Бабалардын жанырыгы

– Биздин туугандарыбыз Тынымсейит уруусунда Нарбото деген байында бар экен. Ошол Акбоз жоргону сатып берсе?из эле болот. Мен аны эки жолу т?ш?мд? к?рд?м жорго салышта биринчи орунду ээлегенин даана к?рд?м. Мен алдыда боло турган ишти т?ш?мд? к?рд?м. Т?ш?м чындык.

Ата ары ойлонду, бери ойлонду. Балама ошол жоргону алып берейин бир жолу мунун ?т?н?ч?н аткарайын деп ойлонду. Т?шт?г? иш с?зс?з ??д? болот.

Андан бери бир топ к?н ?тт?.

Быйыл жаз эрте келип, чар тарап бат эле к?рк?н ачып жашара келди. Малдын кара эти толуп, нык семирип бат эле эттенип чыга келди.

Ошол жайдын сонун к?нд?р?н?н биринде, ата жоош Акбоз жоргосун минип, баласына жомоктой т?шт?г? жоргону издеп Кичи Нарындагы Тынымсейит уруусундагы Нарбото деген байды боолголоп жолго чыккан экен. Ата жанына бир жигитти ээрчитип конуп-т?н?п ж?р?п отурду. ?з? торгойдой, аты ыргайдай болуп ж?р?п отурду, ж?р?п отурду. Ал жолдо ак калпакчан кара мурут жигиттен сурады:

– Кагылайын сапардагы жолочум Нарбот деген байды билеси?би?

Береги жигит ойлонуп-ойлонуп калды да андай адамды уккам бирок кайсы жерде экенин анык элестете албайм, анын сизге эмне кереги бар эле?

– Ошол Нарбото байдын акбоз жоргосу бар экен ошол жоргону кич?? балама сатып берейин деген элем ошол жоргону издеп сапар жолдо баратам.

Береги киши атаны та? кала карап калды да анан с?йл?п кирди:

– Уулу?уздун кызматы ?ч?н балага жорго издеп чыккан экенсиз, жээ бала?ызга канат издеп чыгыптырсыз, ал с?зс?з табылат. Талыбай жол уланта бери?из. Ак ?м?т???з акталат. Ата болуп ал жоргону таап берсе?из сиздин уулу?уз жорго минип жолго чыгат. Сапары?ыз байсалдуу болсун,– деп жаш да болсо алиги жигит атага жакшы батасын берди.

Ал тынбай жол ж?р?п баратты. Аз жол бастыбы, к?п жол бастыбы, иши кылып жол ж?р?п келатты. Жолдон учуп бараткан карга, кузгундарга жолукту. Канаттуулар андан сурап калды:

– Жол ж?рг?н жолочум кайсы жакка жол улап баратты? эле?

– Мен кич?? уулма жорго издеп баратам.

– Аны? жакшы адамым сен бала?а камкордук кылып чыккан турбайсы?бы талыбай сапар тартып кете бер акыры издегени?и табасы?.

Ал жол ж?р?п отурду, жол ж?р?п отуруп канча жол басканын да билбей калды. Кеч?? кечти, жайык аралады, кычыктан айланып ?тт?, ага жараша к?н дагы жакшы болгон жок бирде ысып, бирде каарданып бороон согуп турду. Ата менен анын ат кошчусу талбай жол улап келатты. Ат кошчусунун аты Бакыт эле:

– Бакыт уулум биз издеген атыбызды таба алабызбы?– дейт.

– Табабыз ата, сиздей эл- журтка керект?? белд?? адам турганда с?зс? табабыз,– деп атага ишенимд?? жооп берет.

– Туура айтасы? Бакытым мени жанымда ат кошчу болуп Бакыт баратат демек мен издегениме жетем.

Атанын ат кошчусу Бакыт ат кошчу да болуп кетет, жана колдоочусу да болуп кетет. Бакыт атанын артында баратып, бирде жок болуп, бирде бар боло калат. Бирок атаны жалгыз таштабайт, атаны кабала? ар кандай жаман окуядан колдоп ж?р?п отурат. Атаны Бакыт деген колдоочусу ?м?р боюу коштоп ж?р?п отуруп, анын ушундай ?лб?ст?кк? алып келген.

Алар ?зд?р? торгойдой аты ыргайдай болуп кетип баратты. Жолдон алар жеерде ат минген улгайып калган ак калпакчан бир адамга жолукту. Биринчи жеерде атчан атага келип салам берди. Ата алик алды.

– Жолочум эмне издеп жол улантып баратасы??

– ?ч балам бар эле Кенже балам Шо?кого акбоз жорго издеп баратам.

– Аны?ыз жакшы экен бала?ызга таалай издеп чыккан адам экенсиз табаары?ызга жакын калыптыр. Ушул жол менен ж?р?п отурса?ыз ошого жетесиз,– деп айтып жолочу жол ж?р?п к?зд?н кайым болуп жоголот.

Ата менен ат кошчу Бакыт эк?? кетип баратты. Кетип баратты. Канча жол басканын ?зд?р? да билбей калды.

Алар ж?р?п отуруп, ?ч айрылыш жолго келди. ?ч айрылыш жол кычыктан чыгып ?ч тарапка кеткен экен. Ата менен ат кошчу кайсы жолго т?ш??р?н билбей башы ма? болуп катып калды. Ата мелтиреп кайсы жолго т?ш??р?н билбей телмирип ойго батып карап калды. Бир кезде анын кулагына ?н жа?ыргандай болду. «Орто?ку жолго т?ш? к?р, ошондо сен издегени?и табасы?». Ата ошол жа?ырыкты эшитип орто?ку жолго т?шк?н экен. Ал ошол жол менен кетип баратты. Кетип баратты. Бакыт атага жылмая карап:

– Ата биз издегенибизге жетип калдык окшойт. Мен Акбоз жоргонун элесин ???мд? к?рг?нс?п турам. Ошол Акбоз жоргону сиз жетелеп бараткандай болуп турасыз.

– Айтканы? келсин уулум сен Бакыт деген уулумсу? да сени менен бирге кеткен кишинин жолу с?зс?з ачылат жана таалайга жетет.

Алардын ???нд? жылмайган кубаныч бар. Эк?? ар кайсы окуяны с?йл?ш?п ж?р?п отурду. Анан эле алар келатып, бир чо? белден ашкандан кийин укмуштуудай сыйкырдуу чо? ?р??н ачыла келди. Ата менен Бакыт ал ?р??нд? карап та? калды. «Биз издеп отуруп ушундай кереметт?? чо? ?р??нг? келдик бизге келечек ачылат» деп ата кубанды. ?р??нд?н ортосунда ала-сала тоодон келген дарыя мелмилдеп агып жатат. ?р??н малга жык толгон ар кайсы жерде кардай аппак чо? канат боз ?йл?р ?р??нд? к?ркт?нд?р?п турат. Аймак б?т?нд?й ар кандай м?м? бер??ч? дарактарга толгон. Бул жерде жапайы жаныбарлар мал менен кошо жайлып ж?р?т. Тигинде керемет бугулар оттоп жатат. Ата менен Бакыт бул жомоктогудай к?р?н?шт? к?р?п та? калды.

– Ата биз кайда келгенбиз, бул жер жомоктогудай жер го.

– Балам жаратканым жардам берсе, бизге ушундай тагдыр ыйгарат.

– Ата биз ортодогу жолго т?шк?н?б?з сонун болгон экен. Эч бир адашкан эмес экенбиз. Кудай буюрса жолубуз ачылды окшойт.

– Ооба Бакыт балам туура айтасы?, бизди да жаратканым энчиден кур койгон эмес экен.

Ата Акбоз жоргосун жорголотуп кетип баратты. Атанын артынан ат кошчусу Бакыт кетип баратат. Бирин экин адамдар жолугуп колун бооруна алып атага салам берип жатты. Ата атын токтотуп, бир ак калпакчан баладан сурады:

– Нарбото байдын ?й? ушул ?р??нд?б??

– Ооба ата ал киши тетиги дайранын боюундагы калы? бактын арасындагы чо? боз ?йд? турат.

Ата менен Бакыт ээрчише ошол жакка кетип баратты. Кереметт? калы? бакча, анын ичинде эмне деген гана жер жемиш жок баардыгы бар экен. Тигил жерде алма, алча, жийде, анан иши кылып жер ?ст?нд?г? баардык ?с?мд?кт?р ?с?п турат. Бактын ичинде т?рк?н жаныбарлар ж?р?т. Тигинде маймыл дарактан-даракка секирсе, бул жерде тоту куш адамды туурап отурат. Эк?? атчан Нарбото байдын ?й?н?н жанына келип аттарын тык токтотту. Жигиттер чуркап келип эк??н?н атын алып ?йг? киргизди. ?йд? т?рд? ак сакалчан бир карыя отурган экен. Анын жанында топ балдар. Чыктан жакта балпайган бир эне отурат. Беккулу ата карыяга ийлип салам берип анын жанына отурду. ?йд?г? кичинекей балдар сыртка чыгып кетти. Карыя менен ата ар кайсы окуяларды с?йл?ш?п отурду. Сырттан бир келин кирип к?н?кт?н кымыз куюуп меймандарга узатты. Эки карыянын с?йл?ш?п отурганы бир топ убакыт болду. Бир кезде Нарбото с?йл?п калды:

– Ко..ш.. Беккулу балам эмне жумуштап келди? эле?

– Урматтуу карыя менин ?ч балам бар эле, ошол балдарымын кич??с? Шо?ко деген болот. Ал сиздин жорго чабышка салган Акбоз деген жорго?уз бар экен ошого менин балам ашык болуп калыптыр.

Шербото эмне деп с?йл??р?н билбей ойлонуп калды. ?йд?н ичин бир аз тынчтык аралады. Анан бир кезде:

– Жакшы бала?ыздын к?з?н? менин жоргом т?ш?п калыптыр.

– Ал мага тынчтык бербей койду Ошентип сиздин Акбоз жоргогу?узду издеп жолго чыктым.

– Ал издеп таап кел десе мен беришим керек. Баланын да самаганы бар эмеспи, балким анын келечегине укум-тукумуна ошол жорго керек болуп жаткандыр. Ал жорго ?з?н? эмес анын укум-тукумуна керек болбосун.

Ата укум-тукумуна деген с?зд? угуп та? калып калды. «Касиетт? адам эмнени с?йл?п жатат», деп ойлонду. Шербото келинине бир нерсе айтты эле ал сыртка чыгып кетти. К?п ?тп?й жылкылардын д?б?рт? чыгып, боз ?йд?н жанына келип токтошту. Беккулу ата менен касиетт?? Шербото карыя эшикке чыгышты. Сыртта он чакты буудан турган экен. Арасында келишкен куйрук жалы т?г?лг?н Акбоз жорго турат. Беккулу ата жаныбарды к?р?п с?й?н?п кетти.

– Болуптур касиетт? жоргону сага берейин ат арытып, жол карытып алыс жактан келипси?,-деди.

Алар кайра ?йг? киришти. Жанагы келин аталарга чарага эт тартты Шербото, Беккулу, Бакыт ?ч?? отуруп эт жей башташты. Досторкондун ?ст? ар кандай жемиштерге толгон адамдар тамакты к???лд?н?п ичип жатты. Алар тамак ичип б?т?шт?. Анан Беккулу ата т?ш ч?нт?г?н?н ак ч?п?р?кк? оролгон алтынды алып чыгып Нарботого сунуп жатып:

– Касиетт??м момуну к?лг?г???зд?н акысы аз да болсо к?пт?й к?р?п алып коюу?уз.

Касиетт?? алтынды к?р?п чочуп кетти:

– Кой аны мага к?рс?тп?, мен жорго ?ч?н алтын алсам анда адамга келч? ырыскы, берекке жанып кетет. Бул сага балдары?а берилген энчи эми ушул энчи?и жоготпой, булгабай таза алып ж?р?ш?? керек. Тукуму?ун ичинен бир?? эле жаратканга шек келтирип жаман жолго барса анда Акбоз жоргонун касиети кетип сынынан тайып жорго болбой ж?н эле бир чобур болуп калат. Ошол ?ч?н жаратканым бала?а Акбоз жорго мингизип жатканда аны касиеттеп к?т?п алыш керек. Бул болсо силерге берген жаратканымын бир белеги. Алар тамак ичип б?т?шт?. Нарбот акылман бата кылды. Силер касиетт?? М?й?зд?? жэненин тукумусу?ар, алардын ичинен Алсейит атанын балдарысы?ар, эми сенин аты? да чакырылат. Ошол ?ч?н жаратканым жар болуп силерди колдосун деп сакалы белине жеткен Нарбото карыя ?з? бата кылды. Беккулу ата карыяга ыраазы болуп:

– Касиетт?? акылманым бата?ызга т?б?л?к ыраазымын. Сизди жараткан ?з? колдосун,– деп ата тере? кубанганын билгизди.

Ошентип Ата менен анын ат кошчусу Бакыт эк?? Акбоз жоргону жетелеп жолго т?шк?н экен. Алар тынбай т?н ж?р?п, к?н ж?р?п отуруп ?з жерине жарым ай болот дегенде жете келди. ?з жерине келип ата к?п к?нг? эс алды. Ат арытып, жол карытып ж?р?п аябай чарчап калган окшойт. Андан кийин Акбоз жоргонун башын майлап жылкы союуп, эл чакырып бата алды. Эми Шо?конун жаны тынбай калды басса-турса Акбоз жоргосун айтып, аны минип алып талаа аралап жорголотуп к???л ачып ж?рд?. ?з? дагы эрке талта? неме эле эми ого бетер эркелиги к?ч?й баштады. Муну к?р?п атанын берки уулдары жини келип к?р?лбастык кыла баштады. Айрыкча Б?т?бай ?т? жоош эле эчтеке менен иши жок болгон. Эне ?ч??н? те? бирдей эле тамак берсе, Шо?ко колундагы тамагын жеп жиберип, Б?т?байдын колундагы тамакты жулуп алып жеп кирч?. Эчтеке менен иши жок Б?т?бай колундагы тамагын жулдуруп ийип ыйлап калчу. Эне жини келип: