ТҰРАН БАҺАДҮРЛЕРІ НЕМЕСЕ ЕР, БИ, НАРДЫҢ ЕРЛІК ЖОРЫҚТАРЫ

– Ол мына са?атты? ??пия тiлiне байланысты, – деп балалар ?олдар-ында?ы са?аттарын к?рсеттi.

– Ал, хан иеме о? жаудырып, ?астанды? жасайтынын к?нi б?рын ?айдан бiлдi?дер?

– Бiз ба?ана болаша?тан келдiк деп айт?ан жо?пыз ба. Бiзге уа?ыты ?тiп кеткен Сiздi? заманны? барлы? о?и?алары бесенеден белгiлi жай ?ой. Соны ??ы?ыздар.

– Е, мейлi, ??у?а тырысайы?. Ал, ?лгiнде хан иеме сыйлы? ретiнде ?оймай кигiзген о? ?тпейтiн жейделерi?iз сый?ырлы н?р-се ме?

– Ол жейде сый?ырлы емес. К?дiмгi ?здерi?нi? жауынгерлерi? киетiндей сауыт, о? ?тпейтiн темiрден то?ыл?ан ?арапайым жейде.

– Ал, ендi… – деп Ардан та?ы бiр с?ра?ты ?ой?алы т?р?анда, Анарыс баба:

– Болды, ?ой ендi, кейiн б?рiн бiле жатарсы?. Ал ?азiр аттарды тегеленге жек, елге ?айтайы?. Арман-ма?саттарымызды орындау?а ж?мылайы?, – дедi ??лшына.

– ??п болады, хан ием! – деген к?йi Ардан ат-арбаны жегуге ж?гiрдi.

– Ал, перiштелерiм менi?! Ж?рi?дер. Ел-ж?ртымыз?а тезiрек жетейiк! – деп, Анарыс баба жас ба?ад?рлердi емiрене бауырына ?ысып, арбаны? артынан iлестi.

«Кескiлескен шай?аста мен же?iп шы?сам да,

тiрi ?алсам да, сен (Кир – К.О.) менi? т?бiме жеттi?. ?йткенi, жал?ыз ?лымды айлакерлiк ?улы?-с?мды?пен ?олы?а т?сiрдi?, ажалына жеттi?. Тап сонды?тан да ендi мен, ?зi?е ескерткенiм сия?ты, ?ан?а деген тойымсыз ??мары?ды ?андырамын». Кир ?азасы жайлы к?птеген ??гiменi? не??рлым шынды??а

жа?ыны осы деп ойлаймын».

Геродот «Тарих».

«Кир ?шiн ?асiреттi ая?тал?ан б?л шай?ас

табанды Рим легионыны? парфиянды? ?олбасы

Суреннi? ата?ты салтаттыларымен кездескен

Крассты? парсылармен со?ысын еске салады.

Массагеттердi? ?ш?ыр сарбаздары Кирдi? ?скерiн

шыр айнала ?оршап, ?оян?олты? ай?ас?а жола-май, парсыларды? жаяу ?скерiн жебенi? астына алды. Жаяу ?скерден г?рi, салтаттыларды?

о?ы к?п едi ж?не ?орамса?тарын дер кезiнде

толтырып ?келе ?оятын, ?йткенi ?осын к?ренi

жа?ын жерде орналас?ан».

В.В.Струве, «Кавказды? солт?стiк

?ара те?iз жа?алауы мен Орта Азия тарихы

туралы ойлар».

Кирдi? т?сi

?шеуi «Ерлiк ала?ына» та? с?рiден келдi. Астарында жан серiк-терi – А?боз, К?кбоз, То?боз. ?стерiнде – Алып Ер То??а сйыла?ан сауыт-сайман, бойларында —бес ?ару, ар?аларында —жол ?апшы?. Олар ?деттегiдей Т?ран ба?ад?рлерiне та?зым еттi.

– Ал, – дедi Би. – «Ке?iстiк са?аттары?ды» бiздi? д?уiрiмiзге дейiнгi 530 жыл?а туралап ?ойды?дар ?ой?

Бауырлары са?аттарын тексерiп к?рдi де:

– Туралап ?ойды?! – дедi.

– Онда бiз Т?мар патшаны? заманына сапар шегемiз. Ал, ?ранымызды бастайы?:

Бiз —Т?ранны? ?лдарымыз,

Ерлiк – басты ?ранымыз!

Жоры??а сай, дайынбыз,

Тектi елдi? ?ыранымыз! —

Олар ?з ара келiскендей, са?аттарыны? т?ймесiн басып ?алады. Сол с?тте ке?iстiк ?згерiп, ?шеуi ежелгi д?уiрден шы?а келедi.

***

Парсыны? же?iлудi бiлмейтiн Кир патшасы Вавилон жоры?ынан кейiн бiздi? д?уiрiмiзге дейiнгi 530 жылы Са? даласына келiп кiредi. ?зiнi? барма?тарынан ба?айша?ына дейiн ?арулан?ан 300 мы?ды? ?алы? ?скерiмен жолында?ысын тас?ын судай жайпап, ты?нан т?рен сала келiп, ?лы Сейхунны?[9 - Сейхунны?* – Сырдарияны?.] бойына то?тап, к?рендерiн тiгедi. Алды??ы ба?ауыл жаса?тарымен Са? елiнi? ?скери к?шiн сараптап, жер жа?дайымен таныса келiп, ?зiнi? басты ?арсыласы – Са? падишасы Т?мар ханымны? ордасына елшi жiбередi.

***

Т?мар ханымны? е?селi а? ордасы. Т?рдегi биiк та?ытта Т?мар ханым. Т??iрегiнде у?зiрлерi мен ?олбасшылары. Бiр б?йiрде оны? ?лы Спаргапис, жанында онымен бауырласып ?лгерген Ер, Би, Нар отыр. Ашы? т?р?ан есiктен парсы елшiсi кiрiп келедi. Ол:

– Са?тарды? ?лы падишасы, Т?мар ханым. Сiзге парсыны? ?лы патшасы Кир д??ай-д??ай с?лем жолдайды. Ол: «Са?тарды? ?лы ордасыны? жесiр ханымы ма?ан жар болу?а ?алай ?арайды екен. Екеумiз екi елдi? басын ?осып, мы?ты к?ш болып бiрiгiп ел билейтiн едiк», – дейдi. Сiздi? ?й?арымы?ыз?

Т?мар ханым о?ан жауабын к?лбiлтелемей бiрден айтты:

– ?алы? ?олымен жерiмдi басып, жаншып т?рып, б?йтiп аярлы? жа-са?анына жол болсын. Оны? б?л жымыс?ы айласына т?се ?алатын ашы?ауызды тап?ан екен. Бар, Кирi?е айт: Келген жолы-мен керi ?айтсын! Кир к?зiн ма?ан емес, менi? елiме, жерiме салып отыр. Ата-баба ?руа?ы жат?ан жердi жатты? табанына таптат?ызып, ?орлатпаймын. Соны айтып бар! – деп елшiнi керi жiбередi.

***

Т?мар ханымны? жауабын естiген Кир бойын ашу-ыза кернеп, ?скерiне Сейхунны? ?стiнен ?ткел салу?а б?йырады. Б?л – со?ы-самын деген белгi едi. М?ны сезген Т?мар ханым Кирге жаушысын жiбередi де, одан мынандай с?лем айтты:

– Мидиялы?тарды? патшасы! ?з ж?нi?е кет дегенге к?нбедi?. Ендеше т?рысатын жерi?дi айт! Дария?а ?ткел салып ?уре болмай-а?, ?ш к?н-шiлiк жерге керi шегiнi?дер. Сонда со?ысамыз. О?ан к?нгi? келмесе, сен-дерге жолды босатып, бiз ?ш к?ншiлiк жерге керi шегiнейiк. Жауабы?ды кешеуiлдетпе.

***

Кирдi? жоры? шатырында ?скери ке?ес ж?рiп жатыр. Кир алдында ?олбасшылар мен ?скери ке?есшiлер ?ана отыр. Кир олар?а барлай ?а-рап:

– И?, сендер не дейсi?дер? Томиристi? айт?анындай ?ш к?ндiк жерге кейiн шегiнейiк пе, ?лде оларды? шегiнгенiн ?алайсы?дар ма?

Бiраз ?нсiздiктен кейiн ке?есшiлердi? бiрi с?з алды: