Знатныя гісторыі: эліта Гродна ў перыяд XVI—XVIII стагоддзяў

Адным з базавых заняткаy гродзенскiх шляхцiчаy, самых розных узростаy, з'яyлялася паляванне. Падобнае баyленне часу дапамагала (аyтар тут не пасаромеецца каламбура) забiць адразу некалькiх трусаy.

Паляванне на аленя. Стэфана дэла Бэла. XVII стагоддзе. Нацыянальная бiблiятэка Польшчы.

Паляванне служыла забавай, разнавiднасцю ваеннай трэнiроyкi, а трафеi, безумоyна, былi карысныя i маглi выкарыстоyвацца для прыгатавання страy з дзiчыны, а, акрамя таго, у шляхецкай гаспадарцы не былi лiшнiмi i шкуры здабытых жывёл.

Гарадзенскiя лясы славiлiся як выдатнае месца для пераследу дзiчыны, i нездарма пакоi Стэфана Баторыя, у яго замку, былi запоyнены шматлiкiмi паляyнiчымi трафеямi, а на гербе горада красуецца алень святога Губерта (альбо Яyстафiя) гэта значыць, нябеснага заступнiка палявання.

Не цуралiся шляхцiчы i рыбалкi. У 1699 годзе, Кшыштаф Завiша лавiy рыбу y вельмi элiтнай кампанii, i напiсаy пра гэта так:

«Я адправiyся y Гродна, разам з чашнiкам ВКЛ Тарло, дзе ён ладзiy сваiм слугам вяселле. Падчас знаходжання y Гродне, мы yвесь час вялi гутаркi на розных вячэрах i паседжаннях. Калi мы выязджалi з Гродна, нас запрасiлi на рыбалку да пана Язерскага, дзе былi пан гетман, пан чашнiк i iншыя».

Тут варта заyважыць, што рыбакi тых гадоy, гэтак жа як паляyнiчыя, мелi магчымасць здабываць значна больш шматлiкiя i разнастайныя трафеi. Гарадзенскi рыбак мог злавiць цудоyнага ласося, стронгу цi нават вялiзнага асятра, i шляхта, варта заyважыць, з задавальненнем смакавала рыбныя стравы.

Транспарт i сувязь

Больш-менш буйныя саноyнiкi шмат ездзiлi па краiне, удзельнiчая y палiтычным жыццi Рэчы Паспалiтай.

Перамяшчацца памiж гарадамi, або па вулiцах аднаго населенага пункта, можна было на канi, або y экiпажы.

Вядома, што Марцiн Матушэвiч ехаy у карэце гетмана Масальскага ад гродзенскага езуiцкага касцёла да замка.

Часам выкарыстоyваyся i рачны транспарт.

Суднаходства на гродзенскай зямлi было развiта з даyнiх часоy, i y басейне Нёмана нават будавалi асаблiвыя судны, якiя лiчылiся характэрнымi менавiта для гродзенскага карабельства. Гаворка пра вялiзныя вiцiны, даyжыня якiх, паводле некаторых звестак, перавальвала за 40 метраy. У 60-х гадах XVII стагоддзя, шляхцiц Мiланоyскi, слуга Яна Храпавiцкага, плыy на такiм судне па Нёмане, але п'яны рулявы не справiyся са сваёй справай i лёс «Тытанiка» вiцiна не паyтарыла, паводле Храпавiцкага, дзякуючы таму, што «Цудоyным чынам яе Бог выратаваy».

Шляхцiцы едуць на сеймiк. Мiхал Ключэyскi. XIX стагоддзе. Нацыянальны музей у Кракаве.

Акрамя важных палiтычных сходаy, мэтай паездак нярэдка быy манастыр, якi наведвалi з рэлiгiйных памкненняy, або сядзiба iншага шляхцiца, якi запрашаy знаёмых дваран на вяселлi, хрэсцiны, пахаваннi, рэлiгiйныя святы цi проста сяброyскiя пасядзелкi.

Пры гэтым адсутнасць тэлефонаy i iнтэрнэту не перашкаджала падтрымлiваць сувязь з патрэбнымi асобамi. Шляхцiц мог напiсаць у дзень некалькi лiстоy. Вядома, што Ян Храпавiцкi, знаходзячыся на занёманскiм прадмесцi Гродна, пiсаy лiст на правы бераг, не маючы для зносiн патрэбы y асабiстай сустрэчы з адрасатам – гетманам ВКЛ, Мiхаiлам Казiмiрам Пацам, якi кватараваy паблiзу. Храпавiцкi мог сабе дазволiць карыстацца кур'ерамi, у якасцi лёгкадаступнай сiстэмы сувязi, прыкладна так, як калi б ён тэлефанаваy свайму суседу y XXI стагоддзi.

Кухня i посуд

Асаблiва прыемнымi зносiны маглi быць падчас сяброyскiх пасядзелак.

Вядома, што застоллi былi звычайнай справай для мясцовых дваран. Падчас баляванняy госцi i гаспадары банкетаy, канешне ж, часцяком ужывалi гарачыльныя напоi.

У Гродне былi даyнiя традыцыi пiваварства, многiя бровары размяшчалiся, да прыкладу, у далiне Гараднiчанкi.

Карысталiся папулярнасцю i iмпартныя вiны, сярод iншых, венгерскiя. Шляхцiчы ведалi таксама гарэлку, якая нават была ходкiм напоем.

Як i людзi ХХІ стагоддзя, шляхта часоy Рэчы Паспалiтай далёка не заyсёды прытрымлiвалася yмеранасцi.

Напрыклад, апiсана тыднёвая гарадзенская папойка знакамiтага Караля Радзiвiла па мянушцы «Пане Каханку», якi купiy у Гродне венгерскага вiна на велiзарную суму, а затым паехаy, з гэтым вiном, далей, працягваючы сваволiць у мястэчках, якiя траплялiся па дарозе.

Рацыён шляхцiца, як не цяжка здагадацца, моцна залежаy ад яго фiнансавых магчымасцей.

Вышэйшая праслойка арыстакратаy магла дазволiць сабе атрымлiваць асалоду ад самых дзiyных прысмакаy.

Напрыклад, на дне нараджэння караля Аyгуста III, калi манарх святкаваy у Гродне, у 1752 годзе, на дэсерт, як паведамляе Вiльгельм Шлемюлер, былi прынесены асаблiвыя прысмакi:

«Тры гадзiны доyжылася бяседа. У канцы yнеслi дэсерты, а яны былi такiя цудоyныя, што сапраyды вартыя каралеyскага стала. Перш за yсё звярталi на сябе yвагу дзве святынi, вельмi yмела зробленыя: усiх добрых якасцяy i славы, як пра гэта казалi надпiсы. А y сярэдзiне трыyмфальная арка, на якой уяyная Постаць Славы. У адной руцэ яна трымала трубу, а y другой надпiс наступнага зместу: [Аyгуст II кароль, народжаны y 1696 годзе.] Ну а далей вялiкiя, па-майстэрску выкананыя, сады, лаyкi, i yсё гэта дзiyна прыгожае i вельмi каштоyнае».

Беззямельны шляхцiц мог толькi памарыць пра такiя рэчы, бо яго рацыён больш-менш адпавядаy рацыёну сялян i звычайна yключаy розныя злакi, гарох i саланiну.

Сярэдняя i багатая шляхта ела шмат мясных страваy: ялавiчыну, свiнiну, розную дзiчыну.

Станiслаy Панятоyскi, будучы yладар ВКЛ, назiраy у гродзенскiм палацы Мiхаiла Радзiвiла Рыбанькi, у 1752 годзе, страву з мясам i шпiнатам, якая, зрэшты, не здалася госцю апетытнай.

У модзе былi заправы, напрыклад, перац ды шафран, якiя часта выкарыстоyвалi y вялiкiх колькасцях.

Траплялася на столе i рыба, бо, як сказана вышэй, нават магнаты не цуралiся рыбалкi.

У вялiкай пашане быy бiгас, гэта значыць, страва з капусты i мяса.

Кашы, салаты i супы, а таксама садавiна i гароднiна, былi жаданымi гасцямi на сталах дваран.

Ва yжытку XVI—XVII стагоддзяy за сталом часцяком выкарыстоyвалi практычны посуд з металу.

Сярэбраная лыжка XVI – XVII стагоддзяy, з польскiм рыфмаваным надпiсам «Ты запомнi чалавек, у цябе нядоyгi век» (пераклад Я.А.). Нацыянальны музей у Кракаве.

Ужывалi таксама глiняны, шкляны i драyляны.

Зразумела, забяспечаная шляхта магла сабе дазволiць сярэбраныя вырабы, а вось бяднейшая, часам абыходзiлася посудам з некаштоyных металаy.

У Стэфана Баторыя, якi жыy у гродзенскiм замку, мелiся нават залатыя сталовыя прыборы.

У другой палове XVIII стагоддзя, дастаткова шырокае распаyсюджанне атрымалi фарфор i крышталь, прычым апошнi выдатна рабiлi i y гродзенскiм рэгiёне, напрыклад, у Налiбоцкай мануфактуры. Падобная вытворчасць шкла мелася i y самiм Гродне.

Імпарт, вядома ж, быy прадстаyлены вырабамi з усяго свету.

Ян Ахоцкi назiраy, у 1793 годзе, у сваiх сяброy у Гродне, не толькi еyрапейскi, але i японскi, i кiтайскi фарфор.

Зроблены на замову посуд багатай шляхты i манархаy нярэдка yпрыгожваyся радавымi гербамi.

Келiх з гербавым арлом Радзiвiлаy, якi, як мяркуецца, належаy Мiхалу Радзiвiлу Рыбаньку. Нацыянальны музей у Кракаве.

Пасля застолляy надыходзiла пара танцаy i розных азартных гульняy. Хоць, часам шляхцiцы абмяжоyвалiся душэyнай гутаркай.

Суды

У многiх выпадках, амаль паyсядзённай справай для мясцовых дваран былi суды, прычым нярэдка судзiлася нават з самымi блiзкiмi сваякамi. Тут шляхце, вядома ж, была прыдатнай разгалiнаваная, хоць i не самая лепшая, судовая сiстэма Рэчы Паспалiтай, пра якую была гаворка вышэй.

У якасцi прыкладу тут можна назваць жыццёвыя перыпетыi гродзенскага войта Андрэя Станiслава Сапегi, сына аднаго з найлепшых палкаводцаy ВКЛ, Яна Пятра Сапегi.