– Ундай деманг, мени авайлайман деб y?ишни чала ?илсангиз хафа бyламан. Шунча йил эплаб келган рyз?ор ишларини буё?ига ?ам бажара оламан.
Аввалига эскича ма?алла мактабини битиргандан сyнг Убайдуллони Жоме мадрасасига y?ишга беришди. Хушрyй, хушча?ча?, со?лом бyлиб етила бошлаган Убайдулло илмга жуда чан?о?, зе?ни yткир, yта тириш?о? эди. Олган сабо?ларини жуда тез yзлаштириш билан бирга, шеърий китоблар ва достонларни севиб y?ир, айни?са Алишер Навоий, Фузулий, Машраб каби шоирларнинг ?азалларини ёдлаб олар, yзи ?ам шеър маш? ?илар, тинимсиз ?илинган мутоала унинг табиий yткир зе?ни билан ?овушиб, ойма-ой, кунма-кун ул?айишини тезлаштирар, ё?имли хул?и, табиатан тy?рисyзлиги эса ма?алла-кyй, атрофидаги одамларнинг ме?рини ?озонишига сабаб бyларди.
27***
Худоёрхон яна омадсизликка учради. 1863 йилда Алим?ул Маллахоннинг y?ли Султон Саидхонни ?y?он хони деб эълон ?илди. Султон Саидхон ?ам фитналарга дош беролмай 1865 йилда Бухорога ?очди. Ўзи нима гаплигини ?ам яхши тушунолмай тахтга yтирган Худой?улихонга хонлик курсиси атиги тyрт кун насиб ?илди. Номаълум кишилар уни ?ам сарой ичида сyйиб кетдилар. ?еч ?андай ?аршиликсиз бyшаб ?олган тахтга яна Худоёрхон yтирди.
***
Му?аммад Соли?нинг юраги зир?ираб о?рир, кyзида ёш бyлмаса ?ам дили куюниб йи?лар, таърифлаб бyлмайдиган о?ри? ичини тирнар эди. Бир эмас, бирин-кетин икки боласидан айрилди. Фарзанд до?и о?ир бyлар экан, ?еч кимнинг бошига тушмасин бундай кyргилик. Бунча ?ам бу умрнинг ?увончидан кyра ?ай?уси кyп экан, ?ай?удан ?оли яшаган одам бормикин бу оламда. У y?ли Убайдуллонинг кириб келишидан сесканиб, худди уй?удан уй?онган одамдек yзига келди. «Шукур ?илиш керак» пичирлади секингина ичида, ахир олдида яна бир y?ли бор-ку, Парвардигор yзи берган нарсасини хо?лаган чо?ида ?айтиб олаверади, сабаби ?ам yзига маълум. Ана бу олдидагисининг умри узо? бyлсин, Олло? уни yзи асрасин.
– Дада ?айитлик берасизми? – деди Убайдулло тим ?ора ё?имтой кyзларини отасига ?адаб.
– Албатта болажоним, айлантиргани ?ам олиб чи?аман.
– Ра?мат дада, ?аерларга борамиз?
– Кyчаларни айланамиз, бозор кезамиз, сизга хо?лаган нарсангизни олиб бераман.
– Обаки ?анд ?ам олиб берасизми?
– Албатта, – деди Му?аммад Соли? кyкрагига туф-туф деб.
Бу анчагина бyй чyзиб ?олган y?лидан тасалли топгани эди. Янги о?орли бе?асам тyн, «?оши?»дек этикча кийиб олган y?ил билан ота ?айит кунини нишонлаб кyчаларни томоша ?илгани чи?иб кетишди. Бугун ша?арнинг ?амма бурчаги гавжум бyлади. Барча кишилар танишларини муборакбод ?илишар, ?учо?лашиб «айёмлари муборак» деб табриклашар, баъзи амакилар Убайдуллога ?айитлик бериб, «катта йигит бyлинг» деб ?yйишар эди. Ота-бола анча муддат ша?ар кезишди. Ота y?лини «гyшт куйди», «кабоб» ва гармашyрак (нyхат) билан ме?мон ?илди. Ўйин-кулгу ?аммаё?ни ?амраб олган, чойхоналар гавжум, кимдир ош пиширишга уннаса, бош?алари аскияни тинглаб шара?лаб кулишар, бироз фурсат yтиб ?офизлар дилрабо ?yши? ижро ?илишар эди. Бугун ?амманинг yзи севган маш?улоти учун шароит очи?, кимдир оши? тепиб яйраса, бош?алар бyялган тухумларни уриштириб зав?ланишади, аллаким дор yйинини кyриб ?арсак чалса, яна кимдир «шиминг чайнаманг» чайнаб зав? олади. Чyнтакни тyлдириб пул ишлаб олишни билган «корчалонлар» бор ма?оратларини ишга солиб ?аракат ?илишар, «Келиб ?олинг, олмаганлар армонда» деб бор овозлари билан ба?иришар эди. Ота-бола баъзи бир нарсаларни харид ?илиш учун бозор томонга бурилдилар, улар расталар ичидан юриб yтишиб чапга бурилишди. Энг аввал бир даста ширмой нон билан ширинликлар, ёймачилардан тyрт мис?ол «?ораса?ич» ва аёллар учун сурма олиб мева бозори тоомнга бурилишди. О?кyлнинг таърифи ?овунларидан бир жуфт харид ?илишиб бозорни тарк этишди.
– Убайдуллохон роса яйраб томоша ?илдингизми? – деди Му?аммад Соли? y?лини эркалатиб.
– Жуда, – деди у отасидан мамнун эканлигини айтиб.
– ?айитликлар ?ам анчагина тушган бyлса керак?
– ?а, мана пулларим, – деди у чyнтагини кyрсатиб.
– Энди уйга ?айтсак ?ам бyлар?
Ота-болалар Хода бозоридан yтиб Шайхон ма?алласига бурилишди, пешин намози я?инлашиб ?олгани учун бироз ша?дамро? юришиб хонадонларига кириб кетишди.
Мухаммад Соли? устига чопон ташлаб олишни ?ам унутиб жадаллаганича эшик томон отилди, хонадонига ташриф буюрган Азимхyжа эшонни кyриб, yзини йy?отиб ?yярли даражада хаяжонланиб кетди, “тушимми yнгимми” деди у ичида. Нахотки шундай табаррук зот унинг кулбаи харобасига кириб келса. У зот энг там – там, бадавлат одамларникига ?ам боравермайдилар. Не – не бой – ю, бойваччалар, амалдору – уламолар, шу?рати бутун юртга маш?ур аслзодалар ?ам ул кишининг су?батига мушарраф бyлмайдилар.
–
Хуш келибдилар, биз ?арибларнинг кулбаи вайронасига ?адам ранжида ?илганларидан бошимиз осмонга етди.
–
Шундайми – деди у киши бироз сехрлиро? ?араш ?илиб – ?арибман деганда нимани эътиборга олдингиз?
–
Камтарин ?улингизни ?артомонлама ?yли юп?а, ночор бир банда эканлигимни айтмо?чи эдим, янглишган бyлсам узр Та?сир. ?адам ранжида ?илганингиздан ховли?ибро? ?олдим чамаси.
–
?yлим юп?а, yзим ?ашшо?, кулбам вайрона дейишлик сиздек мyмин мусулмон учун муносиб гап эмас. Олло?нинг ме?р нури барча ерга бирдек тушади, Олло? барча бандаларни тенг ?илиб яратган, мукаммаллик йyлидаги одимлашлари билан кишилар аста – секин бир – бирларидан фар?ланиб борадилар.
–
Хазратимнинг бу пандларини ?уло?имизга ?уйиб оламиз.
–
Бой бадавлатлик билан ?ашшо?лик нима эканини барча ?ам тy?ри фар?лай олмайди. Молу – мулки бисёр бyлгани холда, баъзилар очкyзлиги билан ?ашшо?дир, ба?ри кенг, сахий ?алб одамлар, молу – дунёси бyлмаса ?ам бадавлатдирлар.
–
Жуда ибратли гап, асло ёдимиздан чи?армаймиз.
–
Аслини олганда ме?натсиз топилган молу – дунё нажосат, захарли илон, бевафо хотин каби, олтин – кумуш эса мисоли чаёндир. Лекин халолдан топиб – ?а? ростга харж ?илмо? улу?ликдир, савоб ва эзгулик йyлида сарфланган мабла? бе?иёс гyзалликдир.
–
Жуда манти?ли, жуда чиройли гап.
–
Хайр майли, хадеб хикмат айтабериб сизни толи?тириб ?yймай, хонадонингиз тинч, yзингиз осойиштамисиз?
–
Алхамдуллило?.
–
Убайдуллахон болакай ?ам катта бyлиб ?олгандир.
–
Худога шукур, мактаб ёшига етиб ?олди.
–
Жуда маъ?ул, бахтли бyлсин.Албатта y?итинг, илм бу маърифат.
–
Иншиолло, ниятимиз y?итиб илм олдириш, саломат юрсак y?лимиз ?ам yзларига мурид бyл?ай. Ниятимиз сиз улу? зотнинг илмларидан ба?раманд ?илишдир.