Мұсылманның адамгершілік қасиеттері

Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен салауаты болсын, иманны? шы?ы – Алланы барлы? жаратылыстан арты? с?ю екенiн баса айт?ан. Шын м?мiн Алла ?шiн с?йедi ж?не жек к?редi. Ал отбасы – махаббатты? ал?аш?ы ?ясы, ба?ытты? мекенi. Б?л д?ниеде адамны? е? ?ымбат сыйлы?ы, ал оны? ба?ыты а?ыретте де са?талады деп бекер айтылма?ан. ?о?амды? татулы?ты? негiзi, шын м?нiнде, осы ша?ын ?ядан басталады. Махаббатты? ?рi iзгiлiктi? е? ал?аш?ы ?ш?ыны отбасында т?рады, б?л – иманны? негiзi. Ж?не б?л негiз – ?лемдегi е? асыл ??ндылы?тарды? бiрi.

??да т?су

??да т?су – ?аза? хал?ыны? ?асырлар бойы са?тап келе жат?ан некеге дейiнгi аса ма?ызды д?ст?рi. Жiгiт ?ыз?а ?йлену ?сынысын жасап, екi жа?ты? туыстары бiр-бiрiмен келiсiмге келедi. М?хаммед пай?амбар, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, бiр хадисiнде: «Егер сендердi? бiреуi? ?ыз?а ??да т?ссе, о?ан ?йленуге шешiм ?абылдау?а себеп болатын жа?дайларды м??ият ?арастырсын», – деген. Б?л с?здер жастарды? ?з та?дауларында абай болып, шешiмдерiн салма?ты т?рде ?абылдауыны? ?ажеттiгiн к?рсетедi.

Некеге т?рар алдында, жастар бiр-бiрiн жа?сы бiлуi ма?ызды. Пай?амбарымыз, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, айт?андай, ал?аш?ы ?сер ?р?ашан д?рыс болмауы м?мкiн. Исламда ?алы?ды?ты? бетiне, ?олына ж?не ая?ына ?арау?а р??сат етiледi, себебi б?л дене м?шелерi адамны? iшкi ?лемiн ай?ындайтын айна iспеттi. Б?л м?мкiндiк жастарды? болаша??а деген сенiмiн арттырып, д?рыс шешiм ?абылдау?а к?мек бередi.

?ызбен ?йленбей т?рып жал?ыз ?алу, оны? алдынан барып с?йлесу д?рыс емес. М?ндай ?арым-?атынастар тек неке ?иыл?аннан кейiн ?ана болады. Егер ер адам ?йелмен танысып, ?йленуге шешiм ?абылдамаса, оны? ?натпа?ан т?стары туралы ашы? айтпай, ол ?ыз бен оны? отбасына да зиян келтiрмеуi тиiс. ?йткенi, ол ?натпа?ан н?рсе бас?а бiр ер адам?а ?найтын болуы м?мкiн.

??да т?су мiндеттi емес, бiра? ол некеге дейiнгi ма?ызды шарт болып табылады. Ер адам ?йленуге ?сыныс жаса?ан со?, егер ол болаша? ?алы?ды?ынан бас тартса немесе ?йел жiгiттi? ?нама?анын сезсе, олар некеге т?рудан бас тарту?а ???ылы. Осылайша, б?л д?ст?р ?ркiмнi? ?з та?дауы мен ж?регiнi? тазалы?ын са?тау?а негiзделген.

??да т?су р?сiмiнен кейiн той к?нi белгiленедi. Жастарды? сезiмiн ескерiп, оны тез арада жасайды.

Той

Той ??да т?су р?сiмiнен кейiн ?тедi, оны? басты шарттары – ?ыз бен жiгiттi? ата-аналары мен жа?ын туыстарыны? келiсiмi. Б?л келiспеушiлiктер мен талас-тартыстарды? алдын алып, болаша? некенi? берiк iргетасын ?алау?а ?ызмет етедi. Неке, имам айт?андай, адамдарды? ?мiрiне шынайы ба?ыт ?келетiн бiрден-бiр жол, б?л – Алланы? ?мiрi. ?л-Ба?ара с?ресiнi? 72-аятында: «Алла Та?ала сiздер ?шiн ж?байларды жаратып, олар ар?ылы ?рпа?тар тiзбегiн жал?астырып, сiздерге сансыз ны?меттер бердi», – деп айтыл?ан.

?йленбекшi бол?ан жiгiттi? ?з та?дауын жасау алдында бiраз ма?ызды ескертпелердi назарда ?стауы тиiс. Бiрiншiден, ?ыз?а назар аударып, оны? сырт?ы т?рiн тексерiп, д?ниетанымды? ?станымдары мен ??ндылы?тарына сай келетiнiн аны?тау ?ажет. Сонымен ?атар, Ислам за?намасында?ы кедергiлерден, мысалы, ?ан немесе с?т ар?ылы туысты? ?атынастардан зардап шекпейтiнiн тексеру де ма?ызды. Егер ?ызды? сырт?ы к?рiнiсi жа?сы ?сер ?алдырса, ?рi оны? д?ниетанымы мен ?станымдарына сай болса, жiгiт о?ан ?йлену ниетiн бiлдiруге болады. Бiра? б?л шешiмдi ?абылдар алдында ?ызды? ата-аналарымен с?йлесiп, оларды? келiсiмiн алу ?ажет.

Болаша? ж?байды та?да?анда тек сырт?ы к?рiнiсiне немесе материалды? жа?дайына назар аудармай, е? бастысы – оны? рухани тазалы?ы мен дiндарлы?ына м?н беру керек. Пай?амбарымыз, о?ан Алланы? игiлiгi мен салауаты болсын, былай деген: «Та?уа ?рi ?дептi адамдармен ?йленi?дер. Егер оларды? арасында кедей болса, Алла Та?ала ?з мейiрiмiмен оларды байытады». М?ны тере? т?сiнген адам, тек к?рiнiс пен байлы??а емес, адамгершiлiк ?асиеттер мен дiндарлы??а назар аударады.

??да т?су мен некеге т?руда?ы басты ма?сат – отбасына тынышты?, ба?ыт сыйлау ж?не ?рпа? т?рбиесiнде имандылы? пен адамгершiлiктi ?стану. Пай?амбарымыз?а: «?андай ?йел е? жа?сы (неке ?шiн е? ?олайлы)?» – деген с?ра? ?ойыл?анда, ол былай деп жауап берген: «Ол – к?йеуiнi? ж?зiн жар?ырататын, оны? с?зiне ??ла? асатын ж?не к?йеуi ?натпайтын н?рседен аула? болатын ?йел». Б?л с?здер отбасында?ы е? басты ??ндылы? – ?зара сыйласты? пен сенiм екенiн к?рсетедi.

Неке ?ию р?сiмiнде жас ж?байлар ?шiн арнайы д??а о?ылады. Пай?амбарымыз, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, ж?байларды ??тты?тай отырып: «Бааракаллааху ляк, уа бааракаллааху алайк, уа джама’а бейнак?ма фи хайр» (Аудармасы: «Алла сендерге ?р iстерi?де береке берсiн ж?не сендердi игiлiкте бiрiктiрсiн») – деп, ба?ытты ?рi берекелi ?мiр тiледi.

Б?л р?сiмдердi? б?рi, сондай-а?, Исламда?ы м?ндай ма?ызды iс-шараларды? м?нi – отбасыны? ба?ытын, берекесiн арттыруда, отбасында?ы ынтыма? пен т?сiнiстiкке негiзделген ?атынастарды ?алыптастыруда жатыр. Тек ?ана осы жолмен ?ана ?мiр с?ру ар?ылы адам Алла?а жа?ындайды, отбасылы? ?мiрде береке табады.

Неке кезiнде сыйлы? туралы айту

Неке ?ию р?сiмi Ислам дiнiнде жо?ары м?ртебеге ие, ол ерлi-зайыптыларды? ?мiрiн бiрiктiрiп, оларды за?ды т?рде бiр отбасына айналдырады. Б?л р?сiмнi? ма?ызды ??рамдас б?лiгi – ?алы?мал (махр). ?алы?малды? м?лшерi мен сипаты алдын ала келiсiлiп, екi жа?ты? арасында?ы келiсiммен бекiтiледi. Б?л сыйлы?ты? м?нi – к?йеудi? ?йелiне деген ??рметi мен мiндеттерiнi? бiр б?лiгi ретiнде к?рсетiлетiн д?йектiлiк. Махрдi? на?ты м?лшерi мен т?рi неке ку?лiгiнде к?рсетiлуi тиiс, ж?не б?л р?сiмдi имам, ?азы немесе муфтий растайды.

?алы?малды? берiлiп, р?сiмнi? толы? ж?ргiзiлуi ?те ма?ызды. Махрдi? бiрден, кешiктiрмей берiлуi абзал, себебi б?л – жiгiттi? ?йелiне деген жауапкершiлiгi мен сыйласты?ыны? белгiсi. Ол тек сыйлы? емес, ?рi отбасылы? ?мiрде ?йелдi? ???ы?тарыны? са?талуына ба?ыттал?ан ал?аш?ы ?адам болып табылады. Неке ?ию р?сiмiнде ку?герлердi? болуы мiндеттi шарттарды? бiрi. Ку?герлер р?сiмнi? за?дылы?ын ?амтамасыз етiп, ж?байларды? болаша? ?мiрiн адалды?пен бастауына жа?дай жасайды.

Сондай-а?, ?алы?ды?ты? ?ам?оршысы да болуы тиiс, ол тек м?сылман ер адам болуы шарт. ?детте, б?л жауапкершiлiктi ?алы?ды?ты? ?кесi ат?арады. Егер ол жо? болса, оны? ?лы немесе бас?а жа?ын туыстары – а?асы, ?кесiнi? бауыры, тiптi бас?а жа?ын туыстары да ?ам?оршы бола алады. Ал егер м?ндай туыстары болмаса, ?алы?ды?ты? ?ам?оршылы?ын ел басшысы немесе оны? ?кiлi ат?ара алады. Б?л шарттарды? барлы?ы Исламны? отбасылы? за?дары мен м?сылманды? д?ст?рлердi са?тау ма?сатында орындалады.

Той?а ?она?тарды ша?ыру

Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, Абдуррахман ибн ?уфты? ?йленгенiн естiгенде: «Той дастарханы дайындалсын, тiптi бiр ?ош?арды да сойы?дар!» деп айт?ан. Б?л с?здер ар?ылы ол м?сылмандар?а ?йлену тойыны? ма?ыздылы?ын, оны? ?астерлi ?рi ?уанышты iс екенiн к?рсеткен. Ол тек жас ж?байларды? бiр ша?ыра? астында жа?а ?мiр бастауы ?ана емес, сонымен ?атар, ?о?амны? бiрлiгi мен ?лтты? ынтыма?тасты?ын ны?айтатын ?лы мейрам.

К?птеген ?алымдар той дастарханыны? ?йымдастырылуын сунна му?ккада деп есептейдi, я?ни б?л амал м?сылмандар?а ?те ?намды, ?рi жа?сы амал ретiнде ?сынылады. Имам аш-Шафи‘i мен Малик б?л д?ст?рдi тiптi мiндеттi деп санап, оны? м?нiн ?рi ма?ыздылы?ын атап ?ткен. Б?л шара – бiрлiк пен бауырмалды?ты? белгiсi, сондай-а?, тойда дастар?анны? ке? болуы ж?не о?ан адамдарды ша?ыру ар?ылы отбасылы? ынтыма?тасты? пен ?о?амды бiрiктiру к?зделген.

Пай?амбарымыз, о?ан Аллны? салауаты мен с?лемi болсын, айтты: «Егер сендердi? бiреулерi? той?а ша?ырылса да, бармаса, ол Алла мен Оны? Елшiсiне ба?ынба?ан болып саналады» деген хадисi той?а ?атысу ?ажеттiлiгiн ай?ындайды. Б?л хадис м?сылмандар?а мейрамда бiрге болып, бiр-бiрiне ?уаныш сыйлауды? ма?ыздылы?ын к?рсетедi. Олар – адамзатты? тек рухани жа?ынды?ын, сонымен ?атар, материалды? берекесiн арттыру?а себепкер болатын ?уаныш с?ттерi болып табылады.

Той дастарханы тек ?уаныш пен салтанатты? белгiсi емес, ол сондай-а? Исламны? ?леуметтiк т?тасты??а, бауырмалды??а ж?не ??рметке негiзделген ??ндылы?тарын iске асыратын бiр жол болып табылады.

Жiгiт неке ?ию кезiнде о?ы?ан д??асы

Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, былай деген: «Кiмде-кiм ?йленсе, ол Алладан жарымны? жа?сылы?ын, о?ан берiлген барлы? берекеттi с?рауы керек. Оны? жаманды?ынан ж?не о?ан берiлген барлы? зияннан Жаратушыдан пана с?рау ?ажет». Б?л с?здер м?сылмандар ?шiн некенi? басталуын ж?не оны? Алланы? ?ам?орлы?ымен берекелi болуын ?алауды? д??а-тiлегi болып табылады.

Ислам шари?аты бойынша, неке ?июды? басты ?а?идалары ??ран К?рiм мен Пай?амбарымызды? с?ннетiне негiзделедi. Олардан алын?ан б?л ?а?идалар ислам ?алымдарыны? ???ы?ты? м?расымен ?штасып, м?сылман ?ауымына д?рыс жол к?рсетедi.

Неке ?ию кезiнде ?алымны? ?алы?ды??а берiлуi шарт. Оны? м?лшерiн алдын ала на?тылап ?ою, келешекте туындауы м?мкiн дау-дамайлардан са?тану?а ж?не жас келiншектi материалды? т?р?ыдан ?олдау?а к?мектеседi. ?алымды ?алы?ды?ты? ?зi алуы керек, ?йткенi б?л оны? ???ы?тары мен абыройын ?ор?ау ма?сатында белгiленген.

Егер ?алы?ды?ты? ?кiлi болмаса, неке жарамсыз деп саналады. Б?л туралы Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен салауаты болсын, былай деген: «?кiлсiз неке жасау м?мкiн емес» – я?ни некенi? за?дылы?ы ?шiн ?кiлдi? болуы ?ажет.

Та?ы бiр ма?ызды м?селе – егер бiр ер адам бас?а бiр м?сылман?а ?йленуге ниеттенсе, онда о?ан сол ?ыз?а ?сыныс жасау немесе ?йленуге ???ы?ы жо?. Б?л м?сылмандарды? ара?атынасыны? адал ?рi д?рыс болуын ?амтамасыз етедi. Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, былай дедi: «Егер бiр ер адамны? бауыры ?ыз?а ?йленуге ниеттенсе, ол ?йленбейiнше немесе ажырасып кеткенше бас?а бiр ер адам сол ?ыз?а ?йленуге немесе с?йiспеншiлiк бiлдiруге ???ы?ы жо?».

Ислам дiнi бойынша неке ?ию?а ?ажеттi ?аражатты? к?п м?лшерде болуы шарт емес, ?рi ысырапшылды??а жол берiлмейдi. Неке – б?л ??ндылы?тар мен береке орнатуды? ма?ызды с?тi, ал материалды? т?р?ыдан ауыртпалы? ту?ызу – исламны? рухына ?арсы келедi.

С?би

Баланы? туылуы

Ат-тахник – жа?а ту?ан н?рестенi? аузын шайнал?ан ??рмамен с?рту ар?ылы жасалатын исламды? д?ст?р, Пай?амбарымыз М?хаммедтi?, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, с?ннетi болып табылады. Б?л ?дет с?бидi? аузын т?ттi д?ммен ашып, о?ан ба?ытты, берекелi ?мiр тiлеу ма?сатында орындалады. Оны орындаушы адам ?дiлеттi, дiни бiлiмi мол, ж?не ?з iсiне адал болу?а тиiс.

Айша анамыз, Алла о?ан разы болсын, былай деген: «Жа?а ту?ан с?билердi Пай?амбарымыз?а, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, ?келiп, оны? батасын алатынбыз. Пай?амбарымыз с?билерге Алланы? берекесiн тiлеп, шайнал?ан ??рмамен аузын с?ртетiн». Б?л с?здер тахниктi? ма?ызын к?рсетедi, ?йткенi Пай?амбарымыз ?з батасын берiп, балаларды? ?мiрiн жа?сы тiлеу ?шiн б?л д?ст?рдi орында?ан.

Ибн Хайрды? айтуынша: «Егер ??р?атыл?ан ??рма табылмаса, жа?а жинал?ан ??рманы пайдалану?а болады». Ал егер екеуi де болмаса, кез келген т?ттi н?рсенi ?олдану?а р??сат етiледi. Б?л икемдiлiк с?бидi с?йiспеншiлiкпен к?тудi? ?рт?рлi жолдарын ?сынатынды?ын к?рсетедi.

Кез келген иманды м?сылман бала?а тахник жасау?а ?абiлеттi. Ол Алла Та?аладан бала?а мол береке мен ?уаныш тiлеп, Пай?амбарымызды? с?ннетiне с?йкес д??а етуi керек. Б?л д?ст?р жа?а ?мiрдi? бастауы бол?анды?тан, оны орындау – дiннi? бай ?рi iзгi ??ндылы?тарын ?стану болып табылады.

Баланаы? есiмi

Бала д?ниеге келген со? жетi к?н ?ткенде, о?ан ?демi, м?н-ма?ынасы тере? ат ?ойылады. М??аз ибн Жабалды? айтуынша, Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, бала?а жетiншi к?нi есiм ?оюды парыз еткен. Б?л д?ст?рдi? исламда?ы ма?ызы зор, себебi ол адамны? болмысын, та?дырын белгiлейтiн, ?мiрiне ба?ыт беретiн ?асиетке ие.

Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, былай деп айт?ан: «?иямет к?нi сендер ?з аттары?мен ша?ырыласы?дар, сонды?тан жа?сы есiмдердi та?да?ыздар!» Б?л с?здерден м?ны ?оюды? тек д?ниелiк емес, сонымен ?атар а?иреттiк ма?ызын т?сiнемiз. Ол адамны? та?дырын, ?о?амда?ы орнын ай?ындап, оны? т?л?алы? ерекшелiктерiн ?алыптастырады.

Алла Та?аланы? ??лы екенiн бiлдiретiн ат ?ою исламда ?лкен м?нге ие. Б?л есiмдер «Абд» с?зiмен басталып, о?ан Алланы? е? ?демi аттарыны? бiрi ?осылады. Ибн Умар, Алла о?ан разы болсын, хабарла?андай, Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, былай деп айт?ан: «Алла Та?аланы? е? жа?сы к?ретiн ??лдарды? аттары – Абдуллах ж?не Абдуррахман». Б?л есiмдер Алла Та?аланы? ?лы?ты?ын мойындауды, О?ан деген толы? берiлу мен ??лшылы?ты бiлдiредi.

Алладан бас?а?а ??лшылы? ету немесе ширкке ?атысты есiмдер ?ою исламда тыйым салын?ан. Сондай-а?, к?пiрлердi? немесе терiс ма?ынасы бар есiмдер де ?ойылмауы тиiс. М?ндай ?рекет баланы? болаша?ына терiс ?сер етуi м?мкiн, сонды?тан олардан аула? болу ?ажет. Баланы? есiмi – оны? ?мiрiнi? ал?аш?ы ?ибраты, ?рi болаша?ына ба?ыт беретiн белгi болып табылады.

А?и?а ??рбаны

Бала д?ниеге келген со?, жетi к?н ?ткеннен кейiн ??рбанды? шалу – Исламда?ы ?асиеттi ?рi ма?ызды д?ст?рлердi? бiрi. Б?л амал Алла?а ш?кiршiлiк бiлдiру, жа?а ?мiрдi ?абылдау ж?не ба?ытты болаша? тiлеу ма?сатында жасалады. Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, б?л р?сiмдi мiндеттi деп сана?ан. Ол былай деп айт?ан: «?рбiр жа?а ту?ан с?биге жетiншi к?нi „а?ы?а“ ??рбанды?ын шалу парыз».

Бала?а ??рбанды? шалу д?ст?рi ?л бала?а екi ?ой, ал ?ыз бала?а бiр ?ой шалу болып табылады. Б?л ?ла?атты амал, баланы? д?ниеге келуiне деген ризашылы?ты бiлдiру ма?сатында жасалады. Пай?амбарымызды? с?ннетiн ?станып, ??рбанды? шалуды? м?нi тере? ?рi ма?ыналы.

Егер жетi к?н iшiнде б?л амал орындалмаса, онда оны он т?рт немесе жиырма бiр к?н iшiнде шалу да с?ннет болып саналады. Б?л мерзiмдерде ??рбанды? шалу амалын орындау ?шiн еш?андай кедергi болмауы тиiс. Б??ан ?атысты Пай?амбарымызды? айт?ан хадисi: «А?ы?аны бала туыл?аннан кейiн жетi, он т?рт немесе жиырма бiр к?н iшiнде шалу керек» деген ма?ына?а ие.

Осылайша, бала д?ниеге келгеннен кейiнгi б?л д?ст?р тек ?ана ш?кiршiлiк бiлдiру емес, сонымен ?атар Пай?амбарымызды? с?ннетiн орындау ар?ылы жан?я?а береке мен ба?ыт тiлеу болып табылады.

Баланы? басын ?ыр?ызу р?сiмi

Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен салауаты болсын, айтты: «?рбiр бала?а жетiншi к?нi а?ы?а ??рбанды?ын шалып, басын ?ыр?ызып, есiм ?ою ар?ылы Алла?а ш?кiр ету керек», – деген. Б?л хадис Исламда баланы? д?ниеге келуiне байланысты жасалатын ма?ызды д?ст?рлердi? бiрi болып табылады. Ибн Маджахта келтiрiлген б?л хадис, оны? д?рысты?ын атап ?тiп, «Мишкатуль-Масабих» жина?ында да орын ал?ан. ?рбiр м?сылман б?л амалдарды орындау ар?ылы Алла?а деген ризашылы?ын бiлдiрiп, баласыны? болаша?ы ?шiн д??а жасайды.

Баланы? шашыны? салма?ына сада?а беру. Пай?амбарымыз М?хаммед, о?ан Алланы? игiлiгi мен салауаты болсын, ?зiнi? немересi ?л-Хасанны? а?ы?асын жаса?анда, ?ызы Фатима?а баласыны? ?ыр?ыл?ан шашыны? салма?ына те? к?мiспен сада?а берудi б?йыр?ан. Б?л д?ст?р Исламда с?ннет болып табылады ж?не баланы? д?ниеге келуiне байланысты ж?зеге асырылатын ма?ызды ?ибадаттарды? бiрi саналады. М?ндай сада?а беру ар?ылы м?сылман ?зiнi? Алла?а деген ш?кiршiлiгiн бiлдiредi, сондай-а?, бала?а берекелi ?мiр тiлеуi ?шiн д??а етедi.

С?ндеттеу р?сiмi