Müslüm Maqomayev: Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

Biz birlikd? q?na?tb?xis q?d?r isl?dik. ?mimd?, o c?ml?d?n bizim ail?d? ?mumi bir t?l?b, h?km var idi: onlarin hamisi babam, atam v? ?mim Camal ???n s?r?f, heysiyyat, vicdan h?r seyd?n ?st?n idi v? onlar bunu ?ox d?y?rl?ndirirdil?r”.

M?sl?m v? ?misi C?mal?ddin b?t?n h?yati boyu bir-birin? ?ox six tell?rl? bagli olmusdular. Ancaq onlarin da h?yatinda, q?mli v? k?d?rli anlar kifay?t q?d?r yasanmisdi.

“Usaq olark?n biz he? vaxt qocaliq v? yaxud ?l?m haqqinda d?s?nm?r?k. El? bilirik ki, h?yat m?t?madi olaraq ?z axari il? yalniz bu c?r ged?c?kdi. Bununla da biz ?z?m?z? aldatmis oluruq. T??ss?f hissi il? qeyd etm?k ist?yir?m ki, bu h?qiq?t?n bel?di. Biz o vaxt ayiliriq ki, m??yy?n yas h?ddin? ?atmisiq v? h?r seyi anlamaga baslayiriq. Ancaq h?min zaman artiq gec olur, biz yalniz “ged?n qatar”in son vaqonunu g?r?r?k”, -dey?r?k, -M?sl?m fikirini tamamlayir.

M?sl?m? ?misi Camal v? onun h?yat yoldasi Mariya Ivanovnadan basqa yaxin he? kim ola bilm?zdi, s?zs?z ki, n?n?si Baydag?l xanim istisna olmaqla. Baxmayaraq ki, anasi Ays?t xanim, anabir bacisi Tanya v? qardasi Yura var idi. Ancaq h?yatlarini M?sl?m?n t?lim-t?rbiy?sin? h?sr ed?n, onun qaygisina qalan ?misinin ail?sind?n basqa bir kims? bu m?suliyy?ti dasiya bilm?zdi. El?, buna g?r? d?, onlarin qocaligi, ?ld?n d?sm?si, z?ifl?m?si M?sl?m? ?ox narahat edirdi,h?tta, sixirdi.

O, bu anlari xatirlayark?n deyirdi: “B?li! M?sib?t bizim d? qapini d?yd?. ?mim iki d?f? infarkt ke?irdi, sonra is? Mura xala… A?igini deyim ki, 4-c? Kreml Idar?sinin tibbi yardimi v? h?kim hey?ti il? yaxindan tanis olduqdan sonra onlarin n?y? qadir olmasina, q?dr?tin? ?midl?rim tamamil? son itdi … Bir ild?n sonra Mariya Ivanov aorta damarinin qirilmasi n?tic?sind? d?nyasini d?yisdi”.

?lb?tt?, M?sl?m Maqomayev ???n Mariya Ivanovnani itirm?k ?ox agir idi, b?lk?, dogma anasi Ays?t xanimi itirm?kd?n d?, daha ?ox… Usaqliqdan qaygisini ??k?n, t?lim-t?rbiy?sind? yaxindan istirak ed?n, dogma ?vladindan se?m?y?n adami itirm?k asan v? yaxud agrisiz ke?? bilm?zdi. Dig?r bir t?r?fd?n is?, yegan? v? dogma olan ?misinin v?ziyy?ti he? d? ?r?ka?an deyildi. Ardicil ke?irdiyi infarktlar getdikc? ?z?n? daha ?ox b?ruz? verirdi, h?m?inin, yas ?z s?z?n? deyirdi.

“Mura xalanin ?l?m?nd?n sonra Camal ?mim, sanki, m?n?vi c?h?td?n sindi. Masa arxasinda qatlanaraq ?yl?sib fikir? gedirdi, ?li h?r yerd?n ?z?lm?sd?. Yadimdadi, bir siqaret g?t?rd? v? h?qiqi siqaret ??k?nl?r kimi ??km?y? basladi. M?n siqareti onun ?lind?n aldim. O, incimis halda n?f?s aldi v? dedi:

?z?n tulla, ?g?r bacarirsansa”.

?vv?lc? Mura xalasinin d?nyasini d?yism?si, ardinca Camal ?misinin ciddi x?st?l?nm?si, ruh?n d?sm?si M?sl?m Maqomayev? m?nfi t?sirini g?st?rm?y? bilm?zdi . O, sevimli pes?si il? ?vv?lki kimi m?sgul ola bilmir, vaxtinin ?ox hiss?sini ?misinin yaninda ke?irir, onun qullugunda durmaga ?alisirdi. Atasinin ?z ?izgil?rini xatirlamayan M?sl?m ???n Camal ?misi atadan artiq olmusdu, h?rgah ki, dogma atanin yerini he? kim v? he? vaxt ver? bilm?z, h?tta, ?n yaxsi bel dogmalar…

Daima M?sl?m? diqq?t m?rk?zind? saxlayan, ona h?m xos, h?m d? ciddi m?nasib?t g?st?r?n C?mal?ddin qardasi oglu ???n b?t?n dogmalarini ?v?z edirdi. M?sl?m maqomayevl?r n?silinin yegan? davam?isi olmasina baxmayaraq Camal ?misi onun t?lim-t?rbiy?sind? ?ox ciddi, b?lk? d?, olduqca ciddi m?vqe s?rgil?yirdi.

“?mim Camal b?t?n h?yati boyu m?nim ???n ev “Ivan Qrozni”si olmusdu. O, h?m ?z?n?, h?m d? basqalarina qarsi ?ox ciddi v? t?l?bkar idi. Bax, indi bu insan k?m?ksiz qalibdi. M?n onu evim? g?tirdim, cay v? ya bir q?d?h konyak s?zd?m, onunla ?ox sakit danisdim. Onun ???n agir olan bel? bir g?nd?, ?mim n?hay?t ki, danisdi… N? ???n m?ni ?vladliga g?t?rm?diyin? aydinliq g?tir?r?k sorusdum. O, is? dedi:

S?n, M?sl?m, ?z atanin oglusan! O, is? q?hr?man olubdu”.

Ke?irdiyi n?vb?ti infarktdan sonra C?mal?ddin ?bd?l-M?sl?m oglu Maqomayev Moskvanin Kunsevo x?st?xanasinda ?z?n? g?lm?d?n d?nyasini d?yisir. Onun n?si Az?rbaycan SSR Kommunist Partiyasi M?rk?zi Komit?sinin Birinci katibi Heyd?r ?liyevin bilavasit? k?m?kliyi v? istiraki il? Bakiya g?tirilir v? F?xri Xiyabanda, atasi b?st?kar, dirijor, piano?u ?bd?l- M?sl?m Maqomayevin yaninda d?fn olunur. Bu, bar?d? sonraki f?sill?rd? daha m?f?ss?l s?hb?t a?acagam…

II D?nya m?harib?sind?n sonra C?mal?ddin uzun ill?r sovet Az?rbaycaninda m?xt?lif y?ks?k d?vl?t v?zif?l?rind? ?alismisdi. O, ?vv?l Az?rbaycan SSR Nazirl?r Soveti s?drinin m?avini, daha sonra is? SSRI Nazirl?r Sovetinin t?rkibind? Az?rbaycan SSR- nin daimi n?may?nd?si kimi Moskva s?h?rind? f?aliyy?sdi g?st?.

M?h?mm?d ?bd?l- M?sl?m oglu Maqomayev (1916-1945)

(M?sl?m Maqomayevin atasi)

?bd?l-M?sl?m Maqomayev v? h?yat yoldasi Baydag?l xanimin ikinci oglu M?h?mm?din he? bir musiqi t?hsili yox idi. O, ancaq m?siqi al?tind? g?z?l ifa etm?k, mahni oxumaq qabiliyy?tin?, h?m?inin, yaxsi r?qs etm?k istedadina malik olan teatr t?rtibat?isi kimi taninirdi. M?h?mm?d teatr r?ssami olmaqla b?rab?r, h?m d? mahni oxumaga ?st?nl?k verirdi, h?tta, oxudugu mahnilari royalda ifa etm?kl? ?z?n? m?sayi?t edirdi. Onun teatr r?ssami kimi m?xt?lif zamanlarda Baki v? Maykop teatrlarinda tamasaya qoyulan dram ?s?rl?rin? r?sm t?rtibati verm?si, M?h?mm?din h?qiq?t?n bacariqli v? qabiliyy?tli g?nc olmasindan x?b?r verirdi. ?limizd? olan materiallardan b?lli olur ki, M?h?mm?d atasi ?bd?l- M?sl?m kimi m?rd, z?hm?tkes, bacariqli, qorxmaz bir insan olubdu. O, II D?nya m?harib?si baslayanda ??kinm?d?n, qorxmadan, ?z xahisi il? k?n?ll? c?bh?y? yollanmis, bu d?y?sl?rd? s?ca? s?ca?t g?st?rmis v? bunlardanendur qasla?? bunlardan birind? qcas?r?

?ox t??ss?fl?r olsun ki, balaca M?sl?m?n usaqliq h?yati ata v? ana qaygisi, n?vazisi olmadan ke?misdi. Onun atasi m?harib?nin qurtarmasina bir ne?? g?n, b?lk? d? saatlar qalmis Almaniyanin Kyustrin s?h?rind? ged?n qizgin v? qanli d?y?sl?rin birind? yarali ?sg?r yoldasini alovun p?nc?sind?n xilas etm?k ist?y?rk?n d?sm?nin a?digi g?ll? n?tic?sind? h?yatla vidalasmisdi. Komandirl?ri t?r?find?n “Sovet Ittifaqi Q?hr?mani” adi almaga ir?li s?r?lm?sin? baxmayaraq b?rokratik ?ng?ll?r n?tic?sind? cani bahasina qazandigi “Sovet Ittifaqi Q?hr?mani” adina layiq g?r?lm?misdi.

M?h?mm?din m?harib?d? ke?diyi h?yat yolu haqqinda h?rbi jurnalist Mixayil Zaxar?ukun “ Krasniy zvezda ” («Qizil ulduz») q?zetind? d?rc etdirdiyi “Y?zillik” s?rl?vh?li genis m?qal? sensasiyaya s?b?b olmus v? n?tic?d? q?hr?man haqqinda s?n?dli povestin yazilmasi il? basa ?atmisdi. M??llif bu bar?d? yazirdi:

“M?qal? d?rc olunandan bir xeyli m?dd?t sonra h?r t?r?fd?n m?nim ?nvanima, redaksiyaya k?sfiyyat?i (M?h?mm?d Maqomayev: -C.P.) il? bagli ?oxsayli m?ktublar daxil old. H?min m?ktublardan birinin m??llifi sovet v?t?ndaslarinin ?ox sevimli kinolarindan biri hesab olunan “D?rd tank?i v? it” ininin ssenari m??llifi, film milliyy?t?? polyak olan Yanus Psimanovski idi. Onun v? basqa h?rbi alay yoldaslarinin hamisi birm?nali s?kild? M?h?mm?d Maqomayevin “Sovet Ittifaqi Q?hr?mani” adina t?qdim olundugunu t?sdiql?ryirdil?”.

Ke?mis d?y?s??l?rd?n g?l?n ?oxsayli m?ktublar v? bu m?ktublarda s?yl?nil?n fikirl?r, o c?ml?d?n s?n?dli epizodlar Mixayil Zaxar?uku bir q?d?r d? ruhlandirmis v? o, h?rbi jurnalist olaraq bu isi davam etdirm?k m?s?l?sini qarsisina prioritet v?zif? olaraq qoymusdu.

M. Zaxar?uk yazirdi: “Bir g?n redaksiyaya Georgiy Qavrilovi? Paxlebayev adli bir c?bh??i g?ldi. Onun ?lind? Krim vilay?tind? ?ap olunan h?ft?lik q?zetl?rin birind? d?rc edilmis qeyd var idi. H?min q?zet yazirdi: “m?shur m?g?nninin atasi ( M?sl?m?n : -C.P.) Polsada h?lak olub v? orda da d?fn olunubdu. Ancaq Georgiy Qavrilovi? inamla t?sdiql?yirdi ki, B?y?k V?t?n m?harib?si ill?rind? o, 301 sayli atici diviziyanin 823 sayli artile riya alayina komandirlik edibdi. H?min zaman ?rzind? M?h?mm?d Maqomayev k?sfiyyat b?l?y?n?n komandiri, serjant ?inind? xidm?t gost?ribdi. M?hz, buna g?r? d?, sabiq komandir israrla deyirdi , Bu, bar?d? ?sg?rin dogmalarina v? yaxinlarina s?xs?n ?z? yazili sur?td? m?lumat veribdi”.

Q?zetin bir c?r, c?bh??i- artilleriya komandirinin basqa c?r informasiya verm?si h?rbi jurnalistin diqq?tind?n k?narda qala bilm?zdi. Odur ki, m??llif m?s?l?y? aydinliq g?tirm?k m?qs?dil? tez bir zamanda t?dqiqata baslayir v? jurnalistikanin b?t?n m?vcud qayda v? priyomlarindan s?m?r?li istifad? edir.

Bu, haqda Mixayil Zaxar?uk yazirdi: “Alimlik d?r?c?si olan s?n?ts?nasliq namiz?dinin (Burda s?hb?t c?bh??i komandir G.Q.Paxlebayevin g?tirdiyi, Krimda d?rc olunan q?zetd? veril?n m?qal?nin m??llifind?n gedir: -C.P.) q?zetd? bu fakti d?rc etdirm?si m?n? inandirici g?r?ns? d?, basqa bir t?r?fd?n sabiq c?bh??i zabit? inanmamaga he? bir haqqim yox idi. Yeri g?lmisk?n qeyd etm?k ist?yir?m ki, ke?mis komandir h?min qara g?nl?ri kifay?t q?d?r yaxsi xatirlayirdi v? m?nim suallarima d?zg?n, d?r?st v? s?list cav. H?tta, Georgiy Qavrilovi? d?y?sl?rd?n birind? g?st?rdiyi s?ca?t? g?r? M?h?mm?d Maqomayevin “Sovet Ittifaqi Q?hr?mani” adina layiq g?r?lm?si haqqinda s?n?dl?ri hazirlayib yuxari q?rargaha t?qdim etdiyini vurgulayirdi…”.

Qarsisina m?qs?d qoyan m??llif, bu m?s?l?ni arasdirmaq m?qs?dil? SSRI M?dafi? Nazirliyinin M?rk?zi Arxivin? gedir. O, 1941-1945-ci ill?rd? Sovet Ordusundan ?b?di olaraq geri qayitmayan serjant v? ?sg?rl?rin “?lifba” karto?kasinda asagidaki m?lumatlari askarlayir. H?min karto?kada lazim olan informasiya tamamil? ?z t?sdiqini tapir. Orda yazIlmIsdI:

“301 sayli atici diviziyanin, 823 sayli artileriya alayinin k?sfiyyat b?l?y?n?n komandiri serjant M?h?mm?d ?bd?l-M?sl?m Maqomayev 1916-ci ild? Bakida dogulub, ?K (b) Partiyasinin ?zv? olub, Baki s?h?ri, Yanvar k???si, ev–19 / 113 ?nvaninda yasayibdi. Baki s?h?r H?rbi Komissarligi t?r?find?n h?rbiy? ?agirilib v? 04/24/1945-ci il tarixind? q?hr?mancasina h?lak olubdu. Almaniyanin Ky?strin s?h?r stadionunun simal – q?rb ?trafinda d?fn edilibdi. ?sas: Daxili d?ft?r – 69002. 06/27/1945-ci il”.

M?sl?m?n anasi Ays?t xanim xatir?l?rinin birind? qeyd edirdi ki, “M?h?mm?d Maqomayevi Maykopdan m?harib?y? yola salibdi”. Ancaq SSRI M?dafi? nazirliyinin arxivind?ki s?n?dl?r Ays?t xanimin yanlis oldugunu s?but edir.

Arxivd?n ?ld? edil?n informasiya sabiq artilleriya komandiri G.Q.Paxlebayevin narahatligina son qoyur, h?m d? q?zet s?hif?sind? ged?n yanlis m?lumata aydinliq g?tirir. Bundan sonra h?rbi jurnalist Mixayil Zaxar?uk M?sl?m Maqomayevl? g?r?s?b fikirl?rini onunla b?l?sm?k v? m?g?nninin bu bar?d? m?lumatli olub v? ya olmadigini ?yr?nm?k ist?y.

M?sl?ml? g?r?s?nd?n sonra M. Zaxar?uk bu bar?d? yazirdi:

“S?n dem?, M?sl?m Maqomayev atasi il? bagli h?r seyi, h?tta, onun Ky?strind? h?lak oldugunu bilirdi. Ancaq burda b?t?v bir tarix gizl?nirdi, onu qisaca iki k?lm? il? ifad? etm?k qeyri m?mk?nd?. Lakin o da b?lli idi ki, h?rbi dostlari alay yoldaslarini Polsanin ?razisind? d?fn edibl?r.

Niy??

Bax, bu olduqca maraqli, h?m d? m??mmali idi”.

M?hz, bu s?b?bd?n arxiv? bir c?r, Maqomayevin ail?sin? is? basqa c?r informasiya gedibdi. Bu, h?l? h?r sey dem?k deyildi. Hazirlanan plana g?r? M?sl?m?n atasinin m?zari ?oxda b?y?k olmayan polyak k?ndinin yaxinligindan ke??n d?mir yolu x?ttin? baglanirdi. S?zs?z ki, bu maqomayevl?r ail?sin? b?lli ola bilm?zdi.

“Basqa bir t?r?fd?n m?harib?d?n sonra “Sosialist Polsasi”nin yenid?n qurulmasi v? bu k?ndin yerl? yeksan olunmasi m?s?l?si meydana g?lirdi. El?, buna g?r? d?, M?h?mm?d Maqomayevin m?zarinin ilkin axtarislari he? bir n?tic? verm?di. H?min zaman axtarislar bir ne?? voyevodluqda (Polsada inzibati ?razi vahidi: -C.P.) aparilirdi. Axtarislardan xeyli m?dd?t ke?m?sin? baxmayaraq polyaklar m?zarin d?zg?n v? d?qiq yerini m??yy?n ed? bilirl?r. M?lum olur ki, 823 sayli alaydan olan sovet ?sg?rl?rinin m?zari, o c?ml?d?n M?h?mm?d ?bd?l-M?sl?m oglu Maqomayevin d?fn olundugu yer Ksivin-Qreyifinskidir ”, -dey?r?k,-M.Zaxar?uk qeyd edir.

Tarixi s?n?dl?r? ?sas?n 1952-ci ild? bu yarganda yerl?s?n b?t?n h?lak olan sovet ?sg?rl?rinin q?birl?ri a?ilaraq ekshumasiya olunur v? yenid?n Hoyne adlanan qardasliq m?zarliginda d?fn olunurlar. X?susi m?qs?d ???n hazirlanan bu m?zarliqda indi 3985 sovet ?sg?ri uyuyur. R?smi m?lumatlara g?r? onlarin ?oxunun d?qiq familiyasini m?yin etm?k m?mk?n olubdu, h?m?inin, M?h?mm?d Maqomayevin.

Muslum Maqomayev xatir?l?rind? bu bar?d? yazirdi:

“Bu informasiyalar d?f?l?rl? yoxlanibdi. Lakin, ?n azindan, Georgiy Qavrilovi?a atam haqqinda s?yl?diyi xos xatir?l?r? g?r? d?rin t?s?kk?r?m? bildirir?m. Bizim genis ail? arxivid? atamin komandirl?ri, dostlari, h?rbi yoldaslari haqqinda yazdigi ?oxsayli m?ktublar qorunub saxlanilir. Lakin s?k?rl?r olsun ki, hal-hazirda atamin yasayan alay komandiri haqqinda ilk d?f?di esidir?m. Atam haqqinda h?r bir m?lumat m?nim ???n olduqca qiym?tlidi. ??nki m?n atami he? vaxt g?rm?mis?m…”.

Bu, v?ziyy?td?n yararlanmaq m?qs?dil?, s?z?n yaxsi m?nasinda, Mixayil Zaxar?uk atalar m?s?lind? deyildiyin? r?gm?n, – “d?miri isti-isti d?y?rl?r” formuluna ?saslanaraq M?sl?m Maqomayevd?n onlarin ail? arxivini, daha dogrusu, atasinin m?harib? ill?ri il? bagli olan hiss?ni bir ne?? g?nl?k ist?yir. El? d?s?n?r ki, ola bilsin orda Georgiy Qavrilovi?in dem?diyi b?zi faktlari askarlasin… ?lb?tt?, bu, ?lk?nin ?n m?shur h?rbi q?zetl?rind? veril?c?k m?qal?ni daha r?ngar?nk, maraqli v? d?y?rli ed?rdi.

Mixayil Zaxar?uk xatir?l?rind? yazirdi:

“?vv?lc? M?sl?m susdu v? sonra h?mis? oldugu kimi t?l?sik bir siqaret yandirdi. H?min an n?d?ns? m?n? agir g?ldi v? ?z-?z?m? daxil?n sual verdim: n? ???n m?n bu q?d?r m?shur bir insanin vaxtini aliram? Bu zaman, onun h?yat yoldasi Tamara xanim bizim ???n ?tirli, yaxsi d?ml?nmis Baki ?ayi g?tirdi…”.

Jurnalistin xatir?l?rind?n b?lli olur ki, ail? arxivi il? bagli M?sl?m Maqomayev? ?nvanlandigi suala yox cavabi almasi onu ??tin v? ?ixilmaz v?ziyy?t? salsa da o, t??ss?f?n? b?ruz? verm?y?r?k, ?vv?lki g?rk?mind? qalir, h?tta, b?t?n bunlara baxmayaraq h?r seyi m?vcud normalar ??r?iv?d? q?bul edir, ?tirli Az?rbaycan ?ayini i??i?? daxil?n ?z?n? toxtaqliq verir.

“Inaniram ki, siz m?ni d?z basa d?s?c?ksiniz. Atama m?xsus olan h?r sey s?xs?n m?n? aiddi. M?n m?rh?m, gizli seyl?ri yaymagi xoslamiram. H?qiq?t namin? qeyd edim ki, ?ox ?vv?ll?r ?mim Camal atamin m?ktublarindan b?zisini Baki q?zetl?rind?n birin? vermisdi. M?nc?, bu “Viska” q?zeti idi. Ancaq m?n bunu he? vaxt etm?mis?m. Sizin t?klifenizi… Bagislayin bir daha, com?rdc?sin?, inaniram ki, siz m?ni d?zg?n basa d?s?rs?n?z…”, -dey?r?k, – M?sl?m fikirini tamamlayir.

Jurnalist he? bir a?iqlama olmadan h?r seyi goz?l bilirdi v? basa d?s?rd?. M?sl?m?n ail? arxivini, ?sas?n d?, atasinin c?bh? m?ktublarini basqa bir s?xs? verm?m?sini d?zg?n qiym?tl?ndirirdi.

Jurnalist xatir?l?r d?ft?rind? yazirdi:

“?slind? h?min vaxt M?sl?m d?zg?n q?rar q?bul etdi. Hansi ?sasnan o, ail? arxivini m?n? verm?li idi. Baxmayaraq ki, m?n tanimadigi adam deyidim, amma bel? g?t?r?nd? k?nar s?xs idim. Kim buna z?man?t ver? bil?rdi ki, m?n atasinin c?bh? m?ktublarindan s?liq?li v? d?s?n?lm?s formada istifad? ed?c?m? Basqa bir t?r?fd?n is? bu m?n? t??ss?fl? v? agir g?lirdi. Ona g?r? ki, “qizil ulduzlu” h?rbi q?zetl?r ???n bu h?qiqi material idi. Dem?k olar ki, h?min materiali ?limd? tutmusdum, lakin o bird?n-?limd?n ?ixdi!”.

G?r?n?r ?ox g?t?r-qoy etdikd?n sonra o, (y?ni M?sl?m Maqomayev: -C.P.) d?s?n?r v? sonda q?rara g?lir ki, atasinin c?bh? m?ktublarini h?rbi jurnalist? t?qdim etsin. S?birsizlikl? s?h?rin a?ilmasini g?zl?y?n M?sl?m s?bh-tezd?n Mixayil Zaxar?uka z?ng edir v? atasinin c?bh? m?ktublari il? bagli fikrini ona ?atdirir.

Sevincinin h?ddi-h?dudu olmayan Zaxar?uk bu bar?d? yazirdi:

“H?rm?tli oxucularim , bu c?r sad, h?m d? xos x?b?rd?n sonra m?nim sevincimi, ?mumiyy?tl?, v?ziyy?timi t?s?vv?r?n?z? g?tir? bil?n?rsinizmi?.. M?sl?m retdiz?x…”

H?rbi q?zetin m?xbiri ?lin? d?s?n furs?ti buraxa bilm?zdi. M?sl?md?n aldigi ?ox sayli c?bh? m?ktublari jurnalistin qarsisinda m?harib? il?, s?xs?n M?h?mm?d Maqomayevl? bagli yeni bir tarix? a?irdmaqli qir bunar maksimumum Sonda balaca bir q?zet qeydind?n faktlara ?saslanan analitik bir m?qal?, daha sonra is? s?n?dli bir povest masa ?z?rin? qoyulur. Bu, m?h?m m?s?l? il? bagli jurnalistin s?xsi d?s?nc?l?ri, daha aydin, daha obyektiv v? daha sanballi g?r?n?r. O, yazIrdI:

“M?n, M?sl?m Maqomayevin atasi il? bagli s?n?dli povest yazdim v? onu ?z?m?n “?z borcumu s?r?fl? yerin? yetirir?m…” adli kitabimda yerl?sdirdim. Burda, h?m?inin, Almaniyada h?lak olan ?sg?rl?rin Polsada d?fn olunmasina da, aydinliq g?ldi. S?n dem? marsal QK Jukov S?rk?rd? ?ox g?z?l bilirdi ki, Ali Komandanliq ondan n? ???n Reystaxt divarlari ?n?nd? bu q?d?r ?sg?rin h?lak olmasini sorusacaqdi . S?zs?z ki, bu, tamamil? basqa bir m?vzunun s?hb?tidi …”, -dey?n, – M.Zaxar?uk fikirini bel? yekunlasdirir .