Нелюбімыя гінуць

– Не балбачы, – рэзкавата сказаy Ашот, – лепш занясi Ірыне вады, няхай прывядзе сябе y парадак… Ехаць трэба.

Праз некалькi хвiлiн у машыну цяжка паднялася Ірына. Валасы yскудлачаныя, на вiльготнай кофце расшпiленыя yсе гузiкi, станiка зусiм не было, чырвоныя саскi высокiх грудзей задзiрлiва, быццам наyмысна, былi скiраваныя на Ашота i Дзмiтрыя. Хлопцы, як па загадзе, адвялi позiркi, i гэта не засталося незаyважаным Ірынай. Яе перапэцканы памадай твар пераможна засвяцiyся.

– Усiм фiзкульт-прывет, – зычна абвясцiла яна, але голас прагучаy фальшыва i здзеклiва. – А што гэта нашы дзяyчаткi галовы павесiлi, а хлопчыкi вочкi пахавалi? Няyжо паснулi? А мо мяне ганiце? Дык я з таго, чым еду зарабляць грошыкi, таямнiцы не рабiла i нiкога, зрэшты, не абрабавала. А мо зайздросцiце? Усё ж за гадзiну дзвесце баксаy зарабiла, вось гэтых, – Ірына патрэсла над галавой зеленаватымi паперкамi. – Напэyна ж, i вы не цэлкi, маглi б таксама паyдзельнiчаць… Толькi я першай паспела…

– І хто цябе толькi нарадзiy? – непрыязна буркнуy Дзмiтрый i завёy рухавiк.

Ірына быццам толькi гэтага i чакала. Яна зусiм скiнула кофту, знiзу далоньмi яшчэ больш высока прыyзняла грудзi i, усутыч наблiзiyшыся да вадзiцеля, прашаптала:

– А ты, Дзiмачка, зiрнi, памацай маё цела, няyжо адмовiшся? Толькi не пужайся, дам за так, не за грошы… За iх ты засiлiшся… А мне жонку i дзетак тваiх шкада… Пагаджайся, пакуль не перадумала, а то аддамся Ашоту, а ён iншы, ён заплоцiць, толькi не y дарозе, усё ж адказвае за маю дастаyку, i не y Берлiне, дзе каштарыс высокi. Ён дачакаецца мяне y Мiнску i завалачэ y якi-небудзь ванючы гатэль з прусакамi…

– Датрахалася, зусiм з глузду з’ехала. Гэта y цябе y галаве прусакi замест мазгоy, – прабурчэy Дзмiтрый i, скрывiyшыся, як ад кiслага, пачаy вырульваць на шашу.

Люба яшчэ не зусiм ачомалася ад нечакана нахлынуyшай млоснасцi i цяпер, трошкi прыплюснуyшы вейкi, паволi, але без усялякага жадання вярталася y рэальнасць. Нейкiм нязведаным дагэтуль падсвядомым пачуццём яна yбачыла вакол сябе празрыстую заслону, падобную на вадаспад, якая, здавалася, баранiла ад усяго нядобрага i злога. Люба чула, пра што гаворыць Ірына, бачыла яе голую i нiяк не магла дапяць, чаго дзяyчына торкае свае цыцкi вадзiцелю ледзь не y самы твар. Яна бачыла, як Ашот укрыy Ірыну плашчоyкай i, прытулiyшы да сябе, правёy мiма, чула, як, усаджваючы суседку y крэсла, ён цiха спытаyся:

– Ты зноy наглыталася калёс?

– І запiла вiном, – раyнадушна адказала Ірына i нечакана yсхлiпнула: – Я больш гэтага не вытрымаю…

– Хутка yсё скончыцца, – пяшчотна сказаy Ашот. – Ты лепш заснi.

Гэтае «заснi» iмгненным неймаверным цяжарам навалiлася на Любiны вейкi. Яна мiжвольна заплюшчыла вочы i цяпер не толькi yбачыла вакол сябе серабрыстыя вадзяныя пырскi, але i пачула грукатлiвы шум вадаспада, такi жывы i лагодна-пявучы. На душы стала лёгка i спакойна.

Апошняе, што пачула Люба перад тым, як заснуць, былi словы, сказаныя кiмсьцi з дзяyчат: «Як бы там нi было, а Ірына на нашых вачах за гадзiну зарабiла аж дзвесце долараy!»

За паyгадзiны да нямецкай мяжы Любу раскатурхаy Ашот i забраy пашпарт, якi адразу ж аддаy Дзмiтрыю.

– Апошняя праверка, – падаy голас вадзiцель i, пералiчыyшы пашпарты, павучальна прамовiy: – На мяжы не мiтусiцеся, сядзiце спакойна, у немцаy памежнiкi i мытнiкi працуюць на пару. Машыны шманаюць рэдка, а на людзей i зусiм увагi не звяртаюць. Колькi езджу, у салон нi разу не зазiрнулi, нават крыyдна…

Пра тое, што адбылося па дарозе на Варшаву, нi Люба, нi хто iншы не yзгадвалi. Дый навошта? Праз некалькi гадзiн iх шляхi разыдуцца, а там у кожнага свой клопат, як кажуць, свая кашуля блiжэй да цела.

Немцы i сапраyды вельмi хутка i без усялякай цiкаyнасцi да пасажыраy прагледзелi iх пашпарты, тут жа грукнулi штампам, але больш уважлiва перабралi дакументы вадзiцеля, нават прымусiлi завесцi машыну i праверылi на «СО», яшчэ больш уважлiва вывучалi страхоyку i зялёную карту. Зрэшты, калi yсе пытаннi былi знятыя, Дзмiтрыю вярнулi дакументы, акрамя аднаго – пашпарта.

Малады, зусiм юны, прышчаваты памежнiк у велiкаватай фуражцы, над губамi тоненькая палоска чорных вусiкаy, зазiраючы y салон машыны, на ламанай рускай мове крыкнуy:

– Фройлен Люба Аникейчик, ком цу мир, аусвайс фальшивка…

У Любы быццам нешта абарвалася yсярэдзiне. Яна падхапiлася на ногi, дрыготкiмi рукамi пачала збiраць рэчы. На падлогу звалiлася сумачка, з якой высыпалiся бiжутэрыя, грошы, люстэрка закацiлася некуды далёка пад крэсла, на вачах iмгненна навярнулiся слёзы, а вусны шапталi адно:

– Як жа ж так, усё было нармальна…

– Ну, нi халера сабе!.. – вырвалася мiжвольна y Дзмiтрыя. – Нашу i дзве польскiя мяжы праехалi…

– Что ест хольера? – iмгненна зрэагаваy памежнiк i, зрабiyшы крок да машыны, паклаy руку на руль. – Это ест русский нецензурный брань в меня? Тогда ты в тюрьма!

– Што вы, што вы, якая цюрма? – замахаy рукамi перапалоханы Дзмiтрый. – Халера – гэта… гэта як чорт…

– О-о, «чьёрт» моя знает, – твар памежнiка расплыyся y прыхiльнай усмешцы, – русский «чьёрт побирай» Европа знает… Но тут, – памежнiк зноy стаy сур’ёзны, нават вельмi, i, тыцнуyшы пальцам у нямецкi сцяг, якi развяваyся над мытняй, строга сказаy: – Тут вам не «хальера» i не «чьёрт побирай», тут Дойчланд!.. А фройлен своя подпись в аусвайсе не имеет…

Праехаyшы не больш за кiламетр, Ашот запатрабаваy, каб Дзмiтрый спынiy машыну каля першага прыдарожнага тэлефоннага аyтамата. Ён выглядаy заклапочаным, доyга шарыy па кiшэнях скуранкi, перагарнуy партмане, зрэшты, знайшоy тое, што шукаy, – занатоyнiк, перагарнуy некалькi старонак i адразу ж адкiнуy, запусцiy руку y дарожную сумку. Зрэшты, твар прасвятлеy, Ашот выцягнуy блакiтны сшытак, нешта y iм прачытаy, скоса зiрнуy на Любу. Сустрэyшыся з дзяyчынай позiркам, ён вымучана yсмiхнуyся i нават падмiргнуy.

Люба нейкiм, як кажуць, сёмым пачуццём адчувала, што размова Ашота па тэлефоне будзе тычыцца яе. Зрэшты, так яно i здарылася. Калi Ашот вярнуyся y машыну, ён адразу падышоy да Любы i бадзёра сказаy:

– Праз гадзiну будзем на месцы, пацiху збiрайся. Цябе чакаюць.

– Я гатова, – хвалюючыся, прашаптала Люба i не пазнала свайго голасу. Зноy перахапiла дыханне, яна закашлялася.

– Ну-ну, толькi не yздумай самлець, – лагодна паляпаy Любу па спiне Ашот, – хворая ты iм не патрэбна… – ён трошкi памаyчаy i, адчуваючы няёмкасць, дадаy: – І чаго цябе з такiм здароyем панесла y свет?

Люба нiчога не адказала, але гэтае пытанне yзяло за жывое. Імгненна, як на экране тэлевiзара, перад вачыма прамiльгнула яе жыццё. Пасля смерцi мацi, калi п’янiца-бацька прывёy у хату мачаху, у яе пачалося напаyжабрацкае дзяцiнства i гэткае ж юнацтва. На выпускны школьны баль сама перашыла, перанiцавала старую суседчыну сукенку, якая i сёння як парадная ляжыць на дне чамадана. Пасля няyдалай спробы паступiць у iнстытут – праца y трамвайным дэпо. Заробак не дазваляy раскашаваць, ледзь хапала на пражыццё, бо амаль усе грошы аддавала цётчыным знаёмым на разлiк за мiнскую прапiску. Яна магла спадзявацца толькi на сябе, таму адразу i yхапiлася за прапанову паехаць у Нямеччыну y заробкi. Няхай пакаёyкай, няхай пасудамыйкай, абы толькi вырвацца з абрыдлай нястачы…

– Я вельмi добра сябе адчуваю, – Люба адштурхнула Ашотаву руку i, злосна зiрнуyшы на хлопца, дадала: – І, калi спатрэбiцца, змагу за сябе пастаяць…

– Гэткая ты мне падабаешся, – шчыра засмяяyся Ашот i, падышоyшы да вадзiцеля, гучна сказаy: – У нашага напаyсамлелага верабейкi вырасла дзюбка.

– Хто iх, жанчын, зразумее, – стомлена прабурчэy Дзмiтрый. – Спярша дзюбка, а потым невядома адкуль з’явяцца i дзюба, i змяiны зуб…

Ён пазяхнуy i, трымаючы руль левай рукой, правай ухапiy полiэтыленавую двухлiтровую бутлю з вадой. Спярша зрабiy некалькi вялiкiх глыткоy, потым лiнуy вады на галаву, шыю, парослую чорнымi валасамi грудзiну i, страсянуyшы патлатай галавой, выдыхнуy:

– Другiя суткi за рулём, хоць бы не заснуць… Ірка, сцерва, падвяла, выбiла з графiка.

– Трымайся, перададзiм дзяyчыну i заначуем, – зручней уладкоyваючыся y крэсле, адказаy Ашот i, выцягнуyшы цыбатыя ногi, заплюшчыy вейкi.

Да скрыжавання, на якiм чакалi Любу, пад’ехалi каля адзiнаццацi гадзiн вечара. Як толькi машына спынiлася i Ашот адчынiy дзверцы, у салон цяжкавата i не без дапамогi хлопца yскараскалася невысокага росту гадоy пяцiдзесяцi жанчына y вялiзных, на паyтвару, акулярах. Гладка зачэсаныя валасы былi сабраны на патылiцы i прыхоплены ярка-чырвонай шпiлькай. Жанчына, не вiтаючыся, па-руску зняважлiва заявiла:

– Я – фрау Эльза, эканомка пана Ганса. Мой гаспадар прасiy перадаць, што за спазненне ён спагонiць з вашай фiрмы штраф.

Ашот у апраyданне хацеy нешта сказаць, але жанчына рашучым жэстам рукi перапынiла:

– Не трэба тлумачэнняy, Люба Анiкейчык – на выхад!

– Бывай, сяброyка, – абыякава прабурчэла за Любiнай спiнай Ірына i, шчыльней захутваючыся y плашчоyку, санлiва дадала: – Добра, што гэты славуты нямецкi парадак для мяне пачнецца толькi заyтра…

Люба на развiтанне моyчкi пацiснула Кацярыне руку, ускiнула на плячо дарожную сумку, падхапiла старэнькi чамадан.

Накрапваy невялiкi дожджык, i першае, пра што падумала Люба, ступiyшы на зямлю, гэта быy парасон, якi наyмысна не yзяла з сабой з-за зламанай спiцы i зацыраванай у двух месцах матэрыi.

Насупленая i непрыступна халодная фрау Эльза была y машыне. Яна дачакалася, калi Люба yладкавалася на заднiм сядзеннi, i толькi пасля гэтага, прачынiyшы шкло, падала Ашоту аркуш паперы.

– Вазьмi распiску аб выкананнi абавязацельстваy, а памер штрафу гаспадар перадасць па факсе.

Сказаyшы гэта, эканомка завяла рухавiк i, рэзка развярнуyшы машыну, ажно завiскаталi колы, на вялiкай хуткасцi рванула з невядомага Любе скрыжавання, толькi мiльганула перад вачыма агромнiстая шыльда-yказальнiк: «Берлiн – 40».

2

Высока y недаступных гарах, там, дзе раздольнае неразгаданае неба yпала на мёртвыя, пабеленыя снегам каменныя глыбы i, быццам узяyшы iх у палон, ахутала аблокамi, кружыy стары адзiнокi арол. Ён бачыy на вымачанай дажджамi, прапахлай смалой i кветкамi зямлi кожны каменьчык, кожную сцяблiнку i кусцiк, з-за якiх у любы момант мог выкулiцца заяц цi выскачыць з норкi палахлiвы сурок, i нiяк не мог зразумець, чаму сёння паляну запаланiлi людзi y чорнай апратцы. Арол быy усхваляваны: жыллё i месца свайго палявання ён не хацеy саступаць нi чалавеку, нi маладому i нахабнаму суседу, якi апошнiм часам усё часцей i часцей спрабаваy завалодаць багатым на ежу лапiкам зямлi. Маладзёну i y галаву не прыходзiла, што спакушаецца на бацькоyскае, забыyся на тое, што колькi гадоy таму yпершыню yбачыy неба з гнязда старога арла.

Айшэ блiжэй за yсiх стаяла да магiлы, i ёй здавалася, што з кожным узмахам рыдлёyкi засыпаюць i яе. У нейкi момант пачало знiкаць адчуванне ног, зрабiлiся халоднымi, як у мерцвяка, рукi, здранцвела спiна, запаволiлася дыханне. Нечакана Айшэ yбачыла сябе, Лолу, Мусу, Рэната i iншых зводдаль, быццам i не стаяла побач са свякроyю. Свежавыкапаная, вiльготная пасля дажджу зямля курэла парай. І раптам – балючы yдар пад самае сэрца… Другi i трэцi былi трошкi слабейшымi, але менавiта яны канчаткова вярнулi з небыцця. Вялiкi жывот некалькi разоy скалануyся i стаy неймаверна цяжкiм, у гэтую хвiлiну Айшэ здалося, што ненароджанае дзiця цягнецца да невялiкага пагорачка, хоча развiтацца з нябожчыкам. Зноy затахкала y скронях, гарачая хваля апякла грудзi, зрабiлася млосна. Айшэ не магла больш чуць шоргату зямлi пад рыдлёyкамi, не ставала моцы бачыць, як засыпаюць Цiмура, яе мужа i бацьку будучага сына. А што будзе сын, нiхто не сумняваyся, бо так сказала Цiмурава прабабка – стогадовая Камiла. Айшэ, шукаючы паратунку, узняла вочы i, убачыyшы y небе арла, ледзь не страцiла прытомнасць. «Твая душа назiрае за мной, – нячутна прашапталi бяскроyныя вусны, – яна ведае мой грэх… Я не любiла, але ж ты сам вiнаваты, ты выбраy свой лёс i распарадзiyся маiм…»