Müslüm Maqomayev: Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

1.M?sl?m Maqomayev h?y?t dostlari haqqinda he? vaxt m?nfi fikird? olmayibdi, ?ksin?, m?g?nni onlar haqqinda daima xos d?s?nc?l?r s?sl?ndirib , h?tta, b?y?y?b boya-basa ?atdiqdan sonra imkan daxilind? onlarla ?laq? saxlayib, g?r?s?b v? dostlugunu davam etdiribdi. Ays?t xanim b?zi m?sahib?l?rind? ?vv?l didikl?rini unudaraq oglunun h?y?t yoldaslari, yasadigi m?h?l m?xt?lif m?nfi, qeyri-real fikirl?r ?g?r onun (Ays?t xanimin: -C.P.) dedikl?ri, -dogru olsaydi, M?sl?m?n dostlari v? m?h?ll? yoldaslari: P. B?lb?loglu, A.Babel, I.Kozlovski, I.Aktyamov, V.Vasilyev v? basqalari pis yola ged?rdil?r;

2.M?sl?m?n dedikl?rind?n aydin g?r?n?r ki, onun ev “Ivan Qroznu”su hesab etdiyi Camal ?misi v? onun savadli, diqq?t?il h?yat yoldasi, Mariya Ivanovna Ays?t xanimdan f?rqli olaraq he? vaxt M?sl?m?n pis usaqlarla ?laq?d? olmasina imkan verm?zdil?r. ?mumiyy?tl?, bu, qaygikes v? t?l?bkar insanlar ?oxsayli fikirl?rind? bir d?f? d? olsun M?sl?m?n pis usaqlara qosuldugunu dill?rin? g?tirm?misdil?r. O ki, qaldi ki?ik M?sl?m?n ?zab-?ziyy?t i?ind? b?y?m?sin?, bu, fikir tamamil? v? k?k?nd?n yanlisdi. H?min d?vrd?, y?ks?k v?zif?d? ?alisan C?mal?ddin Maqomayev, usaga ?n yaxin v? dogma olan Baydag?l xanim v? istiqanli Mariya Ivanovna buna yol ver? bilm?zdil?r. ?ox ill?r ke?dikd?n sonra M?sl?m?n n?n?si Baydag?l xanimi xatirlamasi, qiyabi v? gec d? olsa ondan ?zr ist?m?si, Mura xalani (Maria Ivanovnani: -C.P.) xos t??ss?ratlarla yad etm?si M?sl?m?n isti v? dogma ?ll?rd? olmasindan, o c?ml?d?n b?y?k diqq?t v? qaygi il? ?hat? olunmasindan x?b?r ver?n fakt kimi q?bul olunmalidi ;

3.Ays?t xanim ki?ik M?sl?m? ata ail?sind?n ayiranda onun c?mi ?? yasi var idi. ?? yasinda usaq he? vaxt k???d? t?nha qala, pis v?rdisl?rl? m?sgul ola v? d?l?duzlara qosula bilm?zdi. C?f?ngiyyat… M?nasiz bir fikir… El? deyilmi? Axi ?? yasinda usaq pisin v? ya yaxsinin n? oldugunu tam m?nada anlamadigi bir halda nec? bu c?r isl?r? qursana bil?rdi? Sad?c? olaraq bunlarin hamisi b?han?d?n basqa ayri c?r basa d?s?lm?m?lidi;

“Bagisla m?ni n?n?. Indi m?n basa d?s?r?m ki, usaqliq ill?ri hara gedir, h?m?inin, anlayiram ki, biz usaqliqda kimi sevmirik, kim ki, biz? diqq?tini, qaygisini v? xos s?zl?rini ?sirg?mir, biz onlara ?rk?y?n m?nasib?t g?st?ririk, o is? h?mis?lik v? bird?f?lik s?ma v? d?niz kimi hara is? axib gedir…”, -dey?r?k, -M?sl?m xatirlayirdi.

4.Horm?tli oxucular! Bu, monoqrafiyani m?tali? ed?rk?n M?sl?m?n dostlari haqqinda daha d?r?st v? daha ?trafli informasiya alacaqsiniz v? bir daha ?min olacaqsiniz ki, Bakinin bu g?z?l m?h?ll?sind?, M?sl?ml? birlikd? b?y?y?n usaqlarin hamisi zaman ke?dikc? ali t?hsil almis, istedadli, qabiliyy?tli, t?rbiy?li insanlar olaraq c?miyy?t? inteqrasiya olmus, h?yatda layiqli m?vqe tutmus, birs?zl?, ?zl?rini t?sdiql?misdil?r.

M?sl?m?n usaqliq d?vr?, ?sas?n d?, anasi Ays?t xanimin yaninda yasadigi d?vr bir o q?d?r yaxsi, kesm?kesli, ?r?ka?an olmamisdi. M?sl?m atasini xatirlamirdi v? xatirlaya da bilm?zdi, ??nki onun atasi M?sl?m?n ?? yasi tamam olmayanda alman fasistl?ri il? Berlin ?trafinda ged?n qizgin d?y?sl?rd? q?hr?mancasina h?lak olmusdu. Muslum atasini lap k?rp? olanda g?rm?sd?. Bu, is? ona atasi haqqinda n? is? bir fikir dem?y? imkan ver? bilm?zdi.

M?h?mm?din ?l?m?nd?n d?rhal sonra Ays?t xanimin t?hsil dalinca getm?sini, dogma, k?rp? balasini qaygisiz qoymasini v? ikinci d?f? ail? h?yati qurmasini y?ks?l?n x?tt ?zr? arasdirasi olsam hamiya yaxsi m?lum olan bir t?may?l?n “s?xsi maragin” sahidi olaram. Baxmayaraq ki, M?sl?m anasini ikinci d?f? ail? h?yati qurmaqda g?nahlandir mirdi. Ancaq Ays?t xanim bu c?r qinaga, b?lk? d?, bundan artigina ?ox layiq idi. ?lb?tt?, bu, m?nim subyektiv fikirim kimi basa d?s?lm?lidi…

H?min vaxt balaca M?sl?m ?misi Camalin v? n?n?si Baydag?l xanimin himay?si al tinda xosb?xt yasayirdi, ?z? d? ?ox xosb?xt yasayirdi. Sual oluna bil?r ki, valideyin qay gisi v? diqq?ti olmadan xosb?xt yasamaq olarmi? ?lb?tt?, bu, suala birm?nali cavab verm?k ?ox ??tindi. Amma m?vcud v?ziyy?ti n?z?r? alaraq tam ?minlikl? dem?k olar ki, diqq?tsiz, kims?siz, t?nha, ehtiyac i?ind? yasamaqla m?qayis?d?, bu c?r h?yat xosb?xt bil hesab ol. T?miz v? s?liq?li geyinm?k, vaxtli-vaxtinda qidalanmaq, isti v? b?yaz yorgan-d?s?kd? yatmaq, m?kt?bli l?vzimatlari v? kitablarla t?min olunmaq, ?n yaxsi s? h?r m?kt?bl?rind?n birind? t?hsil almaq v? s. s?yl?diyim fikirl?rin t?sdiqi v? bariz n?mun?si kimi q?bul oluna bil?r.

M?sl?m?n b?y?m?si, t?lim-t?rbiy?si v? ?xlaqi il? konkret olaraq ?misi C?mal?ddin v? h?yat yoldasi Mariya Ivanovna m?sgul olurdular. Onlarin diqq?ti, ayiq-sayiq iti n?zar?ti altinda ki?ik M?sl?m yaxsi ?xlaq g?rm?s, t?rbiy? v? savad almisdi. Burda he? bir vacib amil n?z?r diqq?td?n k?narda qalmamalidi. Bu, M?sl?m?n Az?rbaycanda, daha dogrusu, Bakida b?y?m?si idi. S?zs?z ki, Ays?t xanimin yasadigi ?imk?nd, Visniy Volo ?ok, Barnaul kimi ?yal?t s?h?rl?ri siyasi v? m?d?ni m?rk?z hesab olunan paytaxt Baki il? m?qayis?d? r?qab?t? gir? bilm?zdi.

M?sl?m deyirdi: “Nizam-intizam bizim ail?d? ?ox ciddi s?kild? qorunub saxlanirdi. ?mim ?z?n? inanan kommunistl?rd?n idi. Onu ?l? almaq, aldatmaq m?mk?n deyildi. H?min zaman m?ni t?rbiy? ed?n s?xs y?ks?k d?vl?t v?zif?si tuturdu… Kifay?t q?d?r oyuncaqlarim var idi. T?hsil almagim v? musiqi il? m?sgul olmagim ???n m?nbit s?rait yaradilmisdi. Yaxsi yadimdadi, n? vaxt ki, Mariya xaladan yalvararaq pul ist?yirdims? o, etiraz edirdi v? deyirdi:

B?y?y?b ?z?n pul qazanarsan, onda basa d?s?rs?n ki, pulu nec? qazanirlar.”

Bu c?r, etiraflarin qarsisinda Ays?t xanimin s?yl?dikl?rin? inanmaq g?l?nc, b?lk? d?, “M?likm?mm?d” nagili q?d?r m??mmali v? m?c?z?li g ?r?n?. Sad?c? olaraq be l? m?ntiqsiz fikirl?rin arxasinda Ays?t xanimin diqq?ti ?z?nd?n k?narlasdirmaq, ?z?n? dogrultmaq, s?hvl?rini ?rt-basdir etm?k, bir s?zl? , ?m?ll?rini gizl?tm?k v? s. niyy?tl?r dayanirdi.

M?sl?m?n anasindan k?sm?si v? incim?sinin, h?m?inin, uzun m?dd?t onunla ?laq?, ?nsiyy?t qurmamasinin b?n?vr?sind?, m?hz Ays?t xanimin soyuq, laqeyid, m?suliyy?tsiz h?r?k?tl?ri v? dogma ?vladina qarsi qaygisiz m?nasib?td? olmasi dayanirdi. Bu, de facto bel? idi.

H?min d?vrd?, M?sl?m?n h?myasidlari usaqlar ???n qalaydan hazirlanan balaca masin v? oyuncaqlarla oynayirdilar, M?sl?m is? babasindan miras qalan p?pitrin ?z?rin? notlari qoyub ?lin? q?l?m alaraq t?s?vv?r?nd? canlandirdigi orkestr? dirijorluq edirdi. O, ?vv?lc? skripkada ifa etm?y? c?hd gost?rmisdi. M?sl?m d?, basqa usaqlar kimi h?r seyi ?yr?nm?yi ?ox sevirdi, h?r sey? maraq v? diqq?t yetirirdi: mexaniki oyuncaqlarin nec? d?z?lm?si, onlarin is prinsipi, ?mumiyy?tl?, b?t?n bunlari ?yr?nm?k ???n onlari s?k?r, yigir, h?rd?n d? sindirirdi. Bu, “texniki yaradiciliq” M?sl?m? b?t?n h?yati boyu t?rk etm?mis, h?tta, yetkin yaslarinda onu m?sgul etmisdi. M?g?nni h?r zaman kefini a?math v? basini qatmama, birs?zl?, m?sgul olmath m?qs?dil? m?asir elektron “oyuncaqlarla” m?sglus vene printin? h?minll H?tta, son ill?r dogmalari, yaxinlari, ?zizl?ri onun komp?terd? oynadigini g?r?nd? deyirdil?r:

“Lap, usaq kimidir !”

M?sl?m is? bu s?zl?rd?n q?tiyy?n incim?zdi v? ?ksin?, ?minlikl? dey?rdi:

“?g?r insanda usaqliq ?lam?tl?ri itirs?, sad?l?vc?sin? dem?k olar ki, qocaliq vaxti artiq yetisibdi.”

Usaqliq ill?rind?, M?sl?m m?vcud t?labat v? maragini babasindan yadigar qalan skripka il? tamamlayirdi. O, skripkani gah s?k?r, gah a?ib i?in? baxir, orda n? oldugu il? maraqlanirdi. Sonda, bu, skripkanin sinmasi v? yenid?n kleyl?nm?si il? n?tic?l?nirdi. H?min skripka sonralar musiqi al?ti b?rpa ed?n ustalar t?r?find?n yenid?n t?mir olunaraq d?z?ldilmis v? hal hazirda Baki m?zeyl?rinin birind? ?ntiq ?sya kimi qorunubirakilil.

B?st?kar-dirijor babasinin h?yat yolunu davam etdir?n M?sl?m?n ilk mac?ralari evl?rind?ki b?y?k royaldan baslamisdi. Royalin b?y?k, M?sl?m?n is? balaca olmasi onlara “dostluq” etm?si ???n he? bir problem yaratmamisdi, ?ksin?, h?r sey bir-birini daha yaxsi tamamlayirdi. Bel?ki, artiq ?? yasi olark?n M?sl?m melodiyalari se?m?k, yigmaq v? g?t?rm?k qabiliyy?tin? malik idi. Onun ilk b?st?si bes yasina t?sad?f etmisdi v? o, bunu b?t?n h?yati boyu yaddan ?igartmamisdi. ?ox sonralar M?sl?m?n yaratdigi h?min b?st?y? sair Anatoli Qoroxov seir yazir. N?tic?d?, “B?lb?l?n saati” adli yeni mahni ?rs?y? g?lir…

Xatir?l?rind? n?n?si Baydag?l xanimla bagli olan maraqli m?qamlari g?nd?m? g?tir?n v? eyni zamanda ?z?n?n son d?r?c? d?c?l, b?y?k s?z?n? baxmayan v? nadinc usaq oldugunu etiraf ed?n m?g?nni h?min anlari xos t??ssuratlarla yaddasinin s?zg?cind?n ke?irirdi v? pesiman oldugunu t??ss?f hissi il? qeyd edirdi. O, xatir?l?r kitabinda yazirdi: “Baydag?l (yaz ?i??yi dem?kdi: -M.M.) n?n?mi ?ox sevirdim, ancaq ?ox esitmirdim. Tez-tez ist?r v? ya ist?m?z, h?r seyd?n ?ng?, usaq arsizligi, agilsizligi baximindan x?trin? d?yirdim, incidim v? ?alirdim. O, m?n? n? is?, s?zs?z ki, ?h?miyy?tli bir sey deyirdi, amma m?n artiq orda yox, k???d? olurdum, harda ki, m?ni eyni c?r d?c?l, suluq? nadinc usaqylar gir?zl. N? q?d?r n?n?m m?ni ?ox ist?yirdis?, m?n bir o q?d?r onu incidirdim v? x?trin? d?yirdim. Indi n?n?min hansi d?r?c?d? s?brli olmasi haqqinda d?s?n?r?m v? onu gec d? olsa basa d?s?r?m…”

Onun usaqliq d?vr?nd? d?c?l, nadinc, suluq olmasi v? eyni xasiyy?tli m?h?ll? usaqlari il? oynamasi he? d? pis qarsilanmamalidi. Bu, h?min yasda olan oglan usaqlari ???n normal hesab oluna bil?r.

O, kifay?t q?d?r n?n? n?vazisi v? qaygisindan b?hr?l?ns? d?, baba sevincini yasaya bilm?misdi. ??nki onun babasi, b?y?k musiqi?i balaca M?sl?m anadan olmazdan bes il ?vv?l d?nyasini d?yismisdi.

M?sl?m? h?yati boyu bir sual daim izl?yib v? d?s?nd?r?b, daha dogrusu, maraqlandirib. O, bilm?k ist?yirdi ki, babasi ?bd?l-M?sl?m h?yatda nec? adam olubdu? ?lb?tt?, o dogma v? yaxinlarinin s?zl?rind?n babasi haqqinda kifay?t q?d?r informasiya ala bilmisdi. Lakin b?t?vl?kd? bunlar onu qane etmirdi, bel?ki o, babasi haqqinda daha ?ox, daha m?k?mm?l, daha m?f?ss?l bilm?k ist?yirdi. Ona b?lli idi ki, babasi ?ox ?lia?iq, s?xav?tli, hamiya k?m?k ed?n bir insan olubdu. M?g?nni xatir?l?r kitabinda b?st?kar ?zeyir Hacib?ylinin ?bd?l- M?sl?m? Peterburqdan ?nvanlandigi bir t?s?kk?r m?ktubunu misal g?tir?r?k onun bir hiss?r??n oxutular.

O, (?zeyir Hacib?yli: -C.P.) yazirdi:“…m?nim imkanim var ki, isl?riml? rahat m?sgul olum, bunun n?tic?si idi ki, m?n Konservatoriyaya daxil oldum; b?t?n bunlar ???n s?mimi k?m?k etm?k ist?yin? g?r? s?n? (?bd?l- M?sl?m? : -C.P.) borcluyam; bu arzumu yerin? yetirm?k ???n s?n rahatligini v? saglamligini qurban verdin. G?r?s?n m?nim imkanim olacaqmi b?t?n bunlar ???n s?n? t?s?kk?r edim?”

?bd?l-M?sl?m Maqomayevin ?zeyir Hacib?ylinin Peterburq Konservatoriyasinda t?hsil almasina etdiyi maddi k?m?klik haqqinda oxucu auditoriyasinda m?lumatin olub v? ya olmamasi haqqinda he? n? dey? bilm?r?m, ancaq tam ?minlikl? s?yl?m?k olar ki, respublikanin ?d?bi-m?d?ni ictimaiyy?ti, ziyali musiqi elitasi, s?zs?z ki, bu bar?d? kifay?t q?d?r informasiyaya malikdi . ?bd?l-M?sl?m?n ?nvanina ?zeyir Hacib?yli t?r?fin-d?n 1914-c? ild? Peterburq s?h?rind?n g?nd?ril?n m?ktub Maqomayevl?rin s?xsi arxivl?rind? bu g?n? q?d?r qorunub saxlanilir.

Balaca M?sl?m h?mis? babasi il? f?xr etmisdi. Onun haqqinda xatir?l?r danismaq, sanki ona x?susi l?zz?t verirdi. M?s?l?y? bu n?qteyi-n?z?rd?n yanasdiqda g?r?r?r?r?m ki, n?vll m?hz, babasina oxamaaa, onun kimi olmaga b?t?n h?yt?k voyuuuuuu, boyath burden Buunu Buunu Boya Buunu Boyan bun underst stick O, yazirdi: “Babam, h?m dostluq, h?m d? ist?diyi vaxt s?mimi jest etm?yi bacarirdi. H?r halda bizd? az adam tapilar ki Babam bil?nd? ki, ?zeyir Hacib?yli bu isl? m?sguldu, onda o, basladigi partiturani cirir v? deyir: ?zeyir yaxsi yazar.

O, h?m d? dostu ?zeyird?n f?rqli olaraq s?n h?yat t?rzi ke?irm?yi xoslayirdi v? ?z?n? yaxsi kef ??km?y? imkan verirdi. N? vaxt ki, “kefl? yasamaq ist?y?n” g?nahkar Z?lf?qar Hacib?yli o zaman ki, “taksi fayton”la babamin arxasinca g?l?rdi, onlar h?m?n ?z qaygili sif?tl?ri il? n?n?m? deyirdil?r: teatrda, operada musiqi il? bagli problemli is var. Ancaq fayton onlarin arxasinca ?l yell?y?n Baydag?l xanimin m?sahid? dair?sind?n k?nara ?ixan kimi istiqam?tini d?yis?rdi”.

B?zi ?e?en jurnalistl?r ?bd?l-M?sl?m Maqomayevin ?l?m? il? bagli qaranliq v? m?ntiqsiz, zidiyy?tli fikirl?r s?yl?misdil?r. Guya b?y?k Az?rbaycan b?st?kari represiya qurbani olmusdu. O, h?bs edildikd?n sonra Nal?ik? g?tirilmis v? h?bsxanada m?lum olmayan s?raitd? h?yatla vidalasmisdi. Sonradan onun n?si Bakiya g?tiril?r?k burda, F?xri Xiyabanda d?fn olunmusdu. S?z?n a?igi, bu, o q?d?r inandirici g?r?nm?r, ?ksin?, bu c?r fikirl?r insanda ironiya yaradir, sarkazm dogurur.

Birincisi, tarix? istinad ed?r?k ?minlikl? s?yl?m?k olar ki, represiya qurbanlarini basqa yer? aparmaga v? hardasa d?fn etm?y? icaz? vermirdil?r. Biz bunu misal olaraq m?rhum sair-dramaturq H?seyn Cavidin timsalinda gost?r? bil?rik. Bizim n?silin n?ma-y?nd?l?rinin yaxsi yadindadi ki, uzun ill?r ke??nd?n sonra H?seyn Cavidin n?si Ulu ?nd?r Heyd?r ?liyevin b?y?k ?m?yi, bacarigi say?sind? Sibird?n Az?rbaycana g?tirilmis v? doguldugu Nax?ivan s?h?rind? el ad?t-?n?n?si il? d?fn olunmusdu;

Ikincisi, ?g?r ?bd?l-M?sl?m Maqomayev represiya qurbani olsaydi SSRI r?hb?rliyi he? vaxt icaz? verm?zdi ki, onun n?sini paytaxt Bakida, ?z? d?, F?xri Xiyabanda dinl?r ets ??nki bu sovet m?fkur?sin? tamamil? uygun g?lm?y?n v? ziddiyy?t t?skil ed?n bir prosesdi;

???nc?s?, b?st?karin b?y?k oglu C?mal?ddin ?vv?lc? s?naye naziri, sonra Az?rbaycan SSRI Nazirl?r Soveti s?drinin m?avini v? daha sonra SSRI Nazirl?r Soveti yaninda Az?rbaycan SSRI-nin Moskvada daimi n?may?nd?si v?zif?l?rind? ?alismasina icaz? v? imkan verilm?zdi;

D?rd?nc?s?, ?n ?sasi, Maqomayevin oglanlari: C?mal?ddin v? M?h?mm?d Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasinin ?zv?l?ri idil?r. H?min d?vr?n insanlari yaxsi xatirlayir ki, n?inki atasi, h?tta, uzaq qohumlari represiyaya m?ruz qalanlarin, h?m?inin, h?bsxanada olanlarin yaxin v? dogmalarini partiya siralarina q?bul etmirdil?r v? y?ks?k d?vl?t v?zif?sin? t?yin etmirdil?r, ??nki bu sovet ideologiyasinin t?l?bi idi.

G?tirdiyim arqument v? faktlara ?saslanaraq tam ?minlikl? dey? bil?r?m ki, b?zi ?e-?en jurnalistl?rinin s?yl?dikl?ri fikirl?r uydurma, yalan v? c?f?ngiyyatdan basqay biil. ?e?enistan jurnalistl?ri, bu c?r uydurmalari m?tbuat s?hif?l?rind? yaymaqla n?v? M?sl?m Maqomayev? psixoloji v? m?n?vi t?sir g?st?rib m?g?nnini ?zl?ri t?r?f? ??km?k, ?e?enistana aparmaq ist?yirdil?r. Bu, bar?d? xatir?l?r kitabinda M?sl?m?n yazdigi m?lumatlar fikirl?riml? eynilik t?skil edir v? ?st-?st? d?s?r.

M?sl?m yazirdi: “Babamin x?st?l?nm?si v? v?fati il? bagli n?n?min danisigini esid?n Camal ?mim g?l?rdi v? s?z ver?rdi ki, n? vaxt t?qa?d? ?ixsa memuar yazmaga baslayacaq. Ancaq ?ox t??ss?fl?r olsun ki, ?l?m C?mal?ddin Maqomayev? bu ist?yini reallasdirmaga imkan verm?di”.

Yeddi yasli M?sl?m? 1949-cu ild? Baki Konservatoriyasinin n?zdind? f?aliyy?t gost?r?n onillik-musiqi m?kt?bin? qoyurlar. Bu, m?kt?b? daxil olmaq ???n bir meyar m?vcud idi: t?bii istedad. H?min m?kt?b v? orda d?rs dey?n ?ox g?z?l, istedadli pedaqoq-m??llim hey?ti il? bagli M?sl?m?n yaddasinda-cografiya f?nnind?n v? ingilis dilind?n d?rs dey?n Arkadi Lvovi? v? musiqi savadi ver?n Aron Izrailovi? daha ?ox qalmisdi.

M?sl?m?n nadir s?si haqqinda ilk d?f? onun s?kkiz yasi tamam olanda x?b?r tutublar. H?min vaxt g?l?c?yin ulduzu xor il? birlikd? ?ox s?yl?, ciddi c?hdl? “Yat m?nim sevincim, yuxuya get” mahnisini ifa edirmis. Bu, zaman m??llim? b?t?n usaqlara susmaq isar?si verir. ?z?n? esitm?y?n, nadir, t?miz v? g?cl? usaq s?si il? M?sl?m oxumagina davam edir. H?min zaman o, t?s?vv?r?n?, bel?, g?tir? bilm?zdi ki, bu onun birinci solosu agila g?lm?y?n, m?mk?n olmayan y?ks?lis? dogru aparan yolun, pill?nin baslanigici idi. M?sl?m b?y?k inamla vurgulayirdi ki, “bu nadir v? m?lah?tli s?s ona anasindan, musiqi istedadi, musiqi qabiliyy?ti is? maqomayevl?rd?n g?libdi”. M?g?nninin y?ks?k zirv?y? ?atmasinda, s?zs?z ki, b?y?d?y? ail?nin, musiqi m?kt?binin, konservatoriyanin, t?cr?b? ke?diyi opera s?hn?sinin, ?n ?sasi is?, Baki m?hitinin ?z?n?m?xsus ?n?n?si m?h?m rol oynamisdi.

M?sl?m?n t?qrib?n doqquz yasi olanda anasi onu Visniy Volo?oka, teatrda isl?diyi s?h?r? aparir. M?sl?m ?vv?lc? onun n?z?r diqq?tini c?lb ed?n s?liq?li bu rus s?h?rciyini v? onun sad?l?vh insanlarini sevir, onlara baglanir. Bu oglan ilk d?f? burda, h?qiqi rus q?lbinin n? oldugunu anlayir. Balaca M?sl?m ilk m?sguliyy?tini musiqi m?kt?binin pedaqoq u V.M.Sulqina il? davam etdirir. Bu qadin son d?r?c? g?z?l, agilli, s?brli, istedadli bir m??llim? olaraq M?sl?m? x?susi diqq?t yetirir. M??llim? m?kt?bd?n basqa, h?m d? s?h?r dram teatrinda musiqi t?rtibat?isi kimi f?aliyy?t g?st?rir, h?m d? teatr ???n musiqi se?ir, onlari isl?yib hazirlamaqla m?sgul olur, t?dris m??ssis?l?rind?n birind? xor d?rn?yin? r?hb?rlik edirdi. M?sl?m?n xatir?l?rin? ?saslanaraq dem?k olar ki, bir d?f? Valentina Mixaylovna Sulqina AS Puskinin “Anjelo” tamasasina musiqi t?rtibati hazirlayanda doqquz yasli M?sl?m? orkestr ???n d?z?ldilmis x?susi ?alada, royalin yaninda otuzdurur. M?sl?m, sanki bu xosb?xtlikd?n donub qalir-teatri, onun sirin tozlu ?trini, p?rd? arxasi s?sli v? sakit anlarini, uzun s?r?n m?sql?rini h?misvir?lik yadr saxlayi…

M?sl?md? teatra olan maraq tezlikl? ?z? ?ixir v? bu oglan usaqlara kukla tamasasi hazirlamaq ideyasini verir. H?min vaxt artiq o, kagizdan v? pal?iqdan m??y?n fiqurlar hazirlamagi bacarirdi. Onun bu, istedadi ?oxda b?y?k olmayan “Petruska” tamasasi ???n kukla hazirlamaqda ??tinlik yaratmir. Usaqlar poct qutulari ?ld? edirl?r v? onlardan s?hn? d?z?ld?r?k tamasaya m?vzu yazir v? ip? baglanmis marionetkalar il? on d?qiq?lik qisa s?hn?cik oynay. Balacalar ist?yirl?r ki, onlarda h?r sey ?sl teatrda oldugu kimi alinsin. Bu, m?qs?dl? onlar bilet ???n “pul” alirlar, ?lb?tt? ki, r?ngli “konfet” kagzlarindan..

Visniy Volo?okda M?sl?m t?xmin?n bir il? yaxin yasayir v? anasi Ays?t xanimin q?rari il? yenid?n musiqi t?hsilini davam etdirm?k ???n Bakiya qaytaril. ?ox ke?mir ki, Ays?t ?hm?d qizi ikinci d?f? ?r? gedir, yeni ail? yaranir. Ays?t xanim s?xsi maraqlarini ?vladinin h?yatindan ?st?n hesab etdiyi ???n M?sl?m? Bakiya gond?rir. Ays?t xanimin yeni nigahdan Yura v? Tanya adli iki ?vladi d?nyaya g?lir. Bununla da, M?sl?m?n h?yatda ana bir qardasi v? bacisi olur.

H?yat yoldasini m?harib?d? itir?n Ays?t xanim teatr karyerasini v? s?xsi h?yatini davam etdirm?k m?qs?dil? oglu M?sl?m? ?misi C?mal?ddinin v? n?n?si Baydag?l xanimin ixtiyarina verir. ?misi balaca M?sl?m? musiqi t?hsili almaq ???n x?susi m?kt?b? qoyur. O, Baki Konservatoriyasinin n?zdind? f?aliyy?t g?st?r?n musiqi m?kt?bind? fortepiano sinifind? t?hsil almaga baslayir. Usaqda olan istedadi g?r?n Baki Konservatoriyasinin professoru, violon?elist V.T.Anselovi? onunla x?sus?n maraqlanir v? M?sl?m? ayrica d?rs verm?y? baslayir. Bel?ki, m?kt?bd? vokal sinifi yox idi.

M?sl?m 1956-ci ild?, As?f Zeynalli adina Baki musiqi m?kt?bin? daxil olur. O, burda sayilib se?il?n musiqi m??lliml?ri: Aleksandr Akimovi? Milovanov v? onun ?oxillik konsertmeyestri Tamara Isidorovna Kretinqtd?n d?rd il fasil?siz d?rs alir.

M?g?nninin h?yatinda ?n vacib m?rh?l? “G?nc Karuzo” filmin? baxmasindan sonra baslayir. H?min filmd?, b?y?k neapollunu d?vr?n?n g?rk?mli m?g?nnisi Mario del Monako s?sl?ndirir. ?misi C?mal?ddinin bag evind? M?sl?m h?r g?n ?n yaxsi trofey , k?hn? v? yeni, h?l? ekranlara ?ixmayan filml?r? baxa bilirdi. O, burda Lolita Torresin istiraki il? ??kil?n “Sevimli ariya”, “T?lx?k v? yaxud hoqqabaz”, “Tarzan” filiml?rini g?r?r. Onun usaqliq ill?ri, h?m xos, h?m d? maraqli, m?zmunlu v? m?nali ke?ir. Musiqi m?kt?bind? t?hsil almaqla yanasi, h?m?inin, M?sl?m mahni oxumaga b?y?k maraq v? h?v?s gost?rir. Bu s?tirl?rd?n bir daha aydin olur ki

M?t?madi olaraq babasindan yadigar qalan – Karuzo , Titto Ruffo , Batistini v? basqalarinin plastinka-vallarina qulaq asan g?nc oglanda m?g?nniliy? arzular yavas-yavas p?rvazlanmaga baslayir. Vokal ?s?rl?rin s?s yazisina diqq?tl? qulaq asan M?sl?m eyni zamanda bas, bariton, tenor partiyalarini analiz etm?kd?n ??kinmir v? buna b?y?k ist?kl? yanasir. O, klavir g?t?r?r?k ?s?rl?rin hamisini ardicil oxuyur, sonra onlari m?shur m?g?nnil?rin oxuduqlari mahnilar il? m?qayis? edir v? ?z?nir?n nec? oxumasimndi qiyur. Artiq on d?rd yasinda onun s?sind? ayilma, dir??lis ?m?l? g?lir, amma M?sl?m k?nar adamlarin v? ail? ?zv?l?rinin yaninda oxumaga c?r?t? etmir, bel? dem?nk m?, m?n H?tta o, ?z m??lliml?rind?n bunu gizl?tm?y? ?alisir. Istedadli g?nc yalniz sinif yoldaslarindan ??kinmir. T?z?-t?z? m?lah?tl?s?n s?si il? o, h?myasidlarina usaq multiplikasiya filmi olan “ Buratino”nun m?shur personajlarini, h?m?inin, Qulliver filmind?n “M?nim cirtdanim” mahnisini b?y?k h?v?s v? m?har?tl? m?z?li formada oxuyur, onlari ?yl?ndirir.

H?min zaman he? kim, h?tta, ?n nikbin adamlar, bel?, t?s?vv?rl?rin? g?tir? bilm?zdil?r ki, bu c?r nadir istedada malik olmaq M?sl?m? g?l?c?k h?yatinda yararli olacaq v? o, haminin sevimli “Bremen musiqi?il?rinin izi il?” multiplikasiya filmind?ki X?fiyy?, Trubadur v? Qara?i obrazlarini parlaq s?sl?ndir?c?kdi. M?kt?bd? ke?iril?n konsertd? M?sl?m b?st?kar Qara Qarayevin “X?z?r neft?il?rinin mahnisi”ni oxuyur. Iyirmi ild?n sonra o, yenid?n bu, mahniya m?raci?t edir v? onu oxuyur. Ancaq bu d?f? d?vl?t t?dbiri ???n planlasdirilan konsertd?, pes?kar musiqi?i kimi. H?min zaman M?sl?m bu mahnini g?cl?, sidd?tli, qulaq batirici bariton s?sl? oxuyur. Bu, g?nc M?sl?m?n Baki Konservatoriyasinin b?y?k s?hn?sind? ilk ?ixisi, h?m d? g?l?c?y? y?ks?lm?k ???n ilk istinad n?qt?si olur.

Maqomayevl?r ail?sinin yasadigi b?y?k evin eyni m?rt?b?sind?, d?vr?n?n g?rk?mli v? m?shur m?g?nnisi B?lb?l yasayirdi. H?min zaman Bakida, bu binani “artisl?r evi” adlandirirdilar. Yasli n?silin n?may?nd?l?rin? yaxsi b?llidi ki, h?min m?nzill?r qarisiq tipli olurdu. M?sl?m d?f?l?rl? bu ?fsan?vi ifa?inin s?sini, nec? oxyumagini v? sirin avazini divarin o biri t?r?find?n esitmisdi. B?lb?l?n oglu Poladla M?sl?m eyni h?y?td? oynayir, usaqliq ill?rini bir yerd? ke?irir, m?nzild? olark?n divari tiqqillatmaqla bir-birin? lazim olan mesajlari gil?nd?. Bu, iki yeniyetm? h?y?tin “ali hakimiyy?t” n?may?nd?l?ri Tom Soyer v? Qek Finni kimi daima r?qab?t aparir v? onlardan hansinin “Tarzan” kimi daha c?ld v? diribas olduguna aydinliq g?tirirm?y? ?alisirdilar. Usaq vaxti M?sl?m-?n astronomiya elmin? b?y?k h?v?s v? maraq gost?rm?sini x?susil? qeyd etm?k ist?rdim. M?sl?m v? Polad g?y cisiml?rini m?sahid? etm?k, ayda olan l?k?y? baxmaq ???n birlikd? m?sahid? borusu d?z?ltmisdil?r. H?min borunu yasadiqlari binanin daminda qurasdiran usaqlar m?t?madi olaraq goy cisiml?rini m?sahid? edirdil?r. Polad M?sl?md?n yasca balaca oldugundan onlar ayri-ayri sinifl?rd? t?hsil alirdilar. Ancaq buna baxma-yaraq m?kt?bin divar q?zetini bir yerd? t?rtib edirdil?r: artiq h?min zaman k?siyind? M?sl?m ?z?nd? s?kil ??km?y? meylin v? bacarigin oldugunu hiss.

Oxudugum m?sahib? v? xatir?l?rd?n aydin olur ki, M?sl?m usaqlarla birlikd? m?xfi meloman c?miyy?ti yaratmaga m?y?ss?r olur. Ist?k v? arzularini h?yata ke?irm?k ist?y?n yeniyetm?l?r babelin (M?sl?m?n dostu: -C.P.) m?nzilind? yigisir, fikir m?badil?si aparirdilar. Babel v? dostu Kozlovski “B?y?k teatr”in ehtirasli p?r?stiskarlari olmaqla b?rab?r, h?m d? vokal v? caz musiqisin? qulaq asmagi ?ox xoslayirdilar. Getdik-c? p?xt?l?s?n g?ncl?r lent v? val yazilarina qulaq asmaqdan t?dric?n t?cr?b?y? ke?m?y? ?st?nl?k verir v? bunu realliga ?evivirdil?r. Bu zaman, M?sl?md? musiqi il? bagli yeni ideya, yeni meyl meydana g?lir. M?lum oldugu kimi o, klassik, caz, neopolitan, estrada misiqil?rini ?ox sevirdi. G?ncl?r klarnet ifa?isi Iqor Aktyamovun yaninda ?ox da b?y?k olmayan caz-band t?skil edirl?r. M?sl?m simli al?tl?rd? ifa ed?nl?rd?n d?rn?k yaradir v? Fiqaronun kavatinasini iki skripkaya, o c?ml?d?n arfa, violen?eli v? royala ?evir?r?k yeni forma isl?layi hazi. Bir m?dd?t ke?dikd?n sonra m??lliml?ri M?sl?m?n musiqi b?st?l?m?k qabiliyy? tini d?, askarlayir, onu usaq yaradiciliq sinifin? ke?irirl?r. Burda o, A.S.Puskinin ?s?rl?rin? pyes v? romnslar yazmaga baslayir.

Artiq g?nc oglan, n?inki tanislari, sinif yoldaslari v? m?kt?b kollektivinin yaninda, h?tta, ondan k?narda da taninmaga baslayir. Onda olan fitri istedad yavas-yavas s?rh?dini , miqyasini genisl?ndirir. Yeniyetm? oglanin yaxsi, s?list oxumagini g?r?n pe-daqoqlar musiqi ?d?biyyati d?rsind? M?sl?md?n vokal ill?stratoru kimi b?hr?l?nir, ona ariya v? romanslar oxudurdular .

N?hay?t ki, qaygisiz g?nclik ill?ri sona ?atir. M?sl?m sevgi, m?h?bb?t “x?st?liyin?” tutulur. H?r bir g?nc oglan kimi onun da arzulari p?rvazlanmaq m?rh?l?sin? q?d?m qoyur, bir mahnida deyildiyi kimi: “bir qiz ?ixdi qarsima, qaslari, sanki, aypara, hilal idi…” M?h?bb?tin g?c? getdikc? ?z?n? b?ruz? verir v? M?sl?m ?z? il? musiqi m?kt?bind? oxuyan piano?u Ofelya adli g?z?l az?rbaycanli qizi il? evl?nir. Bir ild?n sonra bu nigah-dan Marina adli qizlari dogulur. Ancaq t??ss?fl?r olsun ki, g?nc ail? uzun ?m?rl? olmur v? tezlikl? dagilir. Hal hazirda Marina Amerika Birl?smis Statlarinin Los-Anceles s?h?rind? ail?si il? birlikd? yasayir. Sagliginda M?sl?m? ?n yaxin v? ?n dogma Marina v? onun oglu M?sl?m-Allen idi.

?ld? etdiyim informasiyaya ?saslanaraq dey? bil?r?m ki, bir vaxtlar Marinanin akademik-kimya?i babasi onu dil? tuturmus ki, g?nc qiz geodeziya v? kartoqrafiya ?zr? t?hsil alsin. Ancaq o, bir seyi yaddan ?ixarirdi: axi Marina m?kt?bi piano?u kimi bitirmisdi. Sonrasi da o, b?y?k b?st?kar-dirijor ?bd?l-M?sl?m Maqomayevin n?tic?si v? dahi musiqi?i M?sl?m Maqomayevin qizi idi. Marina he? kimin g?zl?m?diyi, tamamil? basqa bir h?yat yolu se?ir. O, n? geodeziya-kartoqrafiya ?zr? m?t?x?ssis, n? d? ki, parlaq musiqi?i, piano?u olur. Marina h?yatin t?l?bi il? yeni, ?z?n?m?xsus bir yolla gedir.

?mr?n?n sonuna q?d?r M?sl?m qizi Marina v? n?v?si M?sl?m-Allen il? g?z?l v? dogma m?nasib?td? olmusdu. O, qizini h?r zaman d?st?kl?yirdi. Burda, Marinanin fortepiano sinifini qurtarmasini x?susi il? qeyd etm?k lazimdi. ??nki bu, gend?n g?l?n m?sb?t impuluslarin birbasa t?siri n?tic?sind? bas vermisdi. Xatir?l?r kitabinda M?sl?m cavanliq anlarini, o c?ml?d?n ilk cevgilisi Ofelya xanimi xos xatir?l?rl? yada salaraq yazirdi: “Onun ?ox q?s?ng, ecazkar, h?zin – Ofeliya var idi ! Biz musiqi m?kt?bind? bir yerd? oxuyurduq. Ofeliyanin ?ox g?cl? lirik-koloratur soprano s?si var idi. Biz g?r?sm?y? basladiq. ?mim v? n?n?m m?nim h?v?simi, meylimi v? xasiyy?timi bildikl?ri ???n n? is? xosag?lm?z bir ?ng?l hiss etdil?r. Ancaq ?mim Camal ?z?n?n t?bii, ?d?b v? n?zak?tin? r?gm?n m?niml? kisi danisigi aparmaga baslamadi. M?n vaxtin yetism?diyini d?s?n?b ?mim? m?s?l?ni a?magi lazim bilm?dim. G?nl?rin birind? m?nim pasportum yoxa ?ixdi. G?r?n?r bu isd? n?n?min ?li var idi: o, zamaninda t?hl?k?li ani hiss etmisdi. Biz, Ofelya il? h?min vaxt evl?nm?k q?rarina g?lmisdik…”.