Бабалардын баяны 2

Кошок ?н? менен талаа, т?з?? акырындык менен ойгонуп, уктагандар к?з?н ушалап жапырт туруп жатышты.Жакын айылдын адамдары с??к турган ?йг? агылып келип жатышты. Алардын карааны бара-бара к?б?йд?. Убакыт жылып ?т?п жатты. С??кт? коюга камылгалар к?р?л??д?. Ошондо касиетт?? кары т?м?нд?г?д?й буйрук берди:

– К?зг? к?н? кыска болуп бат эле кеч кирет. С??кт? жууганга даярдайлы,– Боз ?йд?н оозундагы чийди алып улуу кишилер ?йг? кирип келишти. С??к жаткан жерди карап баардыгы элейип туруп калышты. Кеч??г??к? м?й?зд?? эненин с??г? жок. Карыялар «Бул эмне к?р?н?ш касиетт?? кайберен эне бизди ушинтип таштап кеткенби»– дешти. Адамдардын оозу ачылып айран та? калып жатышты. К?пт? к?рг?н чукак карыялар боз ?йд?н айланасын карап жатышты. Бейшембиден жумага ?тк?н т?н?нд? кыламык кар жааган дебедикпи. Айланада бугунун изи бар экен. Анын жолу баягы эки мерген барчу Ала Мышык тоосуна карай узаптыр. Адамдар изди кууп барса жаныбар ??к?рг? кирип андан кийин дайн жок. Андан башка шек билинбейт. Куугунчулар кайра ?йг? кайтып келишти. Ошондо ак сакалчан карыя кеп салды:

–Т?н жарымындагы чыккан бугунун ?н? тегин дабыш эмес экен. М?й?зд?? энени чакырган окшойт. Адамдар эненин кайберенге айланып кеткенин сезди. Ансыз деле жа?ы жааган кыламык кардын бетинде кайберендин изи калып жатпайбы, М?й?зд?? эне кайып болуп абалкы абалына айланып кетиптир. Балдары боз ?йд?н жанында аны жоктоп ?к?р?п турушту. Эненин жетилик, кырк ашын жана бир жылдык эскер?? ариетин жасашты. Эне к?ч к?ч?р?п эки жакка барганда ?з? минип ж?рч? ак боз жоргосу бар эле. Ак боз жорго оттобой энени жоктоп т?рт аягы менен тик турду. Ак боздун кишенеп ээсин издегени ай талаага угулуп турду.Эл айтты:

– Жарыктык жаныбар ак жоргобуз ээсин энебизди жоктоп жана издеп жатат,– дешти.

Ошол к?н? улуу тоодо ооз комуздун ?н? жа?ырып жатты. Аны эненин бир небереси тартып жатты. Энесин таппай жоготуп арманданып жатса керек… Бото деле энесин издейт экен. Ооз комуздун ?н? бирде боздоп, бирде жайлап, бирде му?канып, аягында акырындап анан турмушту с?р?тт?п аба менен калкылдап алыска-алыска таралып кетти. Ооз комуздагы к?? «Турмуш ушундай, тагдыр ушундай болот»– деген белги, жышаана эле. Эне ооз комуздун ?н?н жакшы к?рч? жана берилип укчу. Ооз комуздун ?н? т?м?нд?г? ойду билдирип жатты. «Бугу эне бар бол! Айланайын бугу эне жаратылышты кандай к?рс?к сени дагы ошондой к?р?б?з. Кайып болуп кетсе? дагы ?з?? ?нг?н жери?ди кыдырып ж?р? бер! Жаратылыш барда адамдын жашоосу ?лб?йт. ?м?р ошонусу менен кубанычтуу. Жаратылыш эне сен барсы?, биз да барбыз! Бугу эне ?з??д?н тукуму?ду т?б?л?кк? колдоп ж?р!»

Жер токтобой закымдай айланып, т?нд?р ?т?п, к?нд?р ?т?п, айлар жылып, адамдар баягы м?й?зд?? эне кайып болуп кеткен ??к?рг? к?з салып ж?р?шт?. Балким дагы бир жолу касиетт?? энени к?р?п калабызбы, шыбыш болобу деп ?м?тт?н?шт?. Анан дагы бир кызыгы ошол к?зг? ишембиден жумага караган касиетт?? т?н?нд? баягы Ала Мышыктын тоосундагы Кара ??к?рд?н отту к?р?ш?пт?р. К?йг?н оттун жанында эликтин кооз чыбыйы бар экен. Анан дагы оттун жарыгында он алты айры м?й?зд?? бугунун элеси даана к?р?н?пт?р. Ошол отту жаккан с?зс?з бугу эне болуш керек. Ал улуу тоого от жагып ?тк?н к?н?н эстеп ж?рг?нд?р. Касиетт?? кайберен бугу эненин атын атап Те?ир Тоодо анын ыйык атын чакырып бугу уруусу ?м?р с?р?п ж?р?т.

Бугу эне улуу тоолорго оту?ду жага бер! Сенин оту?дун жарыгы ?чп?с?н! Жаратылыш тир?? турганда адамдын денесиндеги к?йг?н ыйык оту ?чп?йт! Ошондой эле бугу эне жаккан оттой ар бир ?йд?г? эненин оту ?чп?с?н!

Бар бол бугу эне!

Бар бол ар бир ?йд?г? коломтонун оту!

Жараткан жаратылыш эне биз ?з?? мененбиз!

Сен барда, биз барбыз!

Жаратылышты с?й?п барктаган адамдар ар дайыма аман болгула!

Ошондой эле кийинки муундар ата-баба?ардын санжырасын эстеп, алардын жакшы жагынан ?лг? ала ж?рг?л?!

1994-жыл Май-июнь айлары.

« Эмне улук?»

« Те?ир улук, К?н улук,

Т?б?с? ачык К?к улук,

Жан-жаныбар б?т улук,

Жарык улук, от улук,

Ордо к?тк?н журт улук,

Т?ш? т?кт?? жер улук,

Адам улук, жан улук.

Ханы жакшы эл улук,

Ынтымактуу журту улук».

***

Тир?? жандын атасы – К?н,

Энеси – жер,

Каны – суу,

Жаны -аба».

Б?РК?ТТ?Н Ж?Р?Г?

Токтомбай чо? атасы кадимки Шербото баатырдын ?л?м?н эстеп жатты. Ошол к?р?н?ш кандай болду эле… Кыйыр бир тууганы чагымчыл Саза эске келе берди. Анын чын эле с?р?м? ортону иритип жиберген жаман м?н?зд?? адам эмес беле. Ошол кыйды жаман м?н?з? Шербото баатырдын т?б?н? жеткенин баары билип калды. Бирок такыр ?н катышкан жок.

Окуя мындай болгон. Ошол к?нд?рд?н биринде Шерботонун мыкты уулу Сурантай каза болгон эле. Кыйды Саза Шерботого кайрылып:

– Эй, Шербото биздин туу казыгыбыз Сурантай ?лд? эми бизге жашоонун эмне кереги бар. Биз ансыз жашап эмне мураска жетебиз. Андан к?р? ?л?ш?б?з керек. Ансыз ?м?р?б?з жетимсиреп калды,– деп курч бычагын алып, к?з?н?н жашын агызып, ?з?н сайганга аракет кылат. Жанында турган адамдар Сазанын бычагын ара? дегенде тартып алышат. Ошондо Шерботонун к???л? жаман ч?г?п, к?з?н?н жашын т?г?п:

– Сурантай уулуман чын эле айрылдымбы,– деп жашып боздоп кирет.

Жанында турган карыялар:

– Кой, Шербото баатыр антпе, ал ?лс? да, анын артында жолборстой болгон балдары турат кайрат кыл,– деп акыл айткан болушат.

Бирок акыры иш жаман болуп б?тт?. Анан Сазанын айтканына к???л? ч?кк?н, ойлогонун бербес Шербото Сурантайга казылган к?рд?н жанына барып, курч бычагы менен сайылып ?лг?н?н журт к?р?ш?т. Арманга баткан туугандар, атасы менен баласын катарлаш бир м?рз?г? койгон экен. Токомбай ушуларды ойлоп санаага батып жатты. Кырс м?н?з ойлогонун бербеген, баатыр чалыш, чындык менен жашаган Токомбайдан ?м?р боюу жардылык кетпеди. Токомбайдын атасы ?т?г?н ?лг?нд? анын байлыгын бир туугандары б?л?п-б?л?п алып, Токомбайга бир гана ат тийген экен. Кыйды бир туугандары, айыл аксакалдары менен жакын болуп алган. Энчи ошолордун оюу боюнча б?л?нг?н экен. Жини келип Токомбай ага аябай нааразыланды. Оома калыс эмес чечим чыгарган аксакалдар айтты:

– Токомбай жашсы? сенин келечеги? алдыда, буюрса башы? аман болсо, байлыкты курап аласы?,– дешти.

Токомбай буга аябай терикти, бирок алардын с?з?н укпаса да болбойт эле. Анткени алардын жолу улуу аксакалдар болчу.

Нур т?г?п турган к?з айы эле. Ошол к?нд?рд?н биринде Токомбайдын ?й?н? жол ж?р?п бараткан ?ч карыя келип калды. Токомбай менен анын аялы Уулбала аларды сыйлап, жакшы тосуп алышты. Быйыл жут болуп койдун к?б? ачкасынан ?л?п калган. Токмбайдын байлап отурган кышкыга согум деген жалгыз ириги бар болчу. Ал колу ачык, бакжа?даган сыйга берешен сары чийкил адам болгон. Ошол согумга деген чо? иригин союп береги жол ж?р?п бараткан ?ч карыяны коноктойт.

– Алыстан келатып, жол ж?р?п бараткан ?ч карыя элек кудай конокпуз,– дешет.

– Конок болсо?ор конгула, силерге эшигибиз ачык, болгон тамагыбыз жайылуу, силер консо?ор биздин ?йг? кут конот,– деди.

Токомбай менен Уулбала береги карып калган ?ч аксакалды аябай коноктошот. Алар к?л башындагы бугу уруусунун э? эле белгил?? адамдары эле. Узак жол басып чарчап келаткан адамдар болчу.

Кетеерде ак сакалдар айтты:

– Бактылуу болгула балдарым, жакшы конок кылды?ар.

– Биз ?ч??б?з жетинин бири элек, жараткандан силер эмнени кааласа?ар ошону?ар буюрса аткарылсын. Силерден чыккан тукум кыргыз журтуна эмес, андан сырткары элге белгил?? болсун,– деп сыймыктуу карыялар алтын шилекейин чачыратып, асыл батасын берген экен.

– Жары?дын боюнда бар экен биз бата арнадык кудай буюрса, бул бала?ар ж?н бала болбойт.

– Чо? ата?ар Шербото б?т элге белгил?? адам эле анын небересинин да?кы андан да белгил?? болсун,– деп биз каалоо тиледик.

Жолочулар жол кетти. Алар т?н?г?н жерине асыл бата берип кетишти.

Токомбай менен Уулбала та? калды ?йл?р?н? сыйкыры бар кыдыр адамдар конуп кеткендей болушту. Бирок алар эч нерсеге ишенишкен жок. Ошондон к?п ?тп?й эле дагы бир сырдуу окуя болду. Ошол баян унтулбай калыптыр. Аларга жакын конушта, Токомбайдын агасынын баласы Ыманаалы деген бар эле. Алар орто чарба малдуу болсо да, алардын баласы жок болчу. Ыманаалын аялы, Каке эк?? Токомбай менен Уулбаланы жактырчу.