Бабалардын баяны 2

Бабалардын баяны 2
Кадыр Абакиров

Акын, жазуучу К. Абакиров бул китеби аркылуу байыркы ата-бабаларынын санжырасын кызыктуу т?рд? баяндап бере алган. Анда Ырыскандан тартып, Чынгыз хан доору, Тагай бий, Т?р?кочкор, Беккулу, Б?т?бай, Що?ко,Уралы, Баястан аталардын баянын ке?ири т?рд? жазып бере алган. Китеп ары кызыктуу, окуялуу келип, балдардын тили менен назик жазылган. Чыгарманы окуп байыркы ата-бабанын санжырасын к?п жерин иликтеп билип алса болот. Автордур жомоктору, ырлары, афоризм китеби ми?деген нуска менен жарык к?рг?н.

Кадыр Абакиров

Бабалардын баяны 2

БУЛ КИТЕП Ж?Н?НД? ОЙ

?з???н жазган китеби? ж?н?нд? с?з жазуу ?т? оор. Эмнеден баштары?ы билбейси?. Бирок китеби? чыгып жаткандан кийин баяндама с?з да болуу керек эмеспи. Китеп кантип жазылды, эмне ?ч?н жарыкка чыгыш керек, ал китеп кимге керек? Жана башка суроолор туулушу м?мк?н. К?п эле китепти окугам алардын баяндама с?з?н башка бир??л?р жазып беришкен эле. Окуучулар ал китепти окуш ?ч?н чылгый мактоолор менен коштолуп ж?р?п отурат. Окуган адамга кандайдыр бир рухий дух бериш керек. Сени кайратка, б?л?п, жан-д?йн??? к?к?л?т?п бийик абалда алып ж?р?ш зарыл окшойт. Ошондо сенин жазган чыгарма?ын ийгиликт?? болгону, мээнети?дин кайтканы билинип турат. Бирок бир нерсе бар. Ал окуучунун окуучулук табитине, де?гелине байланыштуу болот. Мисалы ?ч?н баардык эле окуучулар улуу акын, жазуучуларыбыздын чыгармаларын толук т?ш?н?т деген ойдон алысмын. Мисалы жогорку филология окуу жайын б?тк?рг?нд?р А. Осмоновдун же Ч. Айтматовдун, Ф. Достоевскийдин чыгармаларын толук жеткиликт?? т?рд? т?ш?н?т деген ойду ойлогум келбейт. Алардын чыгармасын т?ш?н?ш ?ч?н окуучулук бийиктик де?геел билим керек. Баардык эле окуучулар Алыкулдун ырларын толук т?ш?н? берет деген такилипти айта албайм. Анын ырларынан ар бир окуучу ар башкача эрг?? алат. Мен бул жерде окуучунун чыгармачылык даремети ж?н?нд? с?з козгодум. Анын даремети канчалык жогору болсо, окуган чыгарманын ошончолук си?имд?? сынчыл к?з карашта болоору талашсыз нерсе. К?п адамдар караандай турмуш менен алектенип ж?р?п китеп окууну таштады, Ал адамда эч бир окуучулук бийиктик болбойт. ?м?р?нд? карандай турмуш менен алышып ж?р?п, бир китеп окубаган адамдар толуп эле жатат. Аларда кайдагы окуучулук сыпат, битйиктик болмок эле.

Эми кепти бул китеп ж?н?нд? айтайын. Биз совет учурунда т?р?л?п ошонун тарбиясынын негизинде чо?ойдук. Ал учурда ата -бабанын санжырасы, же ислам дини ж?н?нд? эч бир т?ш?н?г?б?з болгон эмес. «Дин бул- адамдын башын айланткан апийим» деген таризде чо?ойдук. Же болбосо ислам дининин т?г?нг? чыгарган атеизим деген окуу болгон. Совет доору урады. Ата бабанын санжырасы кайтып келди.Мурун санжыра ацткан кишилерди ?з?мч?л адам деч?б?з. . Ал эми куран окуп, намаз кармаган адамда т?ш?н?г? жок эски адамдар деп эсептеер элек. Чындыгында андай деле эмес экен. Ата бабанын санжырасын билип алса?, ал деле сага жаман болбойт тура. Ислам дини менен ж?рс?? тарбия? жакшы болуп, жаман ишке барбайт экенси?. Бул жерде мен эмне ?ч?н санжыра керектигин кыскача баяндадым.

Эми мен тее береги 1990-1992 жылдардын тегерегинде кол жазма менен айылдаштарыма эки китеп тараткам, эк?? те? ыр китеп эле. Айрым жердештер аны окуган чыгаар. Кээ бир жазуучулар туулган жери ж?н?нд? чыгармаларында такыр кайрылбайт десе болот, алардын киндик каны тамган жери ж?н?нд? бир-эки эле ыры болот. Ошого туулган жер ж?н?нд? чыгарма жаздым деп каниет кылып, корстон болуп ж?р? берет. Мен андай кылганым жок туулган жер ж?н?нд? т?рт китеп жазайын дегем, буюрса ?ч??н жазып б?тт?м. Аларды кемчилдигин карап к?р?п, о?доп чыгара берсе болот. Ал китепти кээ бир адамдар окуптур. Ырахмат. Китеп болгондон кийин анын кемчилдиги болбой койбойт. Кандай чыгарма жакшы жаралат. Китеп жазган киши ?т? к?п окуган, окумал адам болуп, к?п эмгектениш керек. Жашоо ж?н?нд? к?з карашы болуп, ой ж?г?рт??с? тунук, тере? т?г?нб?г?н мээнеткечтиги керек. Ж?н?к?й адамдар сезе албаган нерселерди сезип турушу талап кылынат. Жалгыз эле кыргыз китептерин эмес, тиги жакта д?йн?л?к адабият турбайбы. Ошолор менен аябай тере? тааныштыгы? болушу абзел. Кыргыз адабиятын жаралгандан берки китептерди окуп чыгыш керек. Ошондон кийин гана кичинекей айылды т?рт китеп кылып жаза аласы?. Эгерде д?йн?л?к алабиятты билбесе? эки-?ч ыр менен эле б?т?п калаары? бышык, ары жакта оргуган кенчи? болбосо эмнени жазмак эле?. Т?г?нб?г?н жазма ?н?р?? болбосо, бир барак кагазды толтуруш деле азап болуп жатпайбы. Дагы бир маселе. Эми китеп кандай жазылды анын тагдыры ошол жактан чечилет. Бул э? эле жооптуу суроо. Мен кээ бир адамдар менен а?гемелештим алар айтты: « Бизди ?т? аз жазыпсы?, к?п жазышы? керек эле, тигил шо?колорду мактай берипси?, андай болбойт. Б?т?байларды макташы? керек болчу, баланчаны э? эле аз жазыпсы?, эмне ?ч?н китеби?ди мага бербейси?? Жана башка ушундай ойлор к?п айтылды. Шо?ко, уралы туугандарыбыз деле биздей адамдар, аларды деле мен к?п мактаганым жок. Болгонун эле жаздым. Эми б?т баардык адамдарды мен кантип жазып чыгам, анда китеп болбой калган жатпайбы. Андай болушу м?мк?н эмес, балким кээ бир омоктуу адамдар жазылбай калгандыр аларды кошсок болот. Мен айылдаштарымы Акаев менен Бакиевдин азаптуу учурунда жаздым. Ал учурда адамдар айлы ж?н?нд? ыр жазуу эмес ачкалыктан курсагымы кантип тойгузуп тир?? калам деген абалда болчу. А мен ошол ачкалыкта ун жок, нан жок кезе?де кубануу менен жердештеримди ырга сала бердим. Биз ал кезде жарыбаган кичинекей маяна ?ч?н арак, ун, шекер, чай алып калганбыз мындай азаптуу абал бир канча жылдарга созулду. Ал кезде заман о?олбой эле о?косунан кеткен учур болду. Акыры эки желмогузду ?лк?д?н кууп чыгып, эми кичине заман о? жолго т?ш?п келатат. Ал кезде каражат жок айылга да баруу мен ?ч?н тозокко турду. Мындай кезде адам-адамды, тууган-тууганды карабай, байлыгы бар кишилерди айланчыктоо башынан эле келе жаткан к?р?н?ш эмеспи. Анан мен кантип ар бир кишиге китепти таратып берем. Дагы ошончо убактымы коротуп, машинкага басып бергениме ыраазы болсун. Ал китепти алган кишилерден же, окуган адамдардан деле эч бир кымындай жакшы с?з уккан жокмун. Бир?? дагы ырахмат айткан жок, кайра к?о? албай аты калган жатат деп,текеберсинет.

Ар бир адам ?з?нч? тарых, санжыра ошол ?ч?н колдон келишинче анча-мынча болсо да ошолордун образын берип, келечекке сактап калайын жердештерими ырга салайын деген эле ой.

Убакыт ?т?т замандар жылып, адамдар картайып жок болот. Ошондо кийинки муун окуса деген эле ой турат. Мисалы биз мурунку адамдар ж?н?нд? эч нерсе билбейбиз, баарын унуттук, анан биз дагы ошондой болуп унутулуп калалыбы. Менин балалык к?н?мд? элесиме сонун адамдар эске келет. Аларды биз таппай калдык, Бир жашап ?тт?, б?тт? кетти. Кимдин ким болгону бизге белгисиз. Андай болбойт го. Чыгармада баардык адамдарды чылгый мактай бер?? жарабаган иш, ага эч бир адам ишенбейт. Ар бир чыгармада тарбиялык маани-ма?ыз болуш керек, кийинки муун мурунку муундун жа?ылыштыгын кайталабай жакшы адам болуш керек, ошол керек болуп жатпайбы. Мен чыгармада эч бир адамды жамандайын деген оюм болбоду, анын мага кереги да жок, болгону ирония, к?лк? ?ч?н кичинеден чымчып ?тт?м. Ал эми кемчиликти айткан аты жок ырлар бар алар жалпыбызга сабак болот, ошол ?ч?н ошол кемчиликти кайталабай жакшы адам болушубуз керек болуп жатпайбы.

Ошондой эле китептин аяккы бетинде Беккулу атанын ?ч уулунун тукумдары жазылган тизме толугу менен киргизилди. Анда кемчиликтер бар кыргызда к?ч бара-бара т?з?л?т деген асыл с?з бар эмеспи. Балким кээ бир адамдар тизмеге кирбей калган же туура эмес жазылган. Ошондой болсо да негизги тизме жазылды аны о?доп алууга болот. Кимдир бир?? ошону о?доп, толуктап, тууралап берсе гана. Анын атына ырахмат айтып, китепке киргизип коёт элек. Тизме эмес китеби жок, а деген санжырасы жок кыштактар толуп эле жатпайбы. Аларга жети атасын, жети атасын санжырасын бил?? адамдык парзы эмес, аларга мындай ишти аткаруу кандай азап тозок. Муну бел байлаган киши гана аткара алат эмеспи. Ал эми китепти окуп алып, «мындай тигидей» деп айта берсе болот. Ал ?т? же?ил. Жазганга караганда ооз эки с?йл?п сындаган алда канча ж?з эсе о?ой эмеспи. Керек болсо алар бул китептин кимге кереги бар эле деген ойду айтышы ыктымал.

Эми санжыраны окуу маселеси. Бизде деле кыркка чукулдап калган адамдар да жети атасын билбей ж?рг?нд?р к?п эле. Бар. Жети атасын сурай келгенде «биздин атабыз чымчык эмес беле дейт. Баса Торгой ата бар эмеспи» дейт. Ал адам «Сенси? менин торгоюум» деген ыр бар эмеспи. Ошону эстеп, ошондон ал ата-бабасынын атын эстеп жатат. Жети атасын чымчык аркылуу элестетип алган. Кээ бири айтат «Кара к?йн?к биздин эченчи атабыз» дейт. Бизде кара к?йн?к деген атабыз болгон эмес. ?з?н?н ата-теги ж?н?нд? эч бир т?ш?н?г? жок. Алардын жети атасын бил??, билб?? ?з эрки ?з маданияты, же билбесе билбей эле койсун. Бирок ?т? улгайып калган адамдардын эсине жети атасын бил?? парзы с?зс?з эсине келет. Ошол улгайып калган учурунда санжырага кызыга баштайт. «Мен ким элем, ким болдум?» деген ой туулат…

Эми экинчи китеп ж?н?нд? баян кылайын. Китеп Ырыскан атадан Беккулу атанын уулдарынын К??д?й жерине к?ч?п келгендигин ыр менен баяндап бердим. Жаш келечек муундар ошол санжыраны да билиш керек. Ошол ?ч?н ал санжыра да.

Бул ?ч китептин жаралышына кызым Жылдыз Абакированын эмгеги аябай зор. Китепти баштан аяк редакциялап, уйкаштыгын келиштире к?рк?мд?п, толуктап о?доп чыкты. Эгер анын эмгеги болбосо олдоксон уйкаштыгы жок бир китеп болуп калмак. Китептеги к?п керексиз нерселерди такыр алып таштады. Ошондон кийин ушундай китеп жаралды. Ата: «Сизде музыкалык слух такыр жок ошол ?ч?н ырлары?ыздын уйкаштыгы ?т? начар» деп, мени уяткарып, аябай о?доп кемелине келтирди. Мен ошондо уялып ыр жазбай эле койсом дегем. Бул китептерге дагы Айг?л Ж?з?нованын эмгеги зор ал ?ч китепти карап кайра-кайра о?доп чыкты. Ал: « Олдоксон жазылган ырды эч ким окубасын»– деди. Алардын эмгегин айта кетпесем болбойт. Ал эми баардык чыгармаларымды компьютерге басууда кич?? уулум Автандил Абакировдун эмгеги аябай зор болду. Эгерде ал болбосо, менин ишимиде кенедей жылыш болмок эмес. Анда ак кагазды карап жалдырап отура бермекмин. Ал бала кезинде жумуш иштеп, ?з? кампьютер сатып алып, анан ишке киришкен. Менин чыгармаларымды жаза баштаган.

Муну жазыш ?ч?н к?пт?г?н санжыра китепти окуп чыктык. Баса ?ч китепти те? эчак эле тее илгери жазбадым беле андан бери канча замандар ?тт?. Андагы т?р?лг?н балдар отузга чукулдап баратат.

Эми с?зд? узарта бербейин калганын кийин с?йл?ш? жатаарбыз. Баса бул китептеги жана ?тк?н китептеги кемчиликтерди айтып, же жазып берсе?ер дурус болгон турат. Себеби ал кийинки чыккан чыгармада кайталанбаса болду.

Мен дагы эмнени айтайын дедим эле, мен улгайдым чачым ак чалды. Айлым ?ч?н Беккулу атанын тукуму ?ч?н колдон келе турган санжыраны жазып бердим. Алар ата-тегин билип, туулган жерин с?й?п, жашасын дедим. Колуман келген китептерди жазып бердим. Аларды к?п китеп кылып чыгарыш ?зд?р?н?н эрки. Мен эч нерсе айта албайм. Санжырадан башка дагы менин к?п иштерим бар: ырларым, жомокторум, поэмаларым, сатираларым, учкул с?зд?р?м, мугалимдик чыгармаларым, достук тамашалар жана башка толуп-толуп жаткан эмгектерим. Кээ бир жерде мындай чыгармачыл кишилиерди эли колдойт экен бирок менин ага к?з?м жетпейт. Анан тигил санжыраны чыгартып алыш алардын ?з эрки. Ал болбосо, мен жазып берген машинка менен басылган кол китепти окуп ж?р? беришсин. Менин тилегим ата-тегин билсе болду, андан башка нерсени деле каалабайм. Ал эми рухий маданиятын, байлыгын жогорулатуу ар бир адамдын ?з иши.

Беккулу атанын урпактарына арналат

АК БАТА САПТАРЫ

Артыбызда калдайып

Тескей бийик тоо турат.

Алдыбызда бет жайып,

Атактуу к?нг?й бу турат.

?ст?б?зд? к?р?н?п,

Т?б?с? бийик к?к турат.

Аяк жагы к?ш?л?п,

Т?ш? т?кт?? жер турат.

Эки тоонун ортосу,

Элетте пейпил жашаган,

Берешен жана бай келген,

Бек атадан тараган,

К?п учурду турактап,

«К?н?ч?к» айлы бу турат.

Ата баба арбагы,

Айды?дуу элин коргосун!

Элинин пейли ток болуп,

Эгем ?з? жылоолосун!

Маанайын бай жараткан,

Мал жаны бар болсун!

Кыртыштуу жерден чогулткан,

Кырманына дан толсун.

Сапырылтып бышканда,

Сабасында кымыз болсун.

Сайроонунда жарышып,

Сабалаган суу аксын.

Очок эне алоолонтуп,

Коломтодон от кетпесин.

Жолдошубуз кыдыр болуп,

Жолубуз ичкербесин.

Байгамбардын батасы,