ТҰРАН БАҺАДҮРЛЕРІ НЕМЕСЕ ЕР, БИ, НАРДЫҢ ЕРЛІК ЖОРЫҚТАРЫ

– ?шеуi? де менмiмен бiрге ж?рi?дер. Спаргапистi? алдына барамыз, – дедi.

К?зетшiлер оларды Спаргапистi? жоры? шатырына алып келдi.

– Мына т?сiнiксiз хат ?айдан пайда болды? М?ны о?и аласы?дар ма, ?айсы? о?исы?дар? – дедi Спаргапис олар кiрген бойда.

– Мен о?имын, – дедi Нар алды?а шы?ып, хат?а ?олын созып. Ол хатты алысымен орауын жазып, о?и ж?нелдi: « Спаргапис! К?к Т??iрдi? атынан аян етемiн! Тап ?азiр т?рт ??была?а шол?ын-шылары?ды жiбер. Парсылар сендердi ?оршап алды. Олар ?здерi?дi ?ойдай топырлатып ?ырып-жойсын демесе?дер, мына ?ш елшiмнi? ?ол-ая?ын босатып, соларды? айт?анын ты?дайтын болы?дар. Олар сендерге жол н?с?айды!

Ерекше iлтипатпен ?здерi?нi? ту?андары? – З?рдаш пай?ам-бар.»

– О, Т??iрiм! – дедi ?олбасшылар к?кке ?арап, та? ?ала тiзе б?гiп.

– И?-?! – дедi Спаргапис хатты ?айта ?олына алып, о?ан ?лкен м?н бере ??iлiп. Содан кейiн о? жа?ында отыр?ан ?олбасшысына былай б?йырды:

– Орхан батыр! Т?рт ??быламыз?а шол?ыншы жiгiттер?дi жiбер! Тыш?ан ??сап жор?алап, ??с болып ?шса да, т??iректi тезiрек барлап келсiн!

***

Ымырт ?ара??ысында шол?ыншылар бiрiнен кейiн бiрi ?айтып келiп, бiрiнi? аузына бiрi т?кiрiп ?ой?андай «?оршауда ?алыппыз!» деп айтып жатты. Спаргапис Ер, Би, Нарды б??аудан босатты да, ?ару-жара?тарын ?айтып бердi.

– И?, жiгiттер, айты?дар, ?алы? ?оршауды ?алай б?зып ?темiз?

– Та?сыр, ол ?шiн былай етемiз, – дедi Би. – Бар ?скерi?iздi сап?а т?р?ызасыз да, олар?а: «Бiз ?оршауда ?алды?», – деп шынды?ты айтасыз.

– И?, сонымен?

– ?оршауды т?н ?ара??ысында Темiр?азы?ты бетке алып терiстiк ба?ытта б?зып ?темiз. Сол жауапты жоры??а ?ару-жара?-тары?ды сайлап, жа?сылап дайындалы?дар! – деп ?мiр бересiз. Кейiн ?ш-т?рт т?т?ын парсыны? ?ашып кетуiне жа?дай жасайсыз. Олар ?андастарына барып ?осылып, бiздi? жа?дайымызды баяндайды да, барлы? к?шiн терiстiк ба?ыт?а шо?ырландырады. Ал бiз алдымыз?а ?ал?ан т?т?ындарды саламыз да, ?оршауды ?скер ?атары селдiреген т?стiктен, дария ба?ытында б?зып ?темiз. Та?сыр, бiздi? жоспарымыз – осы. Ал, сiздi? алып-?осары?ыз бар ма?

– ?те тап?ыр, мы?ты жоспар екен! – дедi Спаргапис тол?ып, ?уан?аннан ала?андарын ыс?ылап. – Еш?андай алып-?осарым жо?! Д?л ?здерi? айт?андай iс ж?ргiземiз! – дедi де ?зi Ер, Би, Нарды кезек-кезек бауырына алып, ??шырлана ?ысты.

Сонымен ?ара??ылы? ?йiрiле жiберген шол?ыншылар ?айтып келдi. «Парсылар негiзгi к?штерiн терiстiк ба?ыт?а шо?ырландырып жатыр. Ал т?стiкте ?скер к?шi селдiреп ?ал?ан, – деп баяндады олар. Осы м?лiметтi алысымен Спаргапис ?ал?ан т?т?ындарды алды?а салып, ?олын т?стiкке, дария ба?ытына ?арай бастай ж?нелдi.

Парсылар шынымен-а? алда келе жат?ан т?т?ын-жерлестерiн к?рiп, оларды? «атпа?дар, бiз – ?здерi?бiз!» – деген парсы с?здерiн естiп, ?з ?осынымыз келе жатыр деп, ?амсыз ?ал?ан едi. Оларды? артынша лап ?ой?ан Спаргапистi? ?олына парсылар жарытып ?арсылы? к?рсете алмай, бос?а ?ырылды. Спаргапистi? жаса?ы ?оршауды осылайша б?зып-жарып ?тiп, са?тарды? негiзгi ?осынына к?п шы?ынсыз келiп ?осылды. Сол к?нi Т?мар ханым мен аман-есен орал?ан ?лы – Спаргапистi? ?осынында шынымен-а? ал?аш?ы же?iс тойы тойланып, Ер, Би, Нар?а сол тойды? бас ?а?армандары ретiнде ?лкен ??рмет к?рсетiледi.

Дегенiмен, басты ?рыс-?имылдары да, негiзгi же?iс ретi де ?лi алда едi.

***

Келесi к?нi Т?мар ханым Кирге шап?ыншысын ж?мсап, былай дегiзедi: «?ан?ой, Кир! Сен менi? ?лымды алдап ?ол?а т?сiрмек болып едi?, арам ниетi? ж?зеге аспады. Т??iрiм бiздi ?олдады. Менi? ?лым сенен айласын асырып, сенi? аузы?ды а??итып, ?оршауы?нан сытылып кеттi. Ендi менi? мына а?ылымды ал. Сен са?тарды? к?шi мен айла-?рекетiне ??ры? бойлата алмайтыны?ды ??ты? ?ой. Ендi есен-аманы?да ж?нi?дi тап! Егер ?йiтпесе?, со?ысамын десе?, К?к Т??iрi атымен ант етiп айтайын, ?аншама ?ан?а тойымсыз болса? да, сенi адам ?анына м?ймiлдете той?ызбай ?оймаймын! Соны ??ып ал!»

Бiра? Кир ?йел падишаны? б?л с?зiн ??ла??а iлмедi, «Со?ыс?а дайындала бер!» деп жауап жiбердi.

Т?мар ханым болса, Кирдi? ?зi айт?ан а?ыл?а то?тамасын бiлдi де, бар ?скерiн жинап, парсылар?а ?арсы шеру тартып шы?ты. Б?л б?рын-со?ды к?з к?рiп, ??ла? естiмеген со?ыс болды. Е? алдымен ?арсыластар алыстан бiр-бiрiне жай о?тарын ?ара н?сердей жаудырды. Са? сарбаздары Кирдi? ?скерiн екi жа?ынан ?оршай торуылдап, жа?ындап барып, улы жебелердi зуылдата атып, керi шегiнiп кетiп отырды. Алды??ы лектегi парсыларды? жаяу ?скерiнi? ?атары сирегенде, Кир патша атты ?скерiн майдан?а ?осты. Т?мар ханым да Орхулан баста?ан атты ?скерiн шы?арды. Б?л со?ыс кешкi ымырт?а дейiн созылып итжы?ыспен ая?талды.

Та? сыз бере бастал?ан келесi к?нгi со?ыста Кир арбалы ?скерiн жапты. Арбаларды? до??ала?тарына ?ткiр ж?здi шал?ылар бекiтiлген едi. Т?мар ханым олар?а ?арсы аттылы сада?шыларын жiбердi. Олар ептi ?имыл-?рекеттерiмен арбалардан ?аш?а?тай ж?рiп, ыс?ырма жебелерiмен жау ?скерiн баудай ?иып, парсыларды? з?ресiн ?шырады.

Келесi кезекте парсылар ?ал?ан-?амалды, найзалы ауыр ?скерiмен са?тарды таптап ?тпек болды. Т?мар ханым олар?а «?лкер ж?рiк» со?ысын салды. Екi жа?тан ?ш ж?з-?ш ж?з адамнан топтас?ан атты ?скерлер бiрiнен кейiн бiрi шауып барып, н?серлетiп сада? атып, ?айтып кетiп жатты. Осылайша бiрнеше мы? адам топ-топ болып бiрiнен со? бiрi кiрiп, парсыны? жа??а?тай мы?ты шымыр ?скерiнi? быт-шытын шы?арды. Кир шыдай алмай ?зiнi? е? сенiмдi атты ?скерiн майдан?а жаудырды. Т?мар ханым да ?ыр астында жасырынып т?р?ан ?лы Спаргапистi? ?олын шабуыл?а шы?арды. Бiздi? ?а?армандарымыз Ер, Би, Нар да сол жаса?пен бiрге ?ылыш, алдаспандарын жар?ыратып, парсыларды ы?ыстыра бастайды. Кир са?тарды? барлы? ?олыны? ай?ас?а аралас?анын к?рiп, е? мы?тылардан ??рал?ан ?з ?олымен ?рыс?а кiрiсiп кетедi. Ты? к?ш са?тарды ы?ыстыра бастайды. Осы кезде Т?мар ханым бар дауысымен ай?айлап:

– Са? елiнi? еркiн арулары! Ар-намысы?ды ?ор?айтын кезi? келдi. Бiрi?нi? ?ке?, бiрi?нi? жары?, бiрi?нi? бауырлары? мына ?анды ?ыр?ынны? iшiнде ж?р. Жанымыз олардан арда?ты емес. Кiрi?дер майдан?а! – деп ?ран тастап, ?зi солармен бiрге майдан?а ?ойып кетедi.

Ер-апаларды? ?ан шай?ас?а кiргенiн к?рiп, са? сарбаздарыны? намыс-жiгерi ?озып, б?рын?ыдан бетер жанталаса шай?асты. Содан Кирдi? ?скерi жой?ын к?шпен керi серпiлiп, ?о?адай жапырылып жатты. М?ны к?рiп, шошын?ан Кирдi? к?зiне т?неу к?нгi ??рген т?сi ?айта елес бергендей болды. Сонда ?ана ол сол т?стi? бар м?нiсiн ??ынды. Ол т?с Кирдi? ажалына к?рiнген аян екен. М?ны? та?ына Ахемендер ?рпа?ынан тарайтын Дарийдi? отыруы – соны? к?рiнiсi болып шы?ты. Кирдi? к?з алдына Хазар те?iзiнi? буыр?анысындай жой?ын тол?ын елестедi. Сол тол?ын бара-бара екпiн алып, ?алы? парсыларды баса к?ктеп келе жатыр едi. Д?л сол кезде ?айдан пайда бол?анын, Т?мар ханымны? ?лы, а? боз атты Спаргапис пен Ер, Би, Нар баста?ан сарбаздар Кирдi? алдынан шы?а келдi. Ер, Би, Нар патшаны? о??а?арларымен алысып ж?ргенде, Спаргапис Кирдi? ?зiне т?ра ?мтылады. Кир мен Спаргапистi? жанталас?ан ай?асы с?т пiсiрiм уа?ыт?а созылды. Са?тарды? ?раны к?шейiп кеткеннен ала?дады ма, ?лде жас арыстанны? айбатынан сескендi ме, атыны? басын кейiн б?ра бергенде, Спаргапистi? алдаспаны Кирдi? басын ?а?ып т?сiредi. Патшаларыны? ажал ??ш?анын к?рген парсыларды? одан ?рi ?арсыласу?а д?рменi болмай, жапырыла ы?ысып, жан-далбасалап шегiндi. Са? жауынгерлерi оларды т?ре ?уып, жолдар-ында кесе к?лдене? жат?ан Сейхунны? ке? дариясына топырлатып то?ытып, ?стерiнен жебе «н?серiн» жаудырды…

С?йтiп, Т?мар ханым мен оны? ?лы Спаргапис баста?ан ?лы са? ордасы «Азия ?мiршiсi» Кирдi? ?ш ж?з мы?ды? ?алы? ?олын ?ирата же?iп. ?лы же?iс тойын тойлады. Сол тойда Т?мар ханым Кирдi? кесiлген басын ызалана т?йреп т?рып:

– Іздегенi? ?ан едi, ал ?ан?аны?ша iш ендеше! – деп, сабада?ы ш?пiрлеген ?ан?а найза?а т?йрелген патшаны? басын матырып —матырып алады да, ?удем жерге жиiркене ла?тырып жiбередi.

«Б?л – а?ыз емес, тарихи шынды?».

Полиэн, «Со?ыс тактикасы» кiтабынан,

б.з. б. II-?асыр.

?скер жина са?тардан —

?анжармен ?а? ?апталдан.

Жарыл?асын аруа?тар,

Артсын арай, а? та?дар!

Т?лпар?а туды байла?дар,

Сада?тарды сайла?дар!

С??гiнi жау?а с??ы?дар,

Ата жауды ?уы?дар!

Со?ыр жырау Саксафарды? са?

жауынгерлерiне берген батасы, В. Янны?

«Финикия кемесi» кiтабынан.

Дарийдi? «з?мз?м суы»

Жазды? жаймашуа? к?нiнi? бiрi. Ер, Би, Нар сауыттарын киiп, ?ажеттi заттар мен жолазы? салын?ан ?оржындарын аттарына ??герiп, ?шеуi «Ерлiк ала?ына» келдi.

– Айтпа?шы, Бетпа?даланы? картасы мен т?сба?дарды алды?дар ?ой? – дедi Би.

– Алды?, олар менi? ?оржынымда, – дедi Нар.

– Бiз б?л жолы елсiз, сусыз д?з даламен, жырт?ыш та?ылары, улы ж?ндiктерi жыртылып айырылатын ш?л даламен жол ж?ремiз ?ой, – дедi Ер. – Сол ?иынды?тарды? б?рiне т?теп беруiмiз керек.

– Соны? б?рiне дайындалып, ?амданып шы??ан жо?пыз ба.

– И?, д?рыс айтасы?. Ендi тек, жоры?ымыз с?ттi болсын!

– С?ттi болсын!