же?iлдетудi? жолдары туралы жазды ж?не ?скери айла-т?сiлi ж?нiнде сегiз ж?з ?ле? шы?арды. Ерекше шешендiгiмен к?зге т?стi, «скифтiк с?йлеу м?нерi» деген м?тел оны? осы ?асиетiне байланысты ?алыптас?ан».

Диоген Лаэртский, «?йгiлi философтарды?

?мiрi, та?ылымы ж?не шешендiк с?здерi туралы».

«?за? сапардан со? Анахарсис Скифия?а

оралып, ?з тумаларына эллиндер т?рмысын ?йрете бастады. Бiра? iс ат?арып, с?зiн ая?та?анша о??а ?шып, м??гiлiк ?мiр с?рушiлер ?атарына ?осылды».

Диоген Лаэртский.

Анарыс – жетi ??ламаны? бiрi

Би мен Нар ала?да?ы к?рес жатты?уынан кейiн ?стерiндегi к?рткелерiн шешiп, же?iл футболкаларын киiп алды. Екеуi орын-ды??а с?лап, ?лгi киiмдерiн бастарына ?ойып жастанып, ай?аса жат?ан к?йi ал?ын?ан демдерiн, терлеп-тепшiгендерiн басып, бiршама ?нсiз дамылдады. Нар ?ялы телефонына жармасып, ?алам-тор желiсiнен м?лiметтер ?арау?а кiрiскен. Ал, Би орынды? жа?тауында?ы с?мкесiнен жазба д?птерiн алып пара?тап, сонда?ы жаз?андарын саралап о?ып отырып, бiр ?иял?а кiрiп кеткенiн бай?амай ?алды.

– Не ойлап отырсы?? – дедi Нар басын к?терiп.

– Ертедегi эллиндер Анарыс бабамызды – Анахарсистi айтамын, ??рмет т?т?андары сондай, ?абiрiнi? басына арнайы ескерткiш белгi орнатып, т??ырына «Тiлi?е, ??л?ыны?а ж?не он екi м?ше?е ие бол» деп, ?з с?зiн ойып жазыпты. Сол ?лы бабамыз жайлы ойлап кеткен екем.

– И?-?, ?алай едi… – Нар ма?дайын ?стап, бiр жайды есiне т?сiрiп ?урелендi.

– Би, олар мына ?ле?-жырымен бабамызды аза т?т?ан екен:

Жат жердi кезген Анарыс скифтерге оралды,

Ту?андарын эллинше о?ытуды ?ол?а алды.

Алайда данышпанны? тiл, а?ылы кесiр боп,

?ауырсынды с?р жебе ар?асына ?адалды…

Екеуi осы ?ле?нi? м?н-ма?ынасын тере? ???ысы келгендей бiраз ?нсiз жатты. Аздан со? Би:

– Со-ла-ай, – дедi Нарды ?оштап. – Эллиндер бабамызды ?лемдегi жетi данышпанны? ?атарына ?осып, оны? айт?ан ?анатты с?здерiн «Скиф осылай дейтiн» деп ауыздарынан тастамай айтып ж?ргенi де сол ??рметтерi емес пе.

– Би, сен сол жетi ??ламаны атап шы?а аласы? ба?

– Есiмде ?алса, ?азiр к?рейiн, – дедi ол к?зiн ж?мып. Ішiнен ?айталап, еске т?сiрдi де, – к?не заманды? тарихты? атасы Геродот пен Страбон, Секст Эмпириктер ?з е?бектерiнде Анарыс бабамызды «?лемдегi жетi ??ламаны?» бiрiне жат?ызыпты. Олар бабамызды Фалес, Солон, Периандр, Клеобул, Хилон, Биант, Питтактармен ?атар атайды, – дедi ма?танышпен.

– Анарыс бабамыздан ?ал?ан мына с?здер б?гiнгi заманымыз?а да келедi емес пе: «Е? а?ылды адам – ел билеуден аула? бол?ан адам», «Татымсыз мы? досы? бол?анша, татымды бiр досы?ны? бол?аны арты?», «Базар – бiр-бiрi?дi алдау?а, тонау?а ?дейi жасал?ан орын», «Бiр ?ажабы, Элладада жарыс?а ?нерпаздар т?седi де, олар?а ?нерi жо?тар ба?а бередi», «Элладада менi а?ыл-парасат ?ор?ап едi, ?з елiмде ?ыз?аныш ??рбаны болдым…»

– И? – ?, – деп к?рсiндi Би. – Бабамызды? ?ыз?аныш ??рбаны бол?аны ?андай ?иянат!

Д?л осы кезде оларды? жанына танауы делдиiп Ер келдi. Ол ?олында?ы с?мкесiн орынды??а ?ойды да, жейдесiнi? етегiн ыш?ы-рынан шы?арып, желпiндi:

– Ой, мына к?ннi? ысты?ын-ай, терлеп, пысынап кеттiм ?ой. Ана «Сарыа?ашты» бершi, а??ам да кеуiп кеттi.

– Іздегенi?дi тапты? ба? – дедi Нар «Сарыа?аш» минералды суын Ердi? ?олына ?статып жатып.

– Бiз таппай ?оямыз ба. Бiздi? ?йдi? ?стi?гi жа?ында екi орамнан кейiнгi к?шеде т?ратын М?рат бар емес пе. Соны? ?кесi инкассатор ?ой. ?кесiнi? ескi броножилетi бар екен, соны алып келдiм, мiне, – деп, с?мкенi ашып к?рсеттi.

– Ой, б?рекелдi! – дедi Би ?уан?аннан.

?шеуi ?деттегiдей ж?дыры?тарын т?йiстiрiп, бiр-бiрiне ?арап жымы?дасты.

– Ендi с?тiн салса, ерте? та?ерте? сапарымыз?а аттанайы?, – дедi Нар ала?анын ыс?ылап.

– И?, с?тiн салсын.

***

Ерте?iне к?н ?ясынан шы?а а?айындылар сауыт-саймандарын киiп, жол ?апшы?тарын ар?аларына асынып, «Ерлiк ала?ына» келдi.

– Бiз сонда ертедегi ?ара те?iздi? солт?стiк батысында?ы Днестр ?зенiнi? са?асынан шы?уымыз керек ?ой? – дедi Нар бауырларына ?арап.