Болмаған балалық шақ

Болма?ан балалы? ша?
Акберен Елгезек

«Болма?ан балалы? ша?» – ?аза? интернет ке?iстiгiнде бестселлерге айнал?ан бiрегей шы?арма. Кiтап балалар мен ?алыптас?ан о?ырман ?ауым?а арнал?ан.

Акберен Елгезек

Болма?ан балалы? ша?

КІРІСПЕ ОРНЫНА

Б?л шы?армамды бала кезiмнен с?йiп о?ы?ан

?аза?ты? ?айталанбас хас жазушысы

Бердiбек Со?па?баевты? рухына ба?ыштаймын

?адiрлi о?ырман!

Сiз о?ы?алы отыр?ан хи?аят – менi? балалы? ша?ым туралы баян.

Б?нда?ы о?и?алар ?иялымнан ту?ан ?анат?а?ты д?ниелер емес, осы жердi? бетiнде, осы елде менi? ша?шадай ?ана басымнан ?ткен шырылда? та?дыр.

Б?л шы?арманы жазуда?ы ма?сатым – екеу.

Бiрiншiсi – мына ?лан?айыр Отанымызды? бiр т?кпiрiнде менiмен та?дырлас бала болса, осы хи?аятты о?ысын. Балалы? ша?ыны? ?р к?нi ауыр ?тiп жатса, б?л к?йзелiске толы к?ндердi? ?тетiнiн бiлсiн. Алда оны тек с?улелi, шуа?ты к?ндер к?тетiнiн ??ынсын. Ол болаша?та же?iмпаз болатынына, ?з та?дырыны? ?ожасы болатынына ш?б?сi болмасын деп жаздым.

Екiншiден, б?л хи?аятты жетiм баланы бауырына басып, т?рбиелеп отыр?ан ?лкендерге арнадым: бала?а мейiрiмдi болы?ыздар, а?айын! Жылы с?здерi?iздi аямай, жылы ?аба? таныты?ыздар жаута?к?з та?дырлар?а!

?л?исса, б?л туындыда аты атал?ан кейiпкерлер – ?мiрде бол?ан ж?не д?л ?азiр сау-саламат ??мыр кешiп жат?ан жа?сы адамдар. Мен осы шы?арманы жазу барысында бiр кейiпкерiмдi жа?сы жа?ынан к?рсетiп, екiншiсiн ?жуалап жамандауды ма?сат еткем жо?. Керiсiнше, басымнан кешкен о?и?аларды, б?лдiршiн кезiмнен жадымда са?тал?ан ?зiк-?зiк естелiктердi ?мiрс?йер ??м ?дебиетс?йер ?ауым?а жеткiзгiм келдi.

?г?р?ки, осы хи?аятта аты атал?ан кейiпкерлердi? ту?ан-туыстарыны?, ??да-жекжаттарыны?, жора-жолдастарыны?, бала-ша?аларыны? намысына тиiп кетсем, ол о?ырмандарымнан алдын-ала кешiрiм с?раймын.

Сонымен, ба?ида?ы кейiпкерлерiме д??а ба?ыштап, тiрiлерiне ?за? ??мыр тiлей отырып, сiздi, ??рметтi о?ырман, менi? балалы? ша?ыма сапар

Бiрiншi б?лiм

?ржарда?ы сары ?рпек

?кем жары? д?ниеден ?тiсiмен, бiз ?ржар?а к?штiк. Алматыда?ы ?йiмiзден ал?анымыз – бар бол?аны екi-?ш шамадан киiм-кешек екен. Соны автобус?а артып алып, шешемнi? т?ркiнiне тартыппыз. ?кемiзден ?шеу ?ал?ан ек. ?лкенiмiз Маржан, а?ам Данышпан ж?не мен.

Б?л ?ай?ылы ??м к?рделi к?ндер менi? есiмде ?лбетте жо?. Жасым бар бол?аны т?ртте ?ана. ?кемнi? т?р-сипаты, кескiн-келбетi, мiнез-??л?ы, ж?рiс-т?рысы туралы жадымда еште?е са?талмапты. Жо?, т?ра т?ры?ыз, ауылда болу керек, ?кем менi к?терiп ап, ат?а мiнгiзiп жат?ан едi. Эверестке шы??ан альпинистей ал?ымыма т?сiнiксiз бiр шатты? сезiмi кептелгенi есiмде. Тек менi к?терген ?уатты ?ол иесiнi? i?iрде к?шкен к?ле?кедей ба?и?а сi?iп, т?р-т?сiнi? к?зiмнен б?л-б?л ?ш?аны жаныма ?атты батады ?азiр. Болды, осы естелiктен ?зге санамда дым жо?. Ба?ытты балалы? ша?ты? барлы? ?мiрдерегi осылай с?ртiлiп ?ал?ан. Бал?ын жанарымыз бен ??ла?ымыз естiп-к?рген ?зге жа?дайлар да ?штi-к?йлi буланып кеткен. Жадымды ?анша ж?лмалап, ?алтарыс-б?лтарыстарын сiлкiлеп к?ргенмен, тас та табылмады. ?кiнiштiсi – осы.

***

Сонымен бiз ?ржар?а к?штiк. Айтпа?шы, Алматыдан ?уелi Ш?бартау?а барып, бауырларын жо?тап, ?ай?ы ж?т?ан к?ллi туыс-ту?андармен ?кемiздi а?ты? сапар?а шы?арып салыппыз. Сол к?ннi? бiрде-бiр мезетi де есте жо? ?ой!

Кейiн Ас?ар (жаны ж?ннатта шал?ы?ыр!) а?ам айтатын: «Данышпан екеуi?дi бейiт басына мен апар?ам. Сен тыныш т?рмай, басы?ды м?шиненi? есiгiне о?дырмай со?ып алды? да, ба?ырып жылады?. Ж?батсам, к?нбейсi? ?ой, к?нбейсi?! Бiр уа?ытта есi?дi жинады? да, к?кемнi? бейiтiне тесiле ?арап т?рып: «Ей, а?алар, неге менi? ?кемдi к?мiп тастады?дар?!» – деп ай?айлап жiбердi?! Ж?ртты? б?рi са?ан ?арай ошарыла ?арап, ж?зiн тайдырып ?кеткен едi. ?лгi с?зден кейiн жасы?ды бiрден тыйды?, бет-ауызы? ендi еште?еге мыз?ымастай сазарды да, ?зi? с?п-суы? боп ?атып ?алды?…» – деп едi. Соны Ас?ар а?ам кейiн мен ержеткенде басын шай?ап отырып бiр-екi рет айт?ан-ды. Бозарып кеттi? ?ой, бiрде?е бiлетiндей деген едi, жары?ты?.

Кiм бiледi, сол кезде менi? бай??с бала ж?регiм бiрде?енi сезген де шы?ар…

?кемiздi? жетiсiнен кейiн шешемнi? т?ркiнiне к?штiк.

Б?рын?ы Семей облысына ?арасты ?ржар – ?зiне аттас ауданны? орталы?ы. ?ысы ?а?а?ан аязды, к?ктемi с?лу, жазы к?ннi? мейiрiмдi н?рына малын?ан, к?зi жемiс-жидекке бай, таби?аты тамаша жер. Бiр барып ?айты?ыздар, ?кiнбейсiздер.

?ржар – ?алы? найман мен керейдi? байыр?ы ??тты мекенi. Шы?ысында Тарба?атайды? т?каппар шы?дары осы бiр с?лу ?лкеге ерекше бiр ас?а?ты? берiп т?ратын. ?ржарда адам баласыны? к??iлдi ?мiр с?руiне Т??iрiм барлы? жа?дайды жасап ?ой?ан.

Бiз осында т?ратын болды?.

«?лкен ?й» деп аталатын ?й – на?ашы ?жем, анамны? ?ш iнiсi, бiр сi?лiсi т?ратын ?араша?ыра?. ?ш на?ашы а?амны? да ендi-ендi ша?ыра? к?терiп жат?ан кезi екен, ?жем зейнет жасына шы??ан кiсi, анамны? сi?лiсi бойжеткен ?ыз едi. Ортасынан кiретiн есiгi, бiрiнен бiрiне кедергiсiз ?те беретiн ?ш б?лмесi бар, ескi, ?зынша ?й. Алдында ?лкен ауласы бар, картоп, с?бiз та?ы бас?а к?к?нiс егiлген ба?шасыны? сыртында жылтылдап ?зен а?ып жатыр. ?зеннi? жа?асы кiшiгiрiм то?ай. Осындай ?о?ыр тiршiлiк кешiп жат?ан а?айынны? ?стiне т?рт кiсi боп бiз кiрдiк.

Б?л ?йдегi ал?аш?ы кезе? т?рт жаста?ы менi? есiмде ?алма?ан екен. Тек кiшкене ес кiре баста?ан ша?та бiлетiнiм: к?ршi-?ола?, туыс-жекжат менi «?ияли бала» деп атайтын. Оны? ?зiндiк себебi де бар едi. ?лкендердi? айтуына ?ара?анда, мен ма?айда?ы т?мам ж?ртты жинап алып, «?зiм бастан кешкен» та??ажайып о?и?аларды баяндайды екем.

Мысалы былай. Бiздей па?ыр?а бас?а планеталар?а шеккен сапарлар жайлы та?ды та??а ?рып, елдi еш шаршатпай ??гiмелеп беру аса ?иын?а со?пайтын. Немесе, сол кездегi КСРО-ны? та?бама?дай басшысы Михаил Горбачевпен ?ткен неше д?ркiн кездесулерiмнi? н?тижелерiнен хабардар ?ылып ж?ру ма?ан б?йым емес едi. Ол ол ма, менi? ??гiмемдi ?ызы?та?ан ?ауым?а ?йдi? ?асында?ы то?айдан кинодан атын жиi еститiн Гитлермен кездесiп, ??гiме со??анымды паш етемiн!

Ж?рт ду к?лiсiп, «айт, айта т?с, айт!» дегендей, менi? «естелiктерiмдi» ты?дау ?шiн ?йiнен арнайы ала шы??ан к?мпит пен пiр?ндiктi жейдемнi? етегiне уыстап т?гедi. ?лгiлердi ауызымды б?лты?датып жеп ал?ан со? (мен де адаммын ?ой!), ш?лдей бастаймын. «??гiмемдi ерте? жал?аймын» деп мiндетсiне тама?ымды кенеп ишара бiлдiруiм м??, жа?ын ма?айда?ы д?кендерден лимонад ?келiнедi. Б?л кезде па?ыры?ызды? ?иялына жары?ты? ?зi жете алмай шексiз ке?iстiкте жыландай иреле?деп алас?ратын ?ой! «Тархун» ?келiнсе (сол кезде ол лимонадтан ?ымбатыра? т?ратын), мен, с?зсiз, жа?а, ты? «естелiктерiме» к?шем.

«Тархунны?» т?ттi д?мiнен хабар берген жасыл шиша ма?ан к?дiмгiдей шабыт сыйлайтын. К?к шишаны? «пышшш!» етiп ашыл?ан дыбысы бiздi? сана?а «анабiр ??гiменi баста» деп белгi беретiндей.

«Та?ы не айтар екен?» деп ауызы а??иып ?арап т?р?ан а? ж?рек а?айын?а сол с?тте к?зiммен к?рiп, ?з тiлiнде тiлдескен ?ар адамы туралы ?ызы?ты ертегiмдi бастап кеп жiберем! Мен сонда, б?лкiм, ?ар адамыны? Тарба?атайда, адам ая?ы жетпеген шы?ырау, шат?алдарда, т?мса таби?атты? ??ша?ында с?рiп жат?ан ?ажайып ?мiрi туралы, оны к?рген адамдарды? айт?ан ??гiмелерiн там-т?мдап естiген болуым керек. Ары ?арай ?иялды? шаруасы едi…

О?о, ?ар адамы туралы «естелiктерiм» бастал?анда ауылда?ы е? ??гiмешiл деген ?арияны? ?зiн дуылда?ан ж?ртты? ма?айына ерiксiз келтiрiп, ке?кiлдете к?лдiрушi едiм! Тау-тасты кезiп ж?рген жыл?ышысы бар, а?шысы бар, менi арнайы ша?ырып ап, «?лгi албасты туралы айтып бершi», – деп жалынатын. Тiптi дерсiз, менi? ?ияли ??гiмелерiме ?здерi к?дiмгiдей сенетiн де едi! ?й, баладан бетер а??ылда?ан, б?лдiршiннi? с?зiне сенген, ?аза?ым-ай!

Менi? нем кеттi, ?ойын-?онышымды т?ттi мен д?мдiге толтырып ап, ?з есебiм ?зiмде, м?з боп ?йге келе жататынмын.

Балм?зда? деген бiр си?ырлы д?м келгенде ше?! Ой, п?лi, десе?шi! Онда кез келген фантаст жазушы ?ыз?анатындай а?ыз-?фсаналарды дереу ойдан шы?арып жiберiп, елдi бiр риза ?ылатын едiм-ау, шiркiн. Балм?зда? ол кезде ?ат. ?ат бол?ан со?, б?л ?ат д?ниенi? ?теуiн бiздi? бал?ын миымыз аса ыжда?аттылы?пен, аса бiр е?бек?орлы?пен орындайтын. Балм?зда? жер бетiне, ?ржарды? шетiндегi ?уежай?а б?где?аламшарлы?тар таба?шасыны? ?он?аны, бiзбен м?слихат ??р?аны туралы ?иялымызды ?штайтын. Олар б?рын осы жа?тан ?шып кеткен ?аза?тар екенiн мен «?п, б?рекелдеее!» – деп т?р?ан тындармандарымды сендiре баяндайтынмын.

– ?й, ол таба?ша?а тарбиып мiнгендердi? руы кiм екен-ей? – деп с?ра? ?ояды бiр кезде тая?ына с?йенiп т?р?ан ?лгi ке?кiлдек, ?уа?ы шал.

– Найман екен!

– ?ой-ей!

– Рас, ?здерi айтты ?ой, ата!

– ?й, олары? ?зiнi? атамекенiнде ??мыр кешпей, не?ып ?а??ып ж?рген наймандар, ?? – деп кейiгендей басын шай?айтын ?ария.

– Ата, сiз ?зi?iз найман емессiз бе?

– Найманмын, балам!

– Онда сiз де бас?а планетадан келген екенсiз!

– Не дейдi, ??дайым-ау?!

– Сiздi олар с?ра?ан ?ткенде. ?лгi бiздi? Ш??iрей шал ?айда ж?р деп.

– Ех-ех-ехе! ?й, иттi? ?ана к?шiгi! ?й, иттi? ?ана к?шiгi! ?й, иттi? ?ана баласы! М?, апа?ны? жай?ан ??ртын ала ?ой. Хе-хе-хе-хе, иттi? ?ана баласы, айтып т?р?анын ?арашы-ей! «Ш??iрей шал» дедi ме-ей?!

– И?, ата!