Бабалардын жанырыгы

Кабанак иттер арт жагынан,

Калбай келет такымдап.

Кара атына камчы уруп,

Каткыра к?л?п арылай.

Кара аты желдей учуп,

Кабанак иттер жете албай.

***

Ошол Ысык -К?лд?н чыгыш жагында турганда т?шт?к тараптан бир белгил?? аттуу, баштуу сынчы келип калат. Беккулу атанын оюу ошол сынчыга кетет. Ал алды?кы келечегин к?п ойлоочу эле. «?ч баламы сындатып к?р?й?н, касиетт?? сынчыдан жакшы с?з угаар бекем»– деп, ?м?т? асманга жылдызданып учуп туруп алат. Акыры ак боз жоргосун минип чыгып, саруулардын айлында ошол сынчыга жолугат. Сынчыны коштоп ж?рг?н адамдары менен ?й?н? ээрчитип келет. ?й?н? алып келип жакшы коноктоп, эки-?ч к?н? баштан ?тк?н окуяларды с?йл?ш?т. Акыры сынчыга мындай с?зд? ж?н?т?т:

– Касиетт? сынчым менин бир ?т?н?ч?м бар эле ?ч балам бар ошолордун келечегин сындап бери?из,-деп кайрылат.

Сынчы бул ойду эчак эле баамдап турган. Ата сыртка чыгып, бир жигитке ?ч баланы ээрчитип келгин,-дейт.

К?п ?тп?й жакшы кийинген ?ч бала кирип келип сынчыга салам айтып, иреге жакка тизилише отурушат. Алар чай ичип, бир азга турушат да.– Мына булар менин балам,-дейт.

– Буюрса жакшы экен уучу? узарып, бактылуу карыя болот окшойсу?.

– Эмесе сынчым ушулардан кандай жышаан к?р?н?т ошону айтып бере аласызбы?

Сынчы балдардыкарап анан бир азга ойлонуп калат да, о? ч?нт?г?н?н таза ч?п?р?кк? оролгон далыны алып чыгып, жана жерге ч?к?л?рд? калчап кондурат. Т?лг? таштарды алып аны ак ч?п?р?кк? жаят. ?ч??н?н колундагы бырыштарга к?з ж?г?рт?т. Сынчы ?ч баланы толук карап б?т?п, анан,– Эми сыртка бара бергиле,-дейт. ?ч бала ээрчишип сыртка чыгып кетет.

Анан бир аздан кийин сынчы далыны жана теспени бир карап сырдуу с?йл?й баштайт.

– ?ч бала?ан к?пт?г?н тукум тарайт тура. Балдары? жаратканымын талы колдоп, ?з?нч? жер, сайлуу ?з?нд? конуштап, сенин аты?ы чакырат экен. Улуу уулу? чатакчыл, ортончу уулу? токтоо, ал эми кич?? уулу? шумураак шок к?йр???р??к жагы болот. Ма?дайында жазуу бар ат таптап, дубанга белгил?? атактуу болгусу келет экен. Бий болуп эл бийлегенге аракет кылат. Ал ?м?т? да акырындык менен аткарылат окшойт. Ма?дайында ошондой жазуу турат. Ортончу бала?ын тукумдары токтоо тартып, андан дагы к?пт?г?н уулдары болот. ?ч??н?н тукумдар таралып к?пт?г?н жерди конуштайт. Тукумдары?ын арасынан жалпы элге белгил?? адамдар чыгат. Алардын аты башка журтка таралып кетет экен. Айрыкча кич?? уулу?дун да?азасы, бийликтеги ошонусу арбын жерге айтылат окшойт. Балдары?ан адамга моюн бербеген ?тк?р, бийликке умтулган далай адамдар чыгат. ?ч бала? ?з?н бойлоп конуп, андан к?пт?г?н билермандар таралат,– Касиетт? сынчы ушуну менен керемет с?з?н аяктайт. Беккулу ата сынчыны жылуу ж?з? менен карап:

– Касиетт?? сынчым айткан с?з???з келсин, жакшы с?з с?йл?п менин жанымды эритти?из, балалуу болбой ж?р?п балалуу болдум эле, сиздин айтканы?ыздай уулдарым, неберелерим айыл-айыл болуп ?з?н бойлоп конуп, менин наамымы чыгарса экен,– деп дагы к?пт?г?н с?зд?рд? с?йл?п жаратканга жалбарып бата кыла жашып, кайра кайратын жыйды.

Колунда бар Беккулу ата сынчыны эки к?н? жакшы коноктоп, сынчыга суусар тебетей кийгизип, ?ст?н? бейкасам чепкен жаап, бир ак боз жорго мингизип сыйлап узатты.

– Беккулу балам, тим эле койсо? болмок мынча ашык сыйдын эмне кереги бар эле,– деп касиетт?? адам тартынат.

– Антпе?из жарыктык сизди тилинде м??р? бар берекел?? адам дейт. Сиздин айтканы?ыздын баардыгы келечекте келеер, анан мен сизди ж?н эле кантип узатмак элем, ардактуум биз таанышып алдык ары-бери ?тк?нд? тартынбай келип-кетип туру?уз. ?йд? к?р?п алды?ыз,-деп сынчыны сылыктык т?рд? узаткан экен.

Ошондон бери к?пт?г?н санат жеткис жылдар ?тк?н экен. Ал сынчынын айтканы кандай болуп аткарылды, кайсынысы аткарылган жок аны ?з???р жыйынтыгын чыгарып тактап к?рг?л?.

***

Балдарынын ичинен кич?? уулу Шо?ко э? эле берешен, э? эле эрке колу ачык болуп ?ст?. Ал кич?? бала болгондуктан каалаганын кылгысы келген эле. Узак жылы балалуу болбогон ата балдары ?з эркинче койчу. Ошонун да негизи бардыр. Ошол кезде аш той к?п ?т?п, ал баланын делебесин козголуп, к?л?к чаап баягынын к?л?г? деп б?тк?л дубанга белгил?? болгусу келген. Ал эмне болсо да б?тк?л журтка к?л?к чаап да?ктуу болгусу келген. Беккулу атанын элге белгил?? ?ч к?л?г? болгон алар дагы жалпы дубанга атагы чыккан. Алардын Айкашка к?л?г? кереметт?? мал эле. Ал б?тк?л дубанга белгил?? жаныбар болчу. Бул к?л?кт? атанын кич?? уулу Шоко ?з? чабандес болуп чапчу. Ал к?л?к таптоонун сырын да жакшы билип алган. М?н?з? шар токтолбогон жагы бар болчу. Бир нерсени бат эле туура чечип алат. Анын э? эле асыл сапаты кайырчыларга, турмушу начарлар бир нерсе сураса алдындагы малын ата-энесинен сурабай эле кармата берген. Бир жолу бир короо койду айдап келатып, чоочун айылдын аягына келет. Ошол жерде ?ч жарды ?й б?л?? болгон. ?й б?л?н?н балдары суунун жээгиде ойноп жаткан болот. Балдары арык буттары, чийдей болгон денеси, кийимдери жок жыла?ач турганын к?р?п, Шо?конун к???л? ооруйт. Эмне кылып жардам береерин билбейт. Анан эле бир нерсе эсине кылт этип келе калат. Балдарды чакырып, он койду козусу менен б?л?п, балдарга айдатып боз ?йд?н жанына барат да ал жердеги балдардын ата-энесине:

– Бобул малдын жарымын силерге берем, мал кылып жашоо?орду ?тк?рг?л?,– дейт чо? кишиче.

Улгайып калган адамдар та? калат:

– Кой садага бул кылганы? жарабайт, Беккулу аба нааразы болот го,– дешет.

– Мен берип жатам, ага жообун мен берем,– дейт.

Беркилер Шо?кого ыраазы болуп жаадырып алкышын айтат. Ошол окуя б?т жерге тарап кетет. Эне уулуна нааразы болуп:

– Балам бул эмне кылганы?, малдын баарын таратып жибербе.

– Эчтеке эмес эне бизге калганы деле жетет. Алар такыр эле ачка болуп жатпайбы. Биз кымыран ичсек да жашайбыз.

– Балам туура айтат, биздин эл жарды жашаса биздин бай турганыбыздын кимге кереги бар,– деп Беккулу ата коштоп кетти.

Беккулу атадай Шо?ко да колу ачык болгон экен деп уламаларда айтылат.

Ал адам ж?н?нд? т?м?нд?г?д?й ыр жаралыптыр:

Беккулун Шо?ко уулу,

Жарды адамды аяган.

Башкага аты тараган,

Баардыгына таанымал.

Шо?шойгон Шо?ко уулу,

Колу ушунча берешен.

Ысмына шоола себилген,

Ыйык сапат энчиленген.

***

Айкашка к?л?к э? кереметт?? мал эле, ал дубанга белгил?? мал болчу. Жарыктык жаныбардын денеси б?т?нд?й кап-кара ма?дайында жа?ы ай чыккандай тегерек шооласы бар эле. Ошол ?ч?н ал жаныбарды «Айгашка» деп атап калышыптыр. Айгашка к?л?к Айгашка болуп турганда далай жолу биринчи, экинчи байгени алган. Шо?конун жылкыны с?й?п калган жагы ошол Айгашка к?л?кт?н башталды. Ал бала кезинен эле т?н ичинде жылкы кайтарып, « Бекбекей» ырын созгонго кызыкчу. Ошентип ж?р?п, жорго мингенге кызыга баштады. Бир к?л?к жоргом болсо деп ?м?тт?н?п ж?рд?.

– Уулум кайдагы жоргону айтасы?, жорго колу?да эле турбайбы- деп ата нааразы болду.

– Ата мен ал жоргону караанын к?рд?м.

– Кайда экен ал жоргонун кабарын айтчы?

– Ата ал жоргону мен акыры таптым, ошол жоргону сатып берсе? эле болду.

Касиетт?? адам ары ойлонуп, бери ойлонуп турду. Бу балам жоргонун да?кындай атак-да?кты издеп ж?рг?н бала экен. Мейли эми сатса, сатып берейин, – деп ойлонот.

– Ал жорго кайда экен мен аны кайдан таап берем?– баласына суроолу карады.

Шо?ко атанын с?з?н угуп с?й?н?: