Бабалардын жанырыгы

– Бар карышкырдын анан эки т?лк?н?н терисине алмашалы.

– Жок ал ?т? аз.

– Анда беш карышкырдын, ?н т?лк?н?н жана он беш кундуздун, ошондой эле башка жаныбарлардын терисин бер.

Ошентип Камбагай бай кытай соодагерлери сураган а? терилерин ага кошуп ?ч к?л?к атка жездей сары чачтуу Мааликти алмашып алды. Береги кытай соодагерлери Монгол жеринен ары ж?н?п кеткен экен.

Ал ?з?н?н кожоюунуна жакшы кызмат кылып ж?рд?. Аны бат эле эркиндикке коё беришти. Ал берилген иштин майын чыгара аткарып ошонусу менен жагып калды. Тексиз кул качып кет??н? самады. «Мен киши ?лт?рб?д?м беле,бир эмес экини кайра эле колго т?ш?п азап тартам го? Же алар мени ?лт?р?п, салт боюнча менин башымы атама же инимин мойнуна тагып коёбу? Кой ушу жерге эле тура турайын деди. Калганын тагдырыман к?р??рм?н.»

А?гыча эле ?ч-т?рт жыл закымдап ?т?п кетти. «Бирок азыр кеч к?з. Жол ?т? ыраак, жолдо дагы колго т?ш?п, же ит кушка жем болом» деп коркту. Бирин экин кыргыздар жолугуп калабы деп, жакшы санаа менен ж?рд?. Ошол ?ч?н азырынча ушул жерде тура бер??н? самады. Ал абдан к?чт?? жана боюу узун келишимд?? кайраттуу келип, тиктеген жандын к???л?н ?з?н? бурдуруп турчу. Камбагай байдын короо-короо коюу, ?й?р-?й?р жылкылары жана келишимд?? жасалган ?ч-т?рт арабасы болгон. Ушунча малды Маалик, Жигмид, Хорлоо, Даржа жана башкалар к?з салып бакчу.

Маалик аял дегендде эки к?з? т?рт болгон. Анын келишимд?? денеси ургаачыны самап турган. Ал учурунда эки келин менен к???л ачып ж?рд?. Мааликке к?п ургаачылар к?з салып ж?рч?. Бирок аны жигит к?п элес алчу эмес. Анткени ал эрксиз кул болуп жатпайбы. Кул туулган жерин, аялын, балдарын сагынчу.

Камбагай бай жаш кезинде аягы суюк болуп кийин деле ошол жоругун койбоду. Ошондо ?рже?е к?й??с?н? айтты:

– Бай, аягы суюктугу?у койсо?чу, балдары? чо?оюп калды уят,-десе Камбагай каарданып: -Сенин эмне бирдеме? кетип жатабы,керек болсо дагы бир аял алам деч?.

Ошону менен ?рже?енин жаагы жап болгон. Ал ?шк?р?н? ойлонуп, эркектер болбойт экен жана жакын абысынына байдын сандаган жоруктарын айтты.

Абысыны:

– Аны эмне кыласы? байдын денесин баштыкка салып алмак беле?,ал к?н?п калган бычтырып эле салбаса? ?йр?нг?н адатын таштабайт, андан к?р? ага билдирбей к???л ачып жыргап ж?р? бербейси?би,-деген.

Ошондо ?рже?е: «Ким менен к???л ачам,-деп ойлонду.-Байдын аялы деп мага бир?? жолойбу» .Ал жаш кезинде алты-жети курдай ала жипти аттаган. Бул окуя ?т? жаш кезинде болгон. ?рже?е абысынынын кебин эстеп дене боюу жибип жан кумары алоолонду. Кимдир бир?? менен айрыкча жаш дене менен к???л ачкысы келет. Бирок ким менен анын ?ст?н? тамакты к?п ичип такыр эле толмоч тартып кеткен. Бу куракта аны эч ким карабайт, ким карамак эле. Быякта кашын ирмем моймолжуган жаш келиндер турбайбы. ?рже?е абысынына айтты:

– С?т толгон эмчектей болуп толуп турам мени ким карамак эле.

Абысыны аны аяп:

– Карайт караганда да э? сонун жигиттер к?з артат,-деди тамашалап к?л?п.

– Ой,койчу кантип эле,-деди ише?киребей

– Мен жардам берем к?т?п ж?р? бер,сенин да г?лд??ч? маалы? келет сенин бул боюнча таштабайм. Эк?? те? катар к?л?п калышты.

Ошол с?йл?шк?нд?н кийин убакыт к?п ?тп?й, бир к?н? Камбагай бай балдары менен иши чыгып кайдадыр бир тарапка кыйла к?нг? ж?н?п кетти. Баягы абысыны к??г?м кирип эл орунга отурганда ?рже?енин боз ?й?н? башбакты:

– ?рже?е кандай аты? эле айтып турат, сен сулуу ?рд?н кызысы? сага кантип жигиттер ашык болбойт,-деди.

Эк?? те? к?л?п калышты.

Анан с?йл?ш?п отуруп эт жеп, кымыз ичишти

Аббысыны:

– Сага жигит табылып, кудай берди,-деди ?рже?е к?л?п.

– Кандайча жигит бар бекен,-??? жаадырай т?шт?,-болбойт го.

– Болот болгондо да э? сонун болот.

– Б?г?н кечинде сага тээ береги чо? алачыктагы баатырды ээрчитип келем, к?т?п ал,-деди дагы к?л?п.

Кечинде абысыны ?рже?еге кыргыз Мааликке дегенди ээрчитип келди.

Маалик бул кезде Монголдордун айлында бир канча жыл туруп, тилди эчак эле ?йр?н?п алардын салт санаасын жакшы ?зд?шт?рг?н. Анткени ал ?т? сезимд?? адам болчу. ?ч?? с?тт?н тартылган аракты ичип эт жешти.

– Бул ишти ?ч??б?зд?н башка эч ким билбесин абысыны Мааликеге кайрылды.

– Эми иши?ерди б?тк?р? бергиле,-деп к?л?п кетип калды.

?рже?е ойлонду кул эмне киши эмес бекен к???л ачса ачабыз,-деди.

?рже?е ургаачылык кылып Маалкке кылыктанып жатты. Алар аракты дагы ичишти. К?чт?? арак ичегини аралап кетип, эк??н?н кумар оту алоолонуп к?ч?йт. Дагы ичишти эркектин кумары козголуп аялды кучактап т?ш?кт?н ?ст?н? басып калды. Мааликке ?рже?ени эмчегин бекем кармап, ак бетинен ?б? баштады. ?рже?е «эмне кылса? ?з?? бил» деп тим койду. Алар ошентип ошол т?н? бир жатышта. Эртеси ?рже?е дене боюу сергип желдей учуп калыптыр. Ал аягы суюк к?й??с?н?н жоктугуна кубанып:

– Мен эмне жаным жок бекен, мен дагы к???л ачып жыргайм жана толгон эркектер менен ж?р? берем. Бул кул болгон менен Камбагайдан аябай эле мыкты экен. Ургаачынын денесин жакшы жазат экен. Кумарым аябай тарады. Мен к?й??м?н ?ч?м? алдым,-деп жылмайган болду. Андан кийин бир канча жолу бир болушту. Аялдын кумары канып эркекти жактырып калды. К?нд?рд?н биринде ?рже?е Мааликке айтып калды:

– Сага дагы бир аял таап берейин.

– Мейли улам жа?ысын таап берсе? сонун болот эле.

?рже?е таарынгансып:

– Анда мени таштап кетип калба.

– Сени кантип таштайм, к?з??? кысып койсо? эле даяр болуп жетип келем. Эк?? те? к?л?п калышты.

?рже?е жылдыз толуп, эл оорунга отурган маалда кыргыз Мааликти жесир аял Алан-Коонун боз ?й?н? ээрчитип келди. Алан-Коонун к?й??с? Добун мергендин д?йн?д?н кайтканына бир канча жыл болуп калган. Андан эки эркек бала калбады беле. Алан-Коо эркектерди к?п карабай балдарын багыш ?ч?н к?р тириликке аралашып кеткен. Мааликти к?р?п эмне кылаарын билбей калды. Анын денесин карылуу жигиттин тулкусу арбап алды. Эк??н?н дене кумары кандыруу к?ч? к?нд?н-к?нг? улана берип токтогон жок. Ал андан бирди, анан экини, анан ?ч эркек баланы катары менен т?р?д?. Бул к?р?н?ш к?нд?м иш болуп калган. Т?р?лг?н балдарынын баары ???, чачы жездей сары Мааликти тарткан эле. Мааликтин ??? жездей сап-сары киши эмес беле. Аялдар бул к?р?н?шт? билсе деле, Алан-Коодон а?коолонуп сурап калышат:

– Алан-Коо айтчы к?й??? Добун небак эле ?лб?д? беле сен каяктан, ???, чачы к?з? жездей сары балдарды тууп жатасы??

Анда Алан-Коо кебелбей?

– Ар жылы жайында ай чыкканда кереметт?? буурул т?нд? ак булут арасынан ачык кызыл нур т?нд?кт?н т?ш?п, ал сары чачтуу, сары ??д?? жигитке айланып, мен кудайдын буйругу менен ошону жактырып, биригип койгомун, жесир болсом эмне кылам. Балдарым к?б?й?п, колу-бутум узарып, монголдордун санын арбытайын.

Анда келиндер к?л?п калышкан.

– Анысы жакшы экен ак булут боору ооруп биздин элдин саны арбысын дегени го? Ошол булутка айтып кой,бизге дагы сары чачтуу бала таштап кетсин деген.

Алан Коо кайра аларды какшыктап:

– Ал эмне ургаачылардын баарына эле сары чачтуу бала таштай бермек беле, ал ми?дин бирине гана калтырат. Анын балдары жана неберелери,ч?б?р?л?р? келечекте касиетт?? адамдардан болот. Эл башкарган уулдардан, те?ирден кийинкилерден болот.-деп оозунда сала бергендей айткан экен.

Келиндер ак булут эмес эле алт?нд? эшикти аяр аттап кирип ж?рг?н адамды эчак эле билип алышкан.

Жаадыраган жаз к?н? болчу. Алан-Коо балдарын карап алардын келечек тагдырын ойлоп турду. Беш бир тууган жумушту бат эле б?тк?р?п ошондой эле алар ?т? ынтымактуу бир-бирине боорукер тарткан. Кийинки ?ч баласынын к?зд?р? к?к, ???, чачы саргыч тартып турат. Акылдуу сулуу айым Алан-Коо бир нерсени ойлоп турду айыл-апада ооздору ачык жан жокпу булардын жаралган тегин айтып койсомбу деп ойлоду:

– Кимден т?р?лд???р эле ата-теги?ер ким болот,-деп бейжай суроо берип балдардын к???л?н кимдир бир?? иренжитип оорутпасын,-деп санаа чегип турду. Ошол ?ч?н алардын баарын боз ?йд?н ичине чакырып, топ чыбыкты ар бирине бирден берип чыкты: