Müslüm Maqomayev: Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

M?h?mm?d ?bd?l-M?sl?m oglu Maqomayev Ali Komandanliq t?r?find?n d?rd d?f? ordenl? t?ltif olunmusdu. Bunlar “Qizil Ulduz” (sentyabr-1944), “ Qirmizi Bayraq ” (Fevral-1945). M?h?mm?d haqqinda yazilan s?n?dli povest yazi?i-h?rbi jurnalist Mixayil Zaxar?uk t?r?find?n vaxtil? Almaniyada yerl?s?n Sovet Qosun Qruppalasmasinin m?tbuat orqani olan “Sovet Ordusu”, Simal Qosun Qruplasmasinin m?tbuat orqani olan “Q?l?b? bayragi” v? Simali Qafqaz h?rbi dair?sinin m?tbuat orqani olan “Qizil bayraq” q?zetl?rind? eyni vaxtda d?rc olunmusdu.

M?sl?m atasi haqqinda yazirdi: “O, ?ox z?kali, istedadli, qabiliyy?tli bir insan olub: he? yerd? x?susi musiqi t?hsili almadan royalda yaxsi ifa etm?yi v? oxumagiibibacar. ?lb?tt?, bu onsuz da basa d?s?l?ndi: babam kimi pes?kar, universal bir adamin yaninda b?y?y?s?n, s?zs?z ki, h?m ?almagi, h?m d? oxumagi ?yr?n?c?ks?n. Atamin s?si o q?d?r d? b?y?k diapazona malik olmayibdi, deyil?nl?r? g?r? ?ox s?mimi, ?r?y?yatimli olubdu. M?nim s?sim atamdan deyil, anamdan m?n? g?libdi… O, h?m?inin, ?ox istedadli teatr r?ssami kimi Bakida, daha sonra Maykopda tamasalar t?rtib edib v? orda da anamla tanis olubdu.”

S?hb?tin bu yerind?, M?sl?m?n “orada da, anamla tanis olubdu”, -dem?sin?, -m?nasib?t bildirm?k, m?nc?, yerin? d?s?r. Ays?t xanimin xatir?l?rin? m?raci?t ed?rk?n m?n tamamil? basqa hadis?nin sahidi olmusdum.

Ays?t xanim ?z xatir?l?rind? yazirdi:

“M?n M?sl?m?n atasi M?h?mm?d il? 1941-ci ild?, Moskvada tanis oldum. Onda m?n, Teatr Institutunda oxuyurdum… H?tta, Stalin adina t?qa?d alirdim. Paytaxt Moskvada Az?rbaycan inc?s?n?ti ong?nl?y? a?ildi. Bu, t?dbirl? bagli Bakidan Opera v? Balet teatrinin artistl?ri g?lmisdil?r. B?st?kar ?bd?l- M?sl?m Maqomayevin h?yat yoldasi Baydag?l xanim v? oglu M?h?mm?d d? onlarin arasinda idi. Biz, M?h?mm?dl? h?min zaman tanis olduq. Basladiq dostluq etm?y?, bununla da bizim sevgi romanimizin b?n?vr?si qoyuldu…”.

M?n? el? g?lir ki, M?sl?m bu m?s?l?d? yanlisliga yol verib, ??nki Ays?t xanim ?z? il? bas ver?n hadis? haqqinda s?hv fikir s?yl?y? bilm?zdi. H?min anlari Ays?t xanimdan basqa he? kim d?qiq n? yadda saxlaya, n? d? d?z?n? dey? bilm?zdi. Odur ki, Ays?t xanima daha ?ox inanmaq m?cburiyy?tind? qaldim. ??nki hadis?nin ikinci sahidi, M?sl?m?n atasi M?h?mm?d m?harib?d? h?lak oldugundan onun fikirini ?yr?nm?k qeyri–m?mk?n idi. Dem?k, Ays?t xanimin xatir?l?rin? inanmamaq m?nim ixtiyarim xaricind?dir . Bu, hadis?y? Ays?t xanimla bagli b?lm?d? bir daha qayitmali olacam. O ki, qaldi Ays?t xanimin M?h?mm?dl? bagli dediyi, -“Maykop s?h?rind?n onu qanli-qadali g?nl?r? yola saldim”, -dem?sin?, -burda sad?c? olaraqdiiv.qoleyri obyekt Bel?ki, SSRI M?dafi? nazirliyinin arxivind? olan s?n?dl?rd? gost?rilir ki, M?h?mm?d Maqomayev Bakidan k?n?ll? olaraq c?bh?y? yollanibdi.

T??ss?f hissi il? qeyd etm?k olar ki, bir ne?? il teatr r?ssami isl?y?n M?h?mm?din yadigar olaraq n? bir b?dii r?sm ?s?ri, n? bir cizgi elementl?rini ?z?nd? ?ks etdir?n portret ?s?ri, n? d? ki, bir esgiz, layih? ?lam?tl?rini g?st?r?n h?r hansi bir isi qalmayibdi. M?sl?md? r?ssamliga meylin olmasi, h?tta, d?y?rli ?s?rl?r yaratmasi biz? imkan verir ki, qism?n d? olsa M?h?mm?din r?ssam olmasini q?bul ed?k, lakin he? bir s?butun, d?lilin olmamasi m??yy?n qaranliq m?qamlar yaradir. M?n, burda xatir? meyarina ?saslanmali v? ya ?st?nl?k verm?li oluram.

“Sonradan m?n? m?lum oldu ki, atam teatrin qurulusu basa ?atdigi v? yaxud multiplikasiyanin yaranmasi il? ?laq?dar yeni, h?min zaman t?z?c? peyda olan x?susi multikator pes?ni sini d??. Ola bilsin ki, k?hn? sistemin artiq basa ?atdigini bil?nd?n sonra o, b?t?n arxiv materiallarini l?gv edibdi”, -dey?r?k, -M?sl?m fikrini tamamlayir.

M?sl?m Maqomayevin s?yl?diyi fikird? bir m?ntiq, bir inam tapmaq m?mk?nd?. S?z?n a?igi, burda alternativ variant da g?r?nm?r. Yaxinlarinin v? dostlarinin s?yl?diyin? ?sas?n o, g?z?l, cazibadar, yarasiqli bir g?nc oglan olubdu. Agilli, h?yat sev?r olmasi il? b?rab?r, M?h?mm?d, h?m yaxsi r?qs, h?m d? qadinlari m?dafi? etm?yi, dalasmagi bacaribdi. Bu faktlara istinad etmis olsam M?sl?m?n atasi M?h?mm?d il? bagli s?yl?diyi xatir?l?r insani n? q?d?r ruhlandirirsa, bir o q?d?r d? m?yus edir. Baxmayaraq ki, m?g?nni bu xatir?l?ri q?l?m? alanda artiq onun yasi 50-d?n yuxari idi. Ancaq o, yasinin bu h?ddin? baxmayaraq, sanki, g?vr?lir, k?rp? usaq kimi h?yatdan inciyir, k?s?r v? bir anliq usaqliq ill?rin? qayidir.

M?g?nni xatir?l?rind? yazirdi: “O, ?ox ?evik v? c?ld olubdu. Xasiyy?tim? g?r? m?n ona oxsamamisam. H?r hansi bir qastrola hazirlasmaq m?nim ???n h?mis? problem yaradib. Harda bir s?s-k?y, dava-dalas olsa idi, atami m?tl?q orda tapmaq olardi. H?r seyl? h?ddind?n artiq maraqlanan, tez alud? olan, t?rs, inadkar, dalask?n olmasina baxmayaraq, q?lb?n h?yat sev?n, prinsipl?rin? sadiq qalan, h?m y?ng?lxasiyy?t, h?m q?z?bli, h?m d? qarsisialinmaz, sidd?tli v? ?ox soyuq, ?ox agir, ?ox zabit?li olubdu. Onun vaxtsiz h?lak olmasi burdan ir?li g?lmirmi? M?ni ruhi iztiraba salmamaq ???n uzun m?dd?t dogmalarim onun sag olmamasini demirdil?r…

O zaman ki, respublikanin r?hb?ri Mirc?f?r Bagirov bizim ail?y? xeyirxahliq, m?rh?m?t gost?ribdi. Atam bundan istifad? edib, m?harib?d?n qala bil?rdi…

Mirc?f?r Bagirov ?mim Camala deyibdi:

Oh, hara girir? ?l?c?k! O ki, d?liqanlidi, dayanan deyil. Birinci g?ll? onun olacaqdi.

Atam is? he? kim? qulaq asmadi. ?z-?z?n? dedi:

Lazimdi!

Getdi c?bh?y?. Geri baxmadan, x?st? v?t?np?rv?r!”

M?h?mm?din c?bh?d?n ail?sin? g?nd?rdi bir m?ktub h?r normal insani riqq?t?t?t?t?t?t?k d?r?c?d? t?sirli, h appearance

Yox!

El? d?s?nm?yin ki, burda s?hb?t hansisa isg?nc?d?n, b?dheyb?td?n v? ya qorxulu bir monstrdan gedir.

?sla yox!

Bu, m?ktubda s?hb?t c?bh?d? d?y?s?n, h?r an ?l?ml? ?zb?-?z dayanan insanin daxili al?mind?n, ?l?m kabusunun altinda oglunun h?ddi-buluga ?atmasini arzulayan v? ona ad g?n? m?nasib?til? t?brik m?ktubu yazan q?hr?man atanin qisa m?dd?tli sevincind?n, c?sar?tind?n, ?z?n? olan inamindan gedir. Bu, m?ktubla tanis olanda, onu bir n?f?s? oxumaq m?mk?n olmadi. Z?nki q?h?r adami bogurdu. Bir t?r?fd?n M?sl?m? olan sevgi, o biri t?r?fd?n balaca, atasini itir?n ?? yasli usaga olan m?h?bb?t, dig?r bir t?r?fd?n d?y?s meydaninda q?lbi ?vladinin yaninda olan, onun b?y?m?sini arzulayan, bu m?nasib?tl? ?irpinan, d?y?n?n, f?ryad ed?n ata ?r?yi dil-dodagi baglayirdi, sanki, bogaz quruluqdan tixanirdi. Bu, s?tirl?ri yazark?n, h?l? d? h?min m?ktubun t??ss?ratindan, ovsunundan ?ixmaq m?mk?n olmamisdi. Odur ki, h?min m?ktubu oldugu kimi oxuculara t?qdim etm?yi ?z?m?, h?m borc, h?m d? z?ruri bildim. H?min m?ktubda M?h?mm?d yazirdi: “Bu g?n m?nim oglumun ad gun?d?. Ona n? arzulayim? ?lb?tt?, ?ox-?ox xosb?xt ill?r, sevincl? dolu h?yat, qoy onun h?yati insanliq ???n vacib olan faydali ?m?kl? z?ngin olsun, kimin ki, adin? o, kimisiyir. Qoy o, yaxsi h?r seyi ehtirasla sevm?yi ?yr?nsin, ancaq qoy o, bizim xosb?xt h?yatimizin qarsisina sip?r ??km?k ist?y?n h?r k?s? nifr?t etm?yi bacarsin, qoy o, erk?n yaslarindan bu qan t?k?n m?harib?ni t?r?d?n barbar-almanlarin tarixini anlasin. Qoy o, onun kimi cumbulu, balaca usaqlarin, b?t?n xalqin xosb?xtliyini canlari hesabina m?dafi? ed?n, amma heyifsil?nm?y?n r?sad?tli, c?sur, igid insanlari y?ks?t qliy.

H?!

Qoy o bilsin ki, onun atasi onu sevir v? axirinci n?f?sin? q?d?r d? sev?c?kdi, ?g?r ona ?lm?k lazim g?ls?, bel?, onun adi dilind? ?l?c?kdi.

Bax, bu da hamisi, m?n ona n? arzulamaq ist?rdim.

Salamla sizin M?h?mm?d”.

Atanin oglunun ad g?n?n? m?harib?d?n, od-alov un i?ind?n bu c?r m?vzuda m?ktub yazib g?nd?rm?si onu oxuyan h?r k?sd? ?r?k sixintisi ?m?l? g?tir? . M?ktubda maraqli g?r?n?n, insani riqq?t? g?tir?n ?n ?sas bir m?qam x?susil? diqq?ti daha ?ox c?lb edir. Bu, maqomayevl?rin ?z soy k?kl?rin? n? q?d?r bagli olmasi v? bu soyadi s?r?fl? dasimaga can atmasidi. Atanin m?ktubunda ogluna bir daha kimin adini dasidigi xatirlanir v? babasinin adina layiq s?mimi, c?sur, s?xav?tli, ?m?ksev?r, c?miyy?t? xeyir g?tir?n ?vlad olmasi arzulanir.

M?sl?m xatir?l?rind? yazirdi: “?g?r dostlarinin yadinda M?h?mm?d Maqomayev xarici g?rn?s? il? yadda qalibsa, m?n? atam tamamil? basqa c?r g?r?n?r. Baxmayaraq ki, m?n onu xatirlamiram, ??nki o, d?nyasini d?yis?nd? m?nim c?mi ?? yasim var idi. M?n atami r?sm, s?kil etibari il? g?z?l g?rm?r?m, m?n onu daxil?n g?z?l v? c?lbedici g?r?r?m. Insanlarda ?zl?rini g?st?rm?k ???n cazib?, l?taf?t, c?lb etm? m?vcuddu , t?bii ki, ?r?kl?rinin, q?lbl?rinin d?rinlikl?rind? v? daxilind?”.

Ays?t xanim ?hm?d qizi (Xanjalova) Maqomayeva (1921-2003)

(M?sl?m Maqomayevin anasi)

Zad?gan m?nsubiyy?tin? m?xsus olan Ays?t ?hm?d qizi Maqomayeva (Xanjalova) Rusiyanin Maykop s?h?rind? d?nyaya g?z a?misdi. Bu, balaca adigey qizi ?ar-Tver qazaq ordusunun ke?mis polkovniki Ivan Aleksandrovi? Xanjalovun n?v?si idi. Ays?t xanimin babasi Ivan Aleksandrovi? 1878-ci ild? Rusiyanin Mixaylovski h?rbi yunkerl?r m?kt?bini bitirmisdi. Istedadli teatr artisti, Stalin t?qa?d??s? (1941)

“M?nim b?t?n h?yatim Baki il?, Az?rbaycanla, onun yaxsi adamlari il? baglidi. S?hn?d? b?t?n h?yatim boyu Xanjalova familyasi il? ?ixis etmis?m. Anam milliyy?tc? adi-gey, atam is? t?rk idi. ?hm?d G?nc?lioglu Konstantinopolda anadan olmusdu. O, 1905-ci ild? Rusiyaya g?lmis v? bird?f?lik burda qalmisdi. Anamla tanis olduqdan sonra sovet v?t?ndasligini q?bul etmisdi …

M?hz, bu s?b?bd?n m?nim qizliq familiyam Xanjalova kimi qalmisdi”, -dey?r?k, -Ays?t xanim xatir?l?rind? yazirdi.

Ilk t?hsilini Nal?ik s?h?rind? alan Ays?t xanim bir m?dd?t sonra Moskvaya gedir v? t?hsilini m?shur Moskva D?vl?t Teatr Inc?s?n?ti Institutunda davam etdirir. O, yazirdi:

“M?n M?sl?m?n atasi M?h?mm?dl? 1941-ci ild?, Moskvada tanis oldum. Onda m?n D?vl?t Teatr Inc?s?n?ti Institutunda oxuyurdum. Basladiq dostluq etm?y?”.

H?yat yoldasini m?harib?y? yola salan Ays?t xanim agri v? acisina qapanaraq, sakit h?yat t?rzi ke?irm?k niyy?tind? olmur. G?nc xanim daha f?al, daha isg?zar olmaq m?qs?dil? teatrda yaxindan f?aliyy?t g?st?rir, insanlara sevinc b?xs edir v? qisa m?dd?t? olsa da, bel?, m?harib?nin d?hs?tl?rini insanlarin q?lbind?n uzaqlasdirmaga ?alisir. Ancaq b?t?n bunlar balaca M?sl?m? ana n?vazisind?n, ana qaygisindan, ana h?rar?tind?n, ana m?h?bb?tind?n k?narda qoyur. T?ss?fl?r olsun ki, Ays?t xanim bu, duygulari he? vaxt anlamadi v? anlamaq iqtidarinda olmadi.

“M?n teatrda sevimli pes?ml? m?sgul idim. Yeni obrazlar yaradirdim, f?aliyy?timi genisl?ndirirdim. Bir neo?? aydan sonra Baki m?d?niyy?t s?b?sind?n ?agiris v?r?qi aldim v? t?cili D?miryolu vagzalinda m?ni M?h?mm?d qarsiladi. Bu, m?nim ???n b?y?k s?rpriz v? b?y?k sevinc oldu. ?z?m? olduqca xosb?xt hiss edirdim. ?ox t??ss?fl?r olsun ki, M?h?mm?d h?yatima tez g?ldi v? g?ldiyi kimi tez d? getdi”, -dey?r?k, -o, yazirdi.

M?harib? qurtarana q?d?r Bakida yasayan Ays?t xanim m?harib?d?n sonra ?? yasli M?sl?ml? birlikd? b?y?y?b boya-basa ?atdigi Maykop s?h?rin? qayidir.

M?h?mm?d Maqomayevin h?yatindan s?hb?t a?ark?n onun nec? ?sg?r oldugu, nec? d?y?sd?y?, nec? h?lak oldugu, harda d?fn olundugu haqqinda yigcam m?lumati oxucularin diqq?tin? yuxarida, h?rbi jurnalist Mixayil Zaxar?ukun yazdigi m?qal?d?, ?atdirdim. Lakin Ays?t xanimin s?yl?diyi bir fakt, h?m maraqli, h?m d? t?k?rp?rdici idi.

Ays?t xanim xatir?l?rind? yazirdi: “M?sl?m Polsada qastrol s?f?rind? olanda h?min yerl?ri ziyar?t edib. Y?qin ki, “Buhenvald harayi” mahnisi yadinizdadi? Bu, M?sl?m ???n adi mahni deyildi, bu onun ?r?k odu, ?r?k yangisi, atasini m?harib?d? itir?n bir ?vladin ?agirisi, harayi idi.”

H?qiq?t?n, bu mahni M?sl?m t?r?find?n el? bir s?viyy?d? ifa olunub ki, qulaq asan h?r k?s, h?tta, mahninin s?zl?rini, dilini basa d?sm?y?n h?r bir s?xs daxili t?lat?m?n? saxlaya, gizl?d? bilm?zdi. Y?ks?k ecazkar s?s, cingiltili t?miz ifa t?rzi, artistlik manerasi, mahninin daxilin? n?fuz etm?k, onu yasamaq, genis diapozon v? s. tamasa?ini mat-m??tt?l qoyurdu. Bu, Ays?t xanimin dediyi kimi: “atasini m?harib?d? itir?n bir ?vladin yangisi, harayi idi”. Mahninin s?sl?ndiyi h?min zaman k?siyind?n bizi, bu g?n ?ox ill?r ayirir, lakin bu ill?r ?rzind? mahninin basqa bir kims? t?r?find?n ifa olunmamasi bir daha s?but edir ki, h?qiq?t?n b?y?k s?s, b?y?k istedad, c?r?t v? qabiliyy?t t?l?b ed?n bel? bir ?s?ri h?r m?g?nni ?rs?y? g?tir? bilm?zdi . “Buhenvald harayi” adindan da b?lli oldugu kimi agir g?nl?ri diqq?t? ?atdiran, h?m d? v?t?np?rv?rlik duygularini t?r?nn?m ed?n ?s?r kimi zamaninda q?s?r kimi zamaninda q?sbulundu. Bel? bir ??tin mahnini yalniz M?sl?m s?viyy?sind? olan m?g?nni ifa ed? bil?rdi…

Ays?t xanimin danisigindan hiss olunur ki, t?f?rr?atlarini b?l?s?rk?n o, nec? ?zab-?ziyy?t ??kir v? sixilir. H?m h?yat yoldasina olan m?h?bb?ti, h?m ?vladinin iztirablar i?ind? mahnini y?ks?k s?viyy?d? ifa etm?si, s?zs?z ki, Ays?t ?hm?d qizini h?min anlara, M?h?mm?dl? ke?irdiyi qisa, ancaq xosb?xt v? m?nali g?nl?r? dartib aparirdi. Bu, s?hb?td?n sonra onun ?z?n? qayitmasi ???n m??yy?n zaman fasil?sin? ehtiyac duyulurdu. Lakin suali sual arxasinca ?nvanlayan m?sahibin, jurnalistin n?vb?ti sorgusu he? d? ?vv?lkind?n az t?sirli olmurdu. Usaqliq d?vr? il? bagli ?nvanlanan suali cavablandiran Ays?t xanim d?rind?n ah ??k?r?k yaddasina h?kk olunan m?qamlari dil? g?tir?r?k deyirdi:

“M?harib?d?n ?ox ke?m?mis t?rkl?ri Qafqazdan s?rg?n etm?y? basladilar. O c?ml?d?n atami Sibir?, Tomsk s?h?rind?n t?xmin?n 200 kilometr aralida yerl?s?n Belis-Yar adli bir yasayis m?nt?q?sin? g?nd?rdil?r. Bir d?f? yanina getdim, g?r?sd?k, onu sakitl?sdirm?y? ?alisdim. N? q?d?r buna m?y?ss?r oldum dey? bilm?r?m… Bu, atamla m?nim son g?r?s?m oldu. Sonradan x?b?r aldim ki, artiq atam bizim h?yatla vidalasibdi.”

Bir-birinin ardinca yada salinan agir v? aci xatir?l?r Ays?t xanima ?m?lli-basli t?sir g?st?rmisdi, sanki, q?h?r onu bogurdu. O, hi?qirti il? danisir v? ?alisirdi ki, danisdiqca, h?m ?r?yini bosaltsin, h?m d? nisb?t?n t?skinlik tapsin. Bununla bel?, sin?sinin ?z?rind?n diyirl?n?r?k damci formasinda asagi d?s?n isti v? mavi g?z yaslari onun daxili al?minin nec? alovlanmasindan x?b?r verirdi. Bu, g?r?nd?y? kimi bir o q?d?r sad?, h?m?inin, bir o q?d?r asan deyildi, ancaq Ays?t xanim ?z?nd? g?c tapib bunu ed? bilmisdi. B?lk? o, dramatik rollarin mahir ifa?isi oldugu ???n v?ziyy?tin ?hd?sind?n bacariqla, m?har?tl? g?l? bilirdi. S?z yox ki, bu fikirl?r m?nim b?dii d?s?nc?min, s?xsi t?x?yy?l?m?n v? t??ss?ratlarimin m?hsulu kimi q?bul olunmalidi.

Oglu M?sl?ml? bagli s?hb?t etdiyi zaman Ays?t xanim qarsisina ?ixan ??tinlikl?ri, yasadigi probleml?ri nec? d?f etdiyini, hansi h?yat mac?ralari il? ?z-?z? qaldigini s?rb?st dil? g?tirm?yi bacarirdi . O, deyirdi: “M?sl?m? atasiz b?y?tm?k m?nim ???n olduqca agir idi, lakin ?alisirdim ki, bu isin ?hd?sind?n inamla g?lim. Bakidaki qohumlarim daima biz? k?m?k gost?rirdil?r. Ilk musiqi d?rsini M?sl?m Valentina Mixaylovna Sulqinadan g?t?rd?. M??llim? bildirdi ki, usaqda olan istedad v? z?ka Allah vergisidi. Sanki, M?slimd? n? is? qeyri-adi bir hiss, bir m?c?z? var idi”.

M?sl?ml? bagli fikirl?ri b?l?sm?k Ays?t xanim ???n bir o q?d?r asan deyildi. ??nki, ?n azindan, o, ana idi v? balasinin h?r bir anini d?s?nd?kc? m??yy?n ??tinlikl?ri xatirlamali olurdu. Ancaq b?t?n bunlara baxmayaraq ?z?nd? g?c tapan Ays?t xanim fikrini onu dinl?y?nl?r? ?atdira bilirdi.

“Tezlikl? m?nim qayinanam, M?sl?m?n n?n?si, Baydag?l xanim yanimiza g?ldi. O, oglu M?h?mm?dsiz gunl?ri haqqinda danisdi. S?yl?di ki, ?g?r n?v?si onun yaninda olsa, agir g?nl?ri bir az unudar, bir az t?skinlik tapar. RazIlIq verdim. M?sl?m?n Baki h?yati hadis?l?rl? z?ngin oldu. X?st?lik, inciklik, ?apiq v? s.”, -deyirdi, -Ays?t xanim.

Bu, s?hb?t? ?saslanaraq, s?zs?z ki, Ays?t xanimi genin?-boluna m?zakir?, m?hakim? etm?k, m?z?mm?t obyektin? ?evirm?k olardi. Lakin m?n bunu etm?k fikirind?n yan ke?m?k q?rarina g?ldim. ??nki prosesl?rin nec? davam ed?c?yini, o c?ml?d?n subyektiv fikir v? d?s?nc?l?ri s?yl?m?k ???n daha m?nasib zamani v? m?nbit sverraiti g?zl?m?y? ? st?nl. Burda, bir aforizm yadima g?ldi v? m?ni ?ox d?s?nd?rd?: “M?hakim? etm?, m?hakim? olunarsan.”

XX ?srin 50-ci ill?rind? ke?mis SSRI d? “Tarzan” adli kinofilm ?ox m?shur idi. Asagi sinif sagirdl?ri ?zl?rini filmin q?hr?mani Tarzana oxsatmaga ?alisirdilar. Onlar agaclara dirmanir, atlanir, k?ndird?n sallanir v? n?tic?d? m?xt?lif z?d?l?r, travmalar alirdilar. Ki?ik M?sl?m v? onunla bir m?h?ll?d? yasayan Polad (B?lb?loglu: -C.P.) bu, filmin t?siri altinda h?y?td? olan agaclara dirmasir, agacdan-agaca tullanir, Tarzan sayagi oynayir, s?zs?z ki, kifay?t q?d?r z?d?l?r alirdilar. Dostluq ed?n M?sl?m v? Poladin m?nzill?ri bir h?y?td?, daha dogrusu, bir binada yerl?sirdi.

Ays?t xanim bu bar?d? yazirdi: “Bir d?f? h?y?td? Poladla oynayark?n m?nim M?sl?m?m agacdan yixilir, qolunu sindirir… Sonra hamisi qaydasina d?s?r”.

Ays?t xanimin teatr karyerasinin ?sas hiss?si Qazagistanin ?imk?nd Rus Dram Teatri il? six bagli olmusdu. O, uzun ill?r bu teatrin s?hn?sind? biri-birind?n maraqli v? goz?l ?oxsayli obrazlar yarada bilmisdi. Bu, tamasalarin arasinda “Turandutun sahzad? qadini”, “K?st?b?k”, “Qara qizilg?l” ?s?rl?ri x?susil? f?rql?nirdi. Tarixi m?lumatlara g?r? Ays?t xanim teatrin aparici solisti olmaqla b?rab?r, h?m d? “Armud?uq” pyesinin m?k?mm?l v? ?v?zedilm?z ifa?isi idi. M?hz, onun istiraki il? bu pyes uzun ill?r ?imk?nd Rus Dram Teatrinin s?hn?sind? tamasaya qoyulmus v? h?r d?f? d? b?y?k tamasa?i alqisi il? qarsilanmisdi.