Ел Шоңы. Шаңқай түс. II кітап

– Сен Шо? б?сiп с?йлейсi?. Мен б?л п?уеске?е ол айт?ан жыл?ыларды бермеймiн. Мына татары? ?у болуы керек, ?аза?тардан алдап алып ?бден жаман ?йренген ?ой.

– Сен о?ан жыл?ы бермесе?, мен онымен а?шалай бiртiндеп есеп айырлысамын. Анау ?алада?ы орыстардан ?арыз аламын.

– Ол ?анша а?ша екенi? бiлемiсi??

– Бiлмеймiн. Бас?а амал жо?, с?йтуiм керек. Ол менi? тiлегiмдi орындады, мен неге оны ренжiтуге тиiспiн?

Мына с?здi естiп Тел?озы ашуланып сырт?а шы?ып кеттi. Барып Файзулла?а:

– Менi? са?ан беретiн ж?з жыл?ым жо?. П?уескендi алып кет…

– А?асы, мен сiзден сонша жыл?ы бер дедiм бе?

– Ендеше, ана елге жа?а?ы айтып т?р?аны? не?

– Мен бас?а ?аза?тардан осындай п?уеске жасап берсем, сондай жыл?ы аламын. Б?л п?уескенi жасау?а менi? ?анша уа?ытым кеткенiн бiлмейсiз.

– Ендеше, сол е?бегi?е лайы?ты мал беретiн адамды тауып ал. – Тел?озы б?рылып кетiп бара жатыр едi, оны Файзулла то?атты.

– Сiз неге асы?ыс с?йлейсiз? Шо?нан ондай жыл?ы с?ра?ан жо?пын ?ой. Шо? менi? ту?ан iнiмдей болып кеткен адам. Мен Шо??а тегiн де жасап беремiн.

Тел?озы Файзулланы? мына айт?ан с?зiне не сенерiн, не сенбесiн бiлмей т?рып ?алды. Бiра? тегiн жасап та беремiн деген с?зi то?ыратып тастады. Со?ан орай айт?ан едi.

– Сонда да сен мынадай п?уескенi ту?ан iнi?е де де тегiн жасамайсы?. Бос с?здi с?йлеме. Тура айтшы, ?анша с?райсы? Шо?нан? – Тел?озы ?анша дегенде ?зi де iштей ?ызы?ып т?р?ан п?уескеге.

– Сiз айты?ыз, ?анша бересiз?

Тел?озы ?зiнi? сара?ды?ына салып с?йледi:

– Жиырма жыл?ы.

– Ендеше, бопты. Жиырма жыл?ы болса, жиырма жыл?ы…

Тел?озы ?йге кiрiп Шо??а:

– Мен анау татарды жиырма жыл?ы?а т?сiрiп алдым.

Шо? ?кесiнi? керемет сара? екендiгiн жа?сы бiлетiн. Расында, ана кiсiнi ?зiнше алдап т?сiрiп отыр ма деп ойлады. Татарларды? ?аза?тарды? алдауына т?се коймайтынын ж?не бiлетiн. Содан кейiн с?ра?ан:

– ?ой ?ят болып ж?рмесiн. ?зi айтты ма, сiз айтты?ыз ба?

– Мен айттым, ол келiстi.

Мына с?зден со? Шо? отыра алмай сырт?а шы?ып Файзулладан с?ра?ан едi.

– Файзеке, сiз Тел?озы берген жиырма жыл?ы?а ризасыз ба?

«Риза емеспiн» десе Шо?ны? к??iлiне келiп ?алар деп ойлады да, «ризамын» дедi. Шо? ?лiде де аны?тап ал?ысы келiп:

– ?уелiде екi ж?з жыл?ы депсiз. Аз емес пе?

– Екi ж?з жыл?ыны осында?ы байлар?а айттым, ?йтпесе бiрiнен со? бiрi келiп п?уеске жасап бер деп мазамды алады. Ол ма?ан о?ай ж?мыс емес.

Шо? Файзулланы? с?зiнi? т?ркiнiн т?сiне ?алды да:

– ?йтеуiр, ренжiмесе?iз болды.

Іштей азыр?анып т?рса да Шо? к??iлi ?шiн айт?ан, аз емес дедi.

Ерте?iнде Файзулла, ?асында баласы бар, Тел?озы берген жиырма жыл?ыны айдап алып кеттi. Ел арасында ??гiме тарады, «Шо? ж?з жыл?ы берiп п?уеске жасатыпты». Мына с?здi естiп ел та??алды. ?рт?рлi болжамдар айтылды. Ол елден т?сiп жат?ан байлы?тар ?ой дедi кейбiреулерi. Тел?озы с?зi тiптi оларды ?оздырып ?оятын. Екi ж?з жыл?ы бердiм. Сендер де сонша жыл?ы берiп жасатып алы?дар дейдi ??гiме бола ?ал?анда. Б?л с?з ма?таныштан ту?анын ел бiлмейтiн. Алайда, к?кейде т?р?ан с?здерiн болысты? ?кесiне айта алмайтын. Ерте? бiр п?лесiне ?аламыз деп ?аймы?атын ел.

Тел?озы Шо?ны? п?уеске мiнерiне той жасады, айналада?ы елдердi ша?ырды. Ел ??р ?ол келмейдi, к?рiмдiгiн ала келедi. Тел?озы ел ?кеп жат?ан малдарды Шо??а бiлдiртпей, сездiртпей ала беретiн. Б?л жолы да к?рiмдiкке бiрталай мал келген. ?кесi ол туралы жа? ашып Шо??а айтпа?ан. Тек жа?ын туыстарыны? ?келгенiн ?ана жеткiзетiн. Бас?алар да ?келгенiн Шо? естiсе ?лкен ренiш болатынын бiлетiн. Сонды?тан Тел?озы елдi? ?келгенiн сездiрмейтiн. ?лсен би екi а? боз ат ?келген. Ол ?кесiне бермей тура Шо?ны? ?зiне алып келген. ?йткенi, ол Тел?озы мiнезiн жаттап ал?ан. О?ан берсе бос?а кеткенмен бiрдей. Билiкке ?ткенде ?ш жыл?ыны азыр?анып та?ы с?ра?ан едi. Содан к??iлi ептеп ?алып ?ой?ан. Шо? м?ндай п?уеске жасатып отыр. ?ндемей ?алу?а ж?не болмайды. Содан кейiн Шо?ны? ?зiне бiрден ?келген, к?зiне к?рсетпекшi бол?ан. Есiк алдына алып келiп атты бiр бала?а ?статып ?ойды да, ?зi iшке енiп кеткен. Шо?ды сырт?а ертiп шы??ан. Ол екi атты к?рiп айт?ан:

– Б?л екi атты ма?ан не ?шiн ?келдi?? – деп с?рады Шо?.

– Б?л сенi? п?уеске?е ?келген к?рiмдiгiм. Мына п?уескеге екi а? боз атты парлап жексе? ?андай жарасады!

– Б?л сенi? ма?ан билiкке ?ткiзгенiм ?шiн берген пара? болып табылады. Алмаймын.

– Менi? би бол?аныма бiрталай уа?ыт ?ттi. Ендi би бол?аным ?шiн са?ан пара емес. Ол ?ткен шаруа. Сен, Шо?, оны ойлама, сен менi билiкке ?тiкiзбесе? да ?келемiн. Б?л ?аза?ты? ежелден келе жат?ан д?ст?рi.

Шо?ны? басына ?лсеннi? мына айт?аны ?онбады… ?аза? не болса да есептеп ?келетiнiн бiлетiн. Мына Тiлен бiр есеппен ?кеп отыр?анын болжа?ан. А?ыры алмай ?ой?ан. ?лсен ыза болып, екi бозын ?йiне алып ?айтып бара жат?анда, о?ан Тел?озы ?арсы жолы?ты жолдан.

Б?л кезде Тел?озы Шо?ны? ?ызыла?ашта?ы ?ыс?ы ?онысынан он ша?ырымдай жерде б?лек т?ратын. Шо? ?йiне к?н ??р?атпай келiп ж?ретiн. Б?гiн де келе жатып екi а? боз ат жетегiнде бар ?лсенге ?арсы жолы?ты. Ол Шо?ны? п?уескесiне м?ны? к?рiмдiк ?келмегенiне ренжiп ж?рген болатын. К?рiмдiкке ?келгенiн бiле ?алды да, сонда да ?дейi с?ра?ан:

– Мына аттары? не?

– Шо?ны? п?уескесiне к?рiмдiк ?кеп едiм, пара деп алмай ?ойды. Содан кейiн ?айтып ?кетiп барамын, – деп шынын айт?ан ?лсен.

Тел?озы екi бозды к?рiп ?ызы?ып кеткендей болды. Ш?мiштi? боздарыны? к?бiсi жор?а болатын. Жiбергiсi келмедi.

– Ол алмаса, мен аламын. Ма?ан тастап кет.

– Телеке, ол ненi? а?ысы? – дедi ?лсен.

– Бiлесi? бе, бая?ыда сенi ша?ырып алып, би болу?а мен ?ткiзгем. Ол пара алмаса, болыс болып ала алмай отыр. ?лi ?йренген жо?. Бiртiндеп ?йренедi. Кейiн мен о?ан ретiн тауып айтамын. ?келдi? екен, ендi аттарды тастап кет. ?айта алып кетуi? ?ят болады…

?лсен Тел?озы?а бергiсi келмей т?рса да, Шо??а сыртынан бiрде?е айтып араздастырып ?ояр ма деп ?ауiптенiп амалсыздан тастап кеткен болатын. Кешкiсiн тыс?а шы??ан Шо? есiк алдында байлаулы т?р?ан екi а?боз атты к?рдi.

– ?лгi ?лсен аттарын тастап кеткен бе? Апарып берi?дер. М?ны? арты жа?сылы??а апармайды. – Шо? ?андай шаруаны болмасын ойла?анда бiр ?ырынан емес, сан ?ырынан ойлайтын. ?азiр де сонысына салып т?р едi. Ел естiсе Шо? ?лсеннен би болу?а ?ткiзгенi ?шiн пара алыпты деп айтып, сан са??а ж?гiртетiнiн бiлетiн. – ?ажет емес ?зiне ?айтарып берi?дер! ?зiнi? ?детiмен екi рет ?айталап айт?ан. Шо?ны? екi рет ?айталап айтуы ?з с?зiнен ?айтпайтынды?ыны? белгiсi едi. Тел?озы баласыны? м?ндай с?зiнен кейiн ?айтуы ?иын екенiн бiлдi. Тел?озы екi бозды ?имай т?р едi. Содан кейiн:

– Б?л аттарды ма?ан ?келген.

– ?лсен сiзге атты не ?шiн ?келедi?

– ?кесi Ш?мiш бая?ыда жыл?ысына ?осылып кеткен ?ш жыл?ымды ?айтарма?ан. Сол ?шiн са?ан ?келген осы екi атты мен алдым.

Шо? ?кесiнi? мына с?зiне ренжiп ?алды да: