Müslüm Maqomayev: Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

1973-c? ilin yanvar ayinin ortalarinda Sinyavskayanin Milana t?cr?b? ke?m?y? getm?sind?n sonra M?sl?m?n telefon z?ngl?ri ara verm?k bilmir v? o, m?t?madi olaraq Tamara xanimla rabit? yaradir, ?r?k s?zl?rini b?l?s?r. Bu, bar?d? Tamara xanimin xatir?l?ri ?ox maraqli, h?m d? ?ox ?r?k a?andi. O, deyir: “Maqomayev oz?n?m?xsus s?kild? m?h?bb?tini anlatmaga ?alisirdi. H?min m?qam o, proiqrivatel? zamana uygun g?l?n melodiyanin valini qoyurdu. Ona h?min priyomla cavab verirdim. M?n d?, fonetikamda olan vallardan birini proiqrivatel? qoyurdum…”.

H?min zaman k?siyi ?rzind? Tamara Sinyavskanin t?cr?b? m?dd?ti bir il yarim davam edir. Bu, m?dd?t ?rzind? Tamara ?rind?n bosanir, m?st?qil v? s?rb?st xanim olur. Ancaq o, M?sl?m Maqomayevl? nigah ?laq?l?rini r?smil?sdirib qeydiyyatdan ke?m?y? t?l?smir. Bu, o vaxta q?d?r davam edir ki, onlarin ?mumi tanislarindan birinin s?br kasasi t?k?nir v? o, g?ncl?rin pasportlarini alib onlari nigah s?b?sin? aparir. El? h?min g?n, paytaxt restoranlarindan birind? y?z n?f?rin istiraki il? toy m?rasimi t?skil olunur. Bundan basqa, bu x?b?ri esid?n ?? y?z adamdan ?ox k?tl? restoranin ?trafina yigisir v? ?ox mehribancasina Maqomayevd?n sevimli mahnilarini ist?yirl?r. Bel? bir g?nd? m?g?nni ?zabkesl?rini, p?r?stiskarlarini intizarda qoya bilm?zdi. O, restoranin a?iq p?nc?r?sind?n onlar ???n yarim saat mahni ifa edir. Deyil?nl?r? r?gm?n, bundan sonra M?sl?m d?z ?? ay bronxitl? g?zir. ?lb?tt? ki, saxtali yanvar ayi, a?iq p?nc?r?, k?skin hava c?r?yani, bir q?d?r q?bul olunan alkoqolun t?siri bronxit ???n kifay?t ed?rdi.

S?s-k?yl? Moskva qonaqligindan sonra c?tl?k toy s?yah?tin? ?ixir v? adaxlinin v?t?nin?, Bakiya g?lirl?r. Burda Tamarani yalniz adi “g?lin” qiyaf?sind? yox, ?z? d? b?t?n “Az?rbaycanin g?lini” qiyaf?sind? q?bul edirl?r. O zaman Az?rbaycan SSR Kommunist Partiyasi M?rk?zi Komit?sinin Birinci katibi Heyd?r ?liyev idi. Birinci katib t?z? evl?n?nl?ri baginda q?bul edir v? onlarin s?r?fin? t?nt?n?li ziyaf?t ke?irir.

H?min anlari yaxsi xatirlayan M?sl?m deyirdi: “M?nim yaxsi yadimdadi, Tamarani birinci d?f? n? vaxt g?rm?s?m… Televizorda g?rm?s?m… Biz dostlarimizla axsim qonaqli. Onu ekranda g?rd?m v? h?m?n qonaqliqda istirak ed?nl?r? dedim: bax bu, h?qiqi motso-sopranodu! ?mumiyy?tl?, m?n qadin s?sinin ?ox da b?y?k p?r?stiskari deyil?m. ??nki qadin n? vaxt ki, yuxari nota qalixir, ?ox t?sad?f hallarda onu axira kimi tamamlaya bilir…

T.Sinyavskaya ?n?n?vi b?y?k rus vokal m?kt?binin N.A.Obuxova, M.P.Maksako v? kimi m?shur mezzo-soprano s?s sahibl?rinin g?rk?mli n?may?nd?si v? davam?isi idi.

Onun ?ox b?y?k diapazona, “m?xm?ri” tembr?, b?t?n reqistrl?rd? isl?y?n n?cib, q?vv?tli, b?rab?r s?s? malik olmasi m?n? imkan verir ki, onu nadir, tayi-b?rab?ri olmayan, h?qiqi rus kontraltosu hesab edim. M?g?nninin y?ks?k ifa?iliq qabiliyy?ti, y?ks?k musiqi m?d?niyy?ti, m?har?tli, mahiran?, virtuoz texnikasi, parlaq s?hn? manerasi, temperamenti onun basqalarindan olduqca k?skin formada se?ilm?sin?, h?m?inin, f?rql?nm?sin? imkan verirdi. Tamara xanim “?arin g?lini” operasinda yaratdigi Lyubasa obrazi m?g?nninin yaradiciliginin h?qiqi zirv?si hesab oluna bil?r.

T.I.Sinyavskaya 2005-ci ild?n Moskva D?vl?t Teatr Inc?s?n?ti Institutunun vokal kafedrasinin m?diri v? professoru v?zif?l?rind? f?aliyy?t g?st?rmisdi. Bir ?ox orden v? medallarla t?ltif olunan Tamara xanim ictimai v? d?vl?t isl?rind?n d? k?narda qalmirdi. O, 1984-c? ild? SSRI Ali Sovetinin 11-ci ?agirisinin deputati olmusdu. Eyni zamanda, SSRI, Rusiya v? Az?rbaycanin f?xri adlari v? ordenl?ri il? t?ltif edilmisdi: Onun kolleksiyasinda “Qirmizi ?m?k Bayragi” ordeni (1971), Rusiyanin “?m?kdar artisti” (1973), “Xalq artisti” (1976), “S?r?f nisani” ordeni (1980) , SSRI “Xalq artisti” (1982), Az?rbaycanin “Xalq artisti” (2002), Az?rbaycanin “S?hr?t” ordeni (2003), “V?t?n qarsisinda xidm?tl?rin? g?r?” ordeni: IV d?r?c? (2006) , Az?rbaycanin “Dostluq” ordeni (2013) v? s. t?ltifl?r var idi.

Tamara xanim 1972-ci ild? BA Pokrovskinin r?hb?rliyi altinda Moskva D?vl?t Akademik Kamera Musiqili teatrinin istiraki il? R.K.Sedrinin “Yalniz m?h?bb?t deyil” ?s?rind? Varvara Vasilyevanin partiyasini ifa etmisdi. Bundan sonra o, ?oxlu xarici qastrol s?f?rl?rind? olmus v? “Varna yayi” musiqi festivalinda istirak etmisdi.

Tamara Ilyini?na Fransa, Italiya, Ispaniya, Bel?ika, Avstriya, Ingilt?r?, ABS v? sair bir ?ox d?nya ?lk?l?rinin opera teatrlarinin s?hn?l?rind? ugurla ?ixis etmisdi. Xanim m?g?nni, h?m?inin, konsert proqramlari il? C?nubi Koreya v? Yaponiyada qastrol s?f?rl?rind? olmusdu. M?g?nninin repertuarina daxil olan partiyalarin bir ?oxu genis s?kild? ilk d?f? xarici ?lk?l?rin s?hn?l?rind? s?sl?nirdi.

“Bir d?f?, bel? bir hadis? bas verdi. Hansisa s?f?rd?n geri, Moskvaya d?n?n M?sl?m yolunu m?nim yanimdan, Kazan s?h?rind?n salir. Onda, Tataristanda qastrolda idim. Kazan teatrinin s?hn?sind? “?arin g?lini” operasinda Lyubasani oxuyurdum. Fasil?d? tamasa?ilara t?zim etm?k ???n s?hn?y? ?ixdim. Bu, zaman M?sl?m?n adindan m?n? ?ox b?y?k g?l d?st?si g?tirdil?r. M?n, bu g?l ??l?nginin arxasinda g?r?nm?rd?m… N? vaxt ki, M?sl?m lojada g?r?nd?, tamasa?ilar ???n opera ?z ?h?miyy?tini itirdi…, dey?n, -Tamara xanim xatir?l?rini p?r?stiskarlari il? b?l?sm?sd?.

2010-cu ilin oktyabr ayinin 25-d? Moskvada, M?sl?m Maqomayevin s?r?fin? Vokal?ilarin Birinci Beyn?lxalq m?sabiq?si ke?irildi. H?min m?sabiq?d? ?ixis ed?n Tamara Sinyavskaya demisdi:

“M?sl?m Maqomayev, h?m opera, h?m d? estrada s?hn?sind? kral idi. Buna g?r? d? m?sabiq? ?ox g?rgin olacaqdi, ??nki, h?m opera m?g?nnisi, h?m m?zikl v? neapolitan mahnilarinin ifa?isi, h?m d? estrada janrinin mahir ustasi kimi ?ox genis diapazonlu s?s imkanlarina malik olan musiqi?i tapmaq olduqca ??tindi…”.

M?tbuat konfransinda istirak ed?n M?sl?m Maqomayevin “M?d?ni-Musiqi Irsi Fondu” nun t?sis?isi, h?myerlimiz Araz Agalarov is? fikrini qisa v? yigcam ifad? ed?r?k demisdi:

“Bu, bizim hamimiz ???n v? s?xs?n m?nim ???n b?y?k s?r?f v? xosb?xtlikdi. Hesab edir?m ki, M?sl?m Maqomayev ???n g?r?l? bil?c?k ?n b?y?k is el? budu”.

Tamara Ilyini?naya h?sr olunan bu b?lm?ni, M?sl?m Maqomayevl? Tamara Sinyavskayanin birg?, duet s?klind? ifa etdikl?ri m?shur v? unudulmaz “Ey ?ziz anam, Az?rbaycan” mahnisinin Az?rbaycan v? Rus dill?rind?ki variantini misal g?tirm?kl? tamamlairamaq ist?:

Ey ?ziz anam, Az?rbaycan!

Ey ?ziz anam, Az?rbaycan,

S?n? bagliyam, Az?rbaycan.

?mr?m?n m?nasisan, Az?rbaycan,

Qardasliq d?nyasisan, Az?rbaycan,

Anamin anasisan, Az?rbaycan.

?mr?m?n m?nasisan, Az?rbaycan,

Qardasliq d?nyasisan, Az?rbaycan,

Anamin anasisan, Az?rbaycan.

Baharli yurdum, Az?rbaycan,

?inarli yurdum, Az?rbaycan.

S?ns?n esqim, z?f?rim, Az?rbaycan,

?aglayan K?r, X?z?rim, Az?rbaycan,

G?n?sli al s?h?rim, Az?rbaycan,

S?ns?n esqim, z?f?rim, Az?rbaycan,

?aglayan K?r, X?z?rim, Az?rbaycan,

G?n?sli al s?h?rim, Az?rbaycan,

Ты меня зовешь, Азербайджан.

Ты во мне поешь, Азербайджан.

Как огни твои светлы, Азербайджан.

Как слова твои теплы, Азербайджан.

Ты звезда моей судьбы, Азербайджан.

Ты звезда моей судьбы, Азербайджан.

Ey ?ziz anam, Az?rbaycan!

Bu mahni, h?m?inin, bu mahninin nec? yaranmasi, o c?ml?d?n mahninin bu iki g?rk?mli, t?krarolunmaz m?g?nnil?r t?r?find?n ifa olunmasi bar?d? sonraki f?sill?rd? daha genis v? m?f?ss?l s?hb?t a?acam .

IKINCI

F?SIL

AZ?RBAYCANDAN D?NYAYA YAYILAN AVAZ...

SSRI Xalq artisti, bir ?ox beyn?lxalq festivallarin lauerati, opera v? estrada m?g?nnisi, b?st?kar, piano?u M?sl?m M?h?mm?d oglu Maqomayev 17 avqust 1942-ci ild? Az?rbaycanin paytaxti q?dim Baki s?h?rind?, Az?rbaycanin g?rk?mli b?st?kari, Az?rbaycan musiqisinin banil?rind?n biri, “?m?kdar inc?s?n?t xadimi”, dirijor, piano?u ?bd?l-M?sl?m Maqomayevin ail?sind? d?nyaya goz a?misdi.

K?rp?nin ilk s?sini, ilk qigiltisini, ilk h?y?canini, ilk nal?sini esid?nl?r agillarina, h?tta bel?, g?tir? bilm?zdil?r ki, yenic? esitdikl?ri bu, s?s g?l?c?kd? d?nyanin ?n m?ht?s?m konsert saraylarini, ?n n?fuzlu s?hn?l?rini, ?n b?y?k idman meydan?alarini ?z avazi il? ziyn?tl?ndir?c?k, agzinacan dolu dinl?yici auditoriyasini m?ftun v? heyranedici cazib?si il? agusuna alaraq ?b?diyy?t d?nyasina s?yah?t? aparib-g?tir?c?kdi. He? k?s dey? bilm?zdi ki, yenic? dogulan k?rp? milyonlarla insani mahni v? b?st?l?rinin h?qiqi ovsununa, sehrin? salacaq, onlari heyr?tl?ndir?c?kdi.

Az?rbaycanin b?y?k b?st?kari v? dirijoru ?bd?l-M?sl?m Maqomayevin b?y?k oglu C?mal?ddin 1910-cu, ki?ik oglu M?h?mm?d is? 1916-ci ild? d?nyaya g?z aisdlar. Teatr is?il?ri ail?sind? dogulan ki?ik M?sl?m?n atasi M?h?mm?d teatr r?ssami, teatr t?rtibat?isi, anasi Ays?t xanim ?hm?d qizi is? dramatik aktrisa idi.

Ays?t xanimin r?fiq?si Valentina Osipovna M?sl?ml? anasi arasinda m?vcud olan ayriligi xatir?l?rind? qeyd ed?rk?n realligi ?ks etdirm?y?n b?zi yanlis m?qamlara toxunmusdu, s?hv? yol vermisdi. Ancaq q?tiyy?tl? dem?k olar ki, bu yanlisliqda Valentina Osipovnanin he? bir g?nahi, he? bir t?qsiri yox idi, ??nki bu, qeyri-m??yy?n faktlari r?fiq?l?rin? Ays?t xanim ?z? danismisdi. Oh, ( Valentina Osipovna : -C.P.) is? sad?c? olaraq Ays?t xanimdan esitdikl?ri t?krarlamaqla kifay?tl?nm?li olmusdu.

“Onun danisigindan, bel?, aydin oldu ki, h?lak olan h?yat yoldasinin ail?sind? Ays?t xanimi iki d?f? m?z?mm?t edibl?r. Birinci d?f? o, S?rq ad?t-?n?n?sin? zidd ?ixaraq ail?d? qalmayanda. Ikinci d?f? is? M?sl?m? ana babasinin v? n?n?sinin yanina aparanda. Ays?t xanimin dedikl?rin? g?r? M?sl?m usaqliqda d?l?duz olub, az qalib ki, pis usaqlar il? ?laq? qursun. Bu, h?r?k?ti il? Ays?t xanim M?sl?m? pis v?rdisl?rd?n v? d?l?duzlardan xilas edibdi. M?sl?m ail?d?n zorla ayrilib v? ki?ik yaslarinda ?zab, ?ziyy?t v? iztirablar ??kibdi”, -dey?r?k, -Valentina Osipovna fikirini tamamlamisdi.

M?sl?m Maqomayevin yazdigi “Melodiya m?nim m?h?bb?timdi” xatir?l?r kitabini, h?m?inin, m?g?nninin m?xt?lif vaxtlarda, m?xt?lif m?tbuat orqanlarina verdiyi ?oxsayli m?sahib?l?ri bir ne?? d?f?, t?krar-t?krar oxuduqdan sonra bel? q?rara g?ldim ki, Ays?t xanimin M?sl?m?n usaqliq ill?ri, onun pis usaqlara qosulmasi, d?l?duzluq etm?si v? ?zab-?ziyy?t ??km?si il? bagli s?yl?diyi fikirl?r he? bir m?ntiq? ?saslanmir v? tamamil? s?hvdir. M?hz, bu, n?qteyi-n?z?rd?n ?ixis ed?r?k M?sl?m haqqinda deyil?nl?rl? razilasmaq imkanim xaricind?dir. ?g?r, xatirlayirsinizsa yuxarida Ays?t xanimla bagli olan b?lm?d?, bil?r?kd?n M?sl?m?n anasini m?zakir? v? m?hakim? obyektin? ?evirm?kd?n yan ke?dim v? qeyd etdim ki, yeri g?ldikc? bu m?s?l?y? bir daha qayidacam. D?s?n?r?m ki, bu m?qamda problemi k?nara qoymaq q?tiyy?n real g?r?nm?r, ??nki Valentina Osipovnanin Ays?t xanima istinad?n s?yl?diyi fikirl?rin arxasinda yalniz usaq M?sl?m, onun ail?si-?misi C?mal?ddin v? onun h?yat yoldasi Mariya Ivanovna, s?zs?z ki, n?n?si Baydag?l xanmi qinaq h?d?fin? ?evirm?k m?qs?di diqq?t m?rk?zin? g?tirilmir. Burda, h?m d? bizim g?z?l Baki s?h?ri, az?rbaycanli usaqlar, h?m?inin, h?min m?h?ll?d? yasayanlarin ?xlaqi, nizam-intizami, milli ad?t-?n?n?l?r qinaq predmetin? ?evrilir.

Tam ?minlikl? dey? bil?r?m ki, M?sl?m?n usaqliq ill?rin? bu c?r yanasan Ays?t xanim yalniz ?z?n? m?dafi? etm?k, ?z?n? b?ra?t qazanmaq prinsipini qarsisina ?sas m?qs?d olaraq qoymus v? s?zs?z ki, nisb?t?n d? olsa r?fiq?l?rini buna inandirmaga nail olmusdu, ?n azindan, m?n bu c?r d?s?n?r?m. ??nki h?min zaman k?siyind? Ays?t xanimin r?fiq?l?ri Bakida c?r?yan ed?n ictimai-siyasi prosesl?r, M?sl?m?n ail?si v? az?rbaycanli usaqlarin m?vcud durumlari haqqinda m?lumatli deyildil?r. M?hz, buna g?r? d?, onlarin Ays?t xanimin bu ??f?ngiyyatina inanmaqdan basqa ayri ?ar?l?ri qalmirdi. ?g?r g?tiril?n b?han?l?ri ?saslar ?z?rind? analitik t?hlil etmis olsam asagidaki n?tic?ni ?ld? ed? bil?r?m: