ТҰРАН БАҺАДҮРЛЕРІ НЕМЕСЕ ЕР, БИ, НАРДЫҢ ЕРЛІК ЖОРЫҚТАРЫ

– И?, алдында бiр топ шол?ыншылар да келедi. Соларды? арасында жол к?рсетiп ж?рген Шыра? та бар шы?ар.

– Д?рыс айтасы?. Шол?ыншыларды? б?рi ?скери киiмдi – дулы?а, сауытты да, тек бiр адам ?ана жай киiм – шапан, басына ?алпа? киген. Сол Шыра? болуы керек.

– И?, д?рыс айтасы?. Сол Шыра?ты? ?зi. ?стiндегi ба?ташы киiмi ?ой. Ендi оны ?лiмнен ?алай арашалап аламыз? Соны? жайын ке?есейiк.

– Оларды? ш?л даланы кезiп келе жат?андарына ?анша к?н болды екен? Алдымен соны аны?тауымыз керек. ?йткенi, жетiншi т?улiкте бар сыр ашылып, Шыра?ты? басына ?ауiп т?нбейтiн бе едi?

– Сонды?тан ара ?ашы?ты? са?тап ж?рiп, оларды ба?ылайы?. ?не, парсыларды? т?р-кескiндерi аны?ыра? к?рiне бастады. Ж?здерiнен шарша?анды? пен ?ажы?анды? бай?алады. К?ш-?айраттары да сар?ыл?ан, iлбiп, с?йретiле басып ж?рiп келедi. ?не, кейiнгi ?скер ?атарынан бiр арба мен ?ш салт атты б?лiнiп шы?ты. Арбаны? ?стiнде ?лкен б?шке. Со?ан ?ара?анда, оларды айнала-атырапта су бар ма екен деп, барлау?а жiберген болуы керек.

– Су?а барлау?а жiберген бе?!

– И?, су?а барлау?а жiберген. ?йткенi, олар ?азiр судан ?аталап келедi емес пе. ?не, олар берi, сай?а т?сiп келедi.

– Б?рекелдi! – дедi Нар ?уанып. – ?те тамаша! Бауырлар, бiздi? к?ткенiмiз де осы емес пе?!

– И?, олар арбаларын д?л бiздi? жоба-жоспарымыз?а сай жiбергенге ??сайды.

– ?не, олар жа?ындап ?алды, – дедi Ер. – Сада?тарымызды о?тап ?зiрленiп т?райы?. Мен ортасында?ы сардарын аламын. Ал сен Би – о? жа?ында?ысын, сен, Нар, – сол жа?ында?ысын к?зде?-дер. Мен «Ат!» дегенде, ?шеуiмiз бiрден атайы?.

– Ал, арбада?ы сарбазды ше?

– Арбакештi ме, оны тiрiдей ?ол?а т?сiрейiк. Егер ?ашу?а ?ре-кеттенсе, же?iл жара?аттайы?. ?йткенi, ол бiзге «тiл» ?шiн керек ?ой.

Д?л осы кезде парсы арбасы да тая? тастам жерге жа?ындап, таяп ?ал?ан едi.

– К?не, оларды нысана?а алды?дар ма?

– Алды?.

– Онда… аты?дар!

?шеуi керiлген жебелерiн жiберiп ?алып едi, ат ?стiндегi ?ш жауын-гер бiр мезетте ома?аса ??лады. Ал арбакеш атын то?татып, ?уелгiде не бол?анын бiлмей абдырап ?алды да, тез есiн жиып, атыны? басын б?ра бергенде, Ер оны о? ?олынан д?лдеп атып, жара?аттады. Ол ?олымен ?лек болып жат?анда, ?шуi тасадан ж?гiре шы?ып, арбакештi ?аумалап ?стап алды.

– Аты? кiм? – дедi Ер т?т?ын?а.

– С?лiм.

– С?лiм, тек шыны?ды айт! Егер бiр с?зi? жал?ан болса, мына кезеулi о?тан ажал ??шасы?.

– Тек, шынды?ты айтайын. Менi ?лтiре к?рме?iздер, – деп жалынды т?т?ын.

– Шыра?ты? жол к?рсетуiмен ?анша к?н болды келе жат?андары?а?

– Б?гiнгi к?нмен жетi к?н…

– Дарийдi? ?скерi, жа?дайы ?алай?

– Халiмiз нашар, – дедi т?т?ын етi ?аш?ан жа?тары ?ушиып. – ?скерлер болдыр?ан, ?ажы?ан. Мына бас-ая?ы жо? тоза? ш?лдi? ысты? к?нiне ?а?талып, а??амыз кеуiп ?аталап келемiз. Бойынан ?л-д?рмендерi кетке?дер жол бойы с?йретiлiп, с?лап ?алып жатыр. Шегiрткедей ?апта?ан ?алы? ?скердi? жартысына жуы?ынан айырылды?. ?азiр Дарийдi? ?зi жа?далбасалап, не iстерiн бiлмей ?лек. Жан-жа??а бiз сия?ты су барлаушыларын жiбергенiмен, олар да бiр ж?тым су таппай ??р ?ол ?айтып жатыр. Бiз де соны? бiрiмiз, – дедi к?зi т?манытып.

– Жол бастаушы Шыра?ты? т?р-келбетi, киген киiмдерi ?андай?

– Оны? басында – а? киiз ?алпа?, ?стiнде – шо?пыт шапан, бет-аузы тiлiк-тiлiк. ?скер-сарбаздарды? арасынан бiрден бай?алады.

– Ал, бауырлар, – дедi Би. – М?ны ая?-?олын байлап, осында ?алдырайы? та, дереу iске кiрiсейiк.

– И?, iске кiрiсейiк. Б?гiнгi к?н – Шыра?ты? басына ?ауiп т?нетiн к?н. Оны ?лiм аузынан, парсылардан арашалап алуымыз керек.

?шеуi ?деттегiдей ж?дыры?тарын т?йiстiрдi.

***

Шыра? батырды? жол к?рсетуiмен келе жат?ан парсыларды? ?алы? ?олы алдан к?рiнген биiк жота?а сiлiкпелерi шы?ып ?ре? к?терiлдi.

Жотаны? биiгiнен айнала атырап?а к?з салып едi, т?стiгi мен терiстiгi, шы?ысы мен батысы – т?рт ??быласы т?гел иен жат?ан ??лазы?ан даланы к?рдi. ?анша тiнтiп тiмiскiлегенiмен, айнала т??iректен ?зен-к?лдi? белесiн, елдi мекен, адам т?ра?ыны? елесiн де к?ре алмады. М?ны к?ргенде Дарий патшаны? т?зiмi таусылып, жерге тiзерлей ш?гiп, к?кке ?арап ?ар?анды. Ал оны? Ранасбат атты сенiмдi ?олбасшысы ?ылышын ?ынабынан суырып, Шыра??а т?ра ?мтылды. Сонда Шыра? о?ан т?каппарлы?пен ?ас?ая ?арап т?рып:

– Уа, же?iс деген осы! – деп шаттана дауыстады. —Мен ата-бабалар-ымны? жерiн жаулап ал?ысы келген Дарий патшаны? ?ан??йлы ?олын жал?ыз ?зiм ш?лге ?амап, дымын ??ртып т?рмын. Сендердi жан-жа?тар-ы?нан елсiз, сусыз ен дала, ?у медиен ?оршап т?р. Т?рт ??былалары? бетпа? дала, ?ай жа??а ж?рсе?дер де, елдi де, суды да таппайсы?дар. Жетi к?нге дейiн ш?л даладан к?з ашпай-сы?дар, аптап ысты? пен ш?л азабынан к?ресiлерi?дi к?ресi?дер. Ал менде ешбiр арман жо?. Кi?дiгiмдi кескен ту?ан жерiмде ?аным т?гiлетiнi ?шiн, с?йегiм осы арада жерленетiнi ?шiн ба?ыттымын! – дедi к?здерi ?ш?ын атып.

Ашу?а булы?ып, ?аны ?арай?ан Ранасбат алдаспанын жар? еткiзiп, Шыра??а к?зi ?анталай ?арады. ?здерiн осындай бейшара халге т?сiргенi ?шiн, о?ан з?рлене ?арап, табанда жеп ?оярдай айбат шектi.

– ?, ?ара ??з?ын, к?ресiнi сенен к?рдiк ?ой! Бiздi ?ина?ан, адастырып ?у ш?лге ?кеп таста?ан б?л жауызды?ы? ?шiн ?зi? де ?иналып ?лесi?. Мына тырби?ан ая?-?олдары?ды ?азiр шауып тастаймын, осы жерде ?зi?-а? к?нге ?а?талып, майы? шыжып ?лесi?, – деп, алдаспанын к?терiп, Шыра?ты шауып тастама??а ?мтыла бергенде, «Су-су! Дарий патша?а су ?келе жатырмыз, жол ашы?дар, жол ашы?дар!» деген дауыс шы?ты. Б?рi сол дауыс шы??ан жа??а жалт ?арап едi, ?алы? ?скер екi жа??а ?а? айырылып, б?шкелi арбамен су ?келе жат?ан сарбаздар?а жол бердi.

– Дарий патша?а су ?келдiк, – дедi сарбаздар б?шкелi арбаны Дарий мен Ранасбатты? алдына ?келiп бiр-а? то?татып. Арбадан секiрiп т?скен ?ш сарбазды? бiрi б?шкенi? аузынан ш?батылып шы?ып т?р?ан т?тiкшенi Дарийдi? ?олына ?статты. – Уа, патшам, мына б?шке толы «з?мз?м суы». Асы?пай, д?мiн сезiнiп сораптап iшсiн деп, ?дейi т?тiкпен берiп отырмын. ?анып iшi?iз, та?сыр.

Ерiндерi шырт-шырт жарылып, бар есiл-дертi бiр ж?ртым су?а зар болып келе жат?ан Дарий к?здерi т?манытып, еш н?рсенi? пар?ына бара алмастай едi. Ол т?тiктi жалма-жан кезерген аузына салып, суды ??мы?ып ж?та бастап едi, ?а?алып-шашалды да ?алды.

– Бай?ап, асы?пай iшi?iз, патшам. Б?шкедегi су б?рi?iзге жетедi.

Аузы кезерiп, ??р?а? ерiндерiн тiлдерiмен жала?ан ?скерлердi? б?рi Дарий патшаны? аузында?ы т?тiкке ашк?здене, та?атсыздана телмiредi. Тiптi Ранасабат та «су» деген с?здi естiгенде, есi ауысып, ?лтiрейiн деп т?р?ан Шыра?ты ?мыта арба?а ?мтылды. Ал б?л кезде ?лгi ?ш сарбаз бiр шетте елеусiз ?ал?ан Шыра?ты жетелеп ерткен к?йi ж?ртты? арасына сi?iп кеттi. Олар ?алы? ?скердi? арасынан сытылып шы??ан бойда сайда жайылып ж?рген аттарды? бiрнешеуiн ?стап алды. ?р?айсысы бiр-бiр ат?а ?ар?ып мiнiп, сай табанымен ??й?ытып шаба ж?нелдi. Олар сол бойда ?здерiнi? б?рын?ы жайларына келдi де, ?а?тарулы т?р?ан аттарын жетекке алып, ары ?арай то?тамастан тартып отырды.

– Менi ?лiмнен ??т?арып ал?андары?а ал?ысым шексiз, – дедi Шыра? ж?йiткiп бара жатып, жанында?ы ?ш батыр?а. – Бiра? олар?а бiр б?шке суды тастап кеткендерi?е т?сiнбедiм. Мен оларды елсiз, сусыз ш?лге ?а?тарып, дi?келетiп, сiлiкпесiн шы?арып, к?здерiн т?здай ??рту ?шiн ?келген жо? па едiм!

– Шыра? а?а, – дедi Нар ж?мба? жымиып. – Онда бiр б?шке су жо?. Б?шкенi? аузына бекiтiлген бiр тоста?ан су ?ана бар. Ал б?шкенi? iшi тол?ан ??м.

– Бiз б?шкенi? аузын темiр ?ал?анмен жауып, шынжырмен ??рсап, ??лыптап кеткенбiз. Дарий мен Рансбат ?ал?ан астында?ы суды жi?iшке т?тiкше ар?ылы сар?ып iшедi де, суы таусыл?ан со?, оны? ?а?па?ын аша алмай ?уреге т?седi. Ал бiз сол уа?ытта iзiмiздi суытып ?лгеремiз.

– Б?рекелдi! Тап?ыр екенсi?дер! – дедi Шыра? жас батырлар?а ?атты риза болып.

– Мына торсы?ты алы?ыз, а?а. Кенезе?iз кеуiп келе жатыр ?ой. ?ымыз iшiп, ш?лi?iздi басы?ыз, – дедi Ер жанторсы?ты Шыра?ты? ?олына ?статып.

– Ра?мет, батырлар, б?рiн жан-жа?ты ескерген екенсi?дер, – деп ?атты тол?ы?ан Шыра? батыр торсы?ты аузына т??керiп, ернеуiнен т?гiп-шаша ?ымыз ж?тты.

«Александр Македонскийдi? б?йры?ы бойынша,

Сырдарияда Александрия Асхата (Шеткi Алек-сандрия) деп атал?ан ?ала салынды… Са?тар ?зеннi? екiншi жа? бетiнен гректердi сада?тан ат?ылайтын. Ал, Александр к?шпелiлердi ката-пультпен ату?а б?йыр?ан, оларды шегiнуге м?жб?р еттi, сонан со? ?скерiмен ?у?ындай т?скен-дi. Алайда ?у?ындаймын деп ж?рiп же?iлiске ?шырай жазда?ан грек ?скерлерi ?ала?а ?айта оралды. Александрдi? ?зi де д?л осы уа?ыт-та не ауырып ?алды, не жара?аттанды. Осылай-ша, Александр Македонскийдi? Яксартты? (Сыр-дарияны?) ар?ы бетiнде т?ратын са? тайпаларын тал?андап, ?зiне ба?ындырамын деген ойы с?тсiз ая?талды».

«?аза?тар» аны?тамалы?ынан.

Ескендiр З?л?арнайынны? (Александр Македон-ский) елшiлерi са?тар?а келiп: «Бiздер же?iлу дегендi бiлмейтiн ?лы патша Александр Маке-донскийдi? елшiлерiмiз», – деп ?здерiн таныс-тыр?анда, са? елшiлерiнi? басшысы: «Сендерде