Болмаған балалық шақ

Былдырлайды ма?ан ол, екi д?ниеде ?ымбаттым,

?лiмнен де тым ?иын о?ан бiра? тiл ?ату.

Сол бейненi (т?р-т?сi – ?з ?кемнен аума?ан)

Іздейт??ын боп алдым т?ман бас?ан ауладан.

А?ам едi ол менi?, елес iшi ?амал?ан,

М?лде б?тен ке?iстiк жолатпайды менi о?ан.

?айран менi? аулада, ??мда ойна?ан жолдасым,

?олын б?л?ап т?рады, а?ыл?анда к?з жасым.

…Аппа? ?йдi? алдында иiскеп алып басынан,

Ертiп кетер оны ?кем, ж?лдыз а?ып шашынан…

??дайды? баласы

Шешем бiр жылдан кейiн к?йеуге шы?атын болды. Б?л мен ?шiн м?лде к?тпеген жайсыз хабар едi. Мар??м на?ашы апамны?: «Мама?ды бiр жа?сы а?а ?йiне ?кетедi, сол сенi? папа? болады», – деп жат?аны жадымда.

?ке болудан ?дiрам ?ал?ыр ?лгi «жа?сы а?амыз», елу жасына дейiн жыл?ы ба?ып, дала кезген, адамдармен араласпа?асын т?з та?ысына айнал?ан, ?арабайыр ??м ?атал адам екен. Елу жасына дейiн ?йел мен бала дегендi бiлмеген д?лейге менi? шешемдi зорлап ?ос?ан сия?ты. Шешемнi? ?алы?малы ретiнде на?ашы апамны? боса?асына бiр ?ара бие байланды. Сол ?арыны ?ампай?ан ?ара биенi с?мды? жек к?ретiнмiн. Ешкiм жо?та ?орада т?р?ан бай??с жыл?ы?а алыстан тас атамын. С?йтiп, менi? шешеме айырбастал?ан жануардан ?ш ал?андай боламын.

Шынымен бiр к?нi шешем а?ыры ?йден кетiп тынды. Есiмде ?ал?аны той болатын к?нi менi ?йге ?амап тастады. Т?нi бойы я ?ор?ыныштан, я ?орлан?аннан, я шешемдi ?има?аннан ба, ?за? жыладым. Ерте?гi к?нi тойдан ?келген бауырса?ты жеп, ?ксiгi басылмай отыр?ан менi Маржан ?пкем ж?бат?ансыды: «мамамыз бар?ан ?й ?лкен екен, болаша? папамыз бай екен, б?рiмiздi жарыл?ап тастайды екен», – деген с?здердi айтып, ?зi де ?ысты??ан жасын жасыра алмай жылап жiбердi.

К?ннен к?н, аптадан апта озып жатты. Мен болсам, к?зiм бозарып на?ашыларымны? ?йiнде ?лi ж?рмiн. Шешем анда-санда келiп т?ратын. Кейiн онысы сирей бастады. Со?ан ?ара?анда, ?ара ?айыстай к?йеуi жiбермейтiн болуы керек деп ойладым.

Бестен асып алты?а бет ал?ан кезiм. К?нде бiр ермек тауып алып, а?ам мен анамды ?мыту?а тырысып ж?рмiн. Т?к етпейдi деп ?оям, ?скесiн мамамды анабiр сорай?ан с?мырайдан ??т?арып алам деп ?з-?зiммен серттесемiн. Сол ?лы жоры??а аттану ?шiн, а?аштан ?ылыш жасап, сада? иемiн. К?нде кешке ?арай ?ыс?а к?шенi? ана басынан мына басына дейiн ж?гiрiп жатты?амын. Мен бiр к?нi анамды ??т?арамын!

Шешем кеткеннен кейiн, б?ры??ы менi? ??гiмемдi асы?а к?тiп ж?рген тындармандарым ендi е?бексiз к?мпит-с?мпиттерiн беретiндi шы?арды. Бiреу ?олыма ??рт немесе пiшiн? бере ?алса, бiр ??гiме бастай ?алсам, «рахмет, айтпай-?ой», – деп, басымнан сипап, к?рсiнiп кете беретiн. Мен о?ан не боп ?алды-ей деп, артынан ?уып барам. Жетiп ал?ан со?, «бiр ??гiме айтып берейiншi», – деп жалынам. Ол: «Жо?, к?мпиттi былай-а? ала ?ой», – дейдi. Мен т?сiнбей далмын. Оларды? менi аяп ж?ргендерiн ?айдан ?ана бiлейiн? Осындай екi-?ш жа?дайдан кейiн, жыным ?стап, тегiн келетiн т?ттiден бас тарттым. Содан берi т?ттiге жаным ?ас, м?лде жемеймiн, осы к?нге дейiн.

***

Шешем т?рмыс?а шы??алы, а?ам ?айтыс бол?алы к??iлсiз к?ндердi? тiзбегi еш толаста?ан емес. Бiр к?нiм бiр к?нiмнен аумай, а?ырын жылжып ?тiп жатты. Сыртта?ы жылды? ?ай мезгiлi де еш ?згермейтiн секiлдi боп к?рiнетiн. К?шедегi ойын?а да, ?стелдегi к?мпитке де зау?ым жо?.

Бiреудi барып, жабысып ??ша?та?ым келетiн сия?ты. Бiреу менi ??ша?тап, еркелетсе деп армандаймын. На?ашы а?аларым ?з балаларын айналып-тол?анып жат?анда, ма?ан да бiр жылы с?здi? ?ш?ыны тиiп ?алар деп ж?уте?деп т?р?аным.

?зi?iз ойла?ыз: мен ?кемнi? жан еркесi, шолжа?байды? на? ?зi бол?ан баламын. Ж?мыстан келе сала ?кейдi? мойнына мiнiп алып, «анау тиiстi, мынау тиiстi!», «ананы ?пер, мынаны ?пер!» деп ырбиып жылай беретiн балпана?тай баланы арада екi жыл ?тпей-а? сира?тары сыри?ан, к?зi м??лы, жан-жа?ына ?рейлене ?арайтын, ?зi са?, бетiнде ?ан-с?лi жо? бала?а айналады деп кiм ойла?ан! ?ке-шешесiнi? ?асында пысылдап ?йы?тап, к?зiн былшы?тан тазарта сала, еркелеп ойна?та?ан баланы? алдында ?андай та?дыр к?тiп т?р?анын кiм бiлдi дейсiз?!

Т??iрi салса, б?рiн к?ресi?. Ая?-астынан б?рi ?згерiп шы?а келгенде, не iстерi?дi бiлмей абдырап, жан-жа?ы?а жаута?дайсы? да ?аласы?. Жып-жылы ?йден далада?ы ?а?а?ан аяз?а лыпасыз ла?тырып жiбергендегiдей к?й. ?ор?ансызды?. ??м осы х?л ?дiлетсiздiк секiлдi. Немесе бiреудi? ?ылы?-к?н?ларыны? ?теуi сия?ты. Бiра? неге мен? ?аршадайымнан ж?регiмдi ?ары?ан осындай с?ра?тар?а мен ?аншама рет кездестiм екен?..

Дегенмен бала жанымды шыр?ырат?ан, азап?а сал?ан осынау шиеленiстi к?ндерде менi? ?азiргi к?рделi болмысым ?алыптасып жатты. Мен ?мiрдi? бояуларын ?зiмше к?руге ?йрендiм.

***

Шешем бас?а ?йге к?шкен жылы, Маржан Талды?ор?анда?ы училищеге о?у?а т?скен едi. Одан да к?п болды, хабар жо?. Жал?ызсыра?анны? к?кесiн к?рген екi бала болса, оны? бiрi – менмiн. Жал?ыз болса, та?ы – менмiн. Жаратылысымнан ж?регiм н?зiк екенiн сезетiнмiн, бала кезiмнен ?зге балалардан ж?рiсiм де, т?рысым да ?згеше болатын. Д?ниенi ?абылдауым да. Б?дан кiшкентай кезiмде ?андай ?ияли бол?анымды жо?арыда сiзге баяндап бергем. ?азiр де жетiсiп т?р?аным шамалы. ?рненi ?иялдап, жо?тан бар жасап, жан-сарайымда ?зiме ?найтын ?лемiмдi сомдап ал?ам. Ол ?лемде б?рi м?мкiн.

Кейiнгi уа?ытта, б?л жал?анда ?арасы к?рiнбейтiн ?кенi са?ыну сезiмi пайда бола бастады. Сол кiсiнi? рухынан медет тауып, iштей сырласатын едiм. ?р к?нiм мен ?шiн ?асырдан да ?за? болатын. ?сiресе, кеш ?арай?ан кезде ?зiмдi ?ояр?а жер таппай, ?аламат алас?ратын болдым. Тезiрек ?йы?тау?а асы?сам да, маза бермейтiн сансыз ойлар мен жанымды жегiдей жеген са?ыныш, та?дырды? жаса?ан ?дiлетсiздiгiне деген ыза бойымды билеп, ?й?ымды ?ашыратын. Т?нiмнен г?рi, санамны? тез есейiп келе жат?анын мен сол ?за?-?за? кештерде ?те жа?сы т?йсiнгем. Аулада?ы балаларды? с?здерi с?бидi? былдырындай ?сер ететiн болды. Еш менсiбеймiн. С?йлескiм де келмейдi. Ойындары да ?ызы? емес. М?ны? б?рi жал?ызды?ты одан ?рмен ?деткенiн сiзден несiне жасырайын, ?адiрмендi о?ырманым.

Адам ?андай жа?дай?а т?ссе де к?недi екен ?ой. Егер ол ?уанышты жа?дай болса, оны тудыр?ан уа?ыт лезде жо?алады. ?иын жа?дай болса, созыла бередi. Менi? балалы? ша?ым да созылмалы дерттей бiтпей ?ойды, ?тпей ?ойды.

?зiм де ержетпей ?ор болдым. Кiлет ?йдегi (бiздi? елде арты?-ауыс заттар т?ратын ?ойманы «кiлет ?й» деп атайды) ба?ана?а сызып ?ой?ан межеге бойым ?лi жетер емес. Турникке тартылып, с?бiз жесем де, бойым сол ?алпы. Ал ойым бойымнан ?лде?айда ?сiп кеткен. Сыртым – бала, iшiм ?лкен адам боп ?а? жарылдым.

Ертерек ержетсем, мына адамдардан, мына ?йден, мына ауылдан ?арамды батырамын деп ойлайтынмын. Алматыда д?ниеге келсем де, ол кезде менде ?ала туралы т?сiнiк м?лде жо? ?ой. Барлы? ойым: ?йтеуiр ?лкен адамдар сия?ты б?лек т?ру, ыз?арлы жанарлар ?арасынан ??тылу болатын.

Алайда ол к?ндер ?лi тым алыс едi. Ол к?ндерге жеткенше ?лi талай ?ызы? пен теперiш к?руiм керек екенiн мен ол кезде ?рине бiлген жо?пын.

Дегенмен б?л д?ниеде мейiрiм бар, достар! М?селен, на?ашы апам менi керемет жа?сы к?ретiн. Менi? ?кем жайлы ?ызы?ты ??гiмелердi де сол кiсi айтатын. Т???ыш к?йеу баласын ?з ?лындай к?ргендiгiн жиi айтып отыратыны жадымда. Есiмде ?ал?аны, на?ашы апам зауытта?ы станок?а ?ыр?ып ал?ан шола? сауса?тарымен к?н?за??а картоп аршып отыратын. Ыр?а?ы ?демi бiр ?ндi ы?ылдап отырушы едi, жары?ты?.

С?йтiп ж?ргенiмiзде, кейiнгi к?ндерi на?ашы апам менi «??дайды? баласы» деп атайтынды шы?арды. Бала бол?ан со?, ойнап ж?рiп бiрде?енi б?лдiрiп ?оясы?. Онсыз да ж?регi? езiлiп ж?ргенде, ?ырсы?ып, айт?анды ты?дамайсы?. Сондай кездерде на?ашыларымны? бiрi ?аба?ын шытып ?рысса, апам: «?й, тиме о?ан, ол ??дайды? баласы емес пе!» – деп бетiн ?айтарып отыратын. Бiр емес, екi-?ш рет естiдiм. Бетi ж?п-ж?мса?, ?ызылшырайлы ?желер келiп, шай iшiп отыр?анда: «Еее, ??дайым-ай, аман болсыншы ?йтеуiр! Ендi б?л ??дайды? баласы ?ой…» – дегендi та?ы да естiгем. Сонда мен «неге ??дайды? баласы? Ол кiм ??дай деген?» деп ойлайтынмын. Апамнан осыны с?райыншы деп ж?ргенде, ?зi бiр к?нi менi айналып-тол?ана ?алды.

– Апа, менi? папам ??дай ма?

– Не дейт, п?тша?ар! ?ке? ??дай болса, неге ?лiп ?алды? ?й, ж?гiрмек, ?айда?ыны айтпа!

– Апа, айтшы ендi! Менi? папам ??дай ма?

– Жо?, сенi? папа? ??дай емес!

– Ендi сен ыл?и менi «??дайды? баласы» деп айтасы? ?ой, сонда ?алай? ?лде мамам ??дай ма?

– ?й, баламысы? деген…Мама? ?айда?ы ??дай, ??дай болса, та?дыры анадай бола ма? – деп ауыр-ауыр к?рсiндi.

– Туу, апа, айта салшы, ??дай кiм?

– Анау т?бедегi К?ндi к?рiп т?рсы? ?ой, анау талды ше? Соны сенi? ?ке-шеше? туды ма?! Ой, шiркiн-ай деген! Менi де, сенi де жарат?ан ??дай бар. Ол б?рiнен к?штi, б?рiнен мейiрiмдi, балапаным.

– Ол ?айда сонда?

– Анау жа?та! – деп апам шола? сауса?тарымен аспан жа?ты н?с?айтын.

– Ол неге т?спейдi бiзге, апа?

– Ол т?ссе, жер к?тере алмай ?алады Оны…

– Рас па не? Не, Ол соншалы? алып па? – деп менi? ауызым ашылып ?алатын…

– Ол – д?у, Ол – ?те к?штi ж?не ??дiреттi!

– Мен сонда к?дiмгiдей сол ??дайды? баласымын ба?

– И?, ??лыным! Бар ойнай ?ой, бара ?ой…Ииии, сары сапала?ым, ?айтейiн…

М?сса?ан, мынау ?ызы? болды ?ой! М?ны, б?лем, ана Татарков Женя бiлсе, шалбарын дымдап ?оятын шы?ар, ?! Анау тракторист Ж?ке?нi? ?араб?жыр баласына айтпасам осыны! Жа?сы болды-ей! Ендi ма?ан к?шедегi бо?м?рындар «папа? да жо?, мама? да жо?, кiм сенi ?ор?айды?!» – деп к?рсiн осыдан!

К?шеге атып шы?ып, жан-жа?ыма ?арасам, Ж?ке?нi? ?араб?жыры ??мырс?а т?белестiрiп отыр екен. Шал?ая басып ?асына бардым.