Абусупиян Апенди – уьмметни берекети

Очарда ондан-мундан лакъыр юрю люп турагъанда Абусупиянны аты чыгъа. Адамлар биринден-бири алып, ону били мини теренлигин, пагьмулулугъун, сабур лугъун-саламатлыгъын айтып йиберелер.

Ажайып тизив къылыкълары, асил хасиятлары булангъы, пайхаммар йи мик таза, гьалал адам. Гиши булан, гюн йимик иржайып, илиякълы, исси тюгюл сёлемес. Оьзюне гишини мукънатисдей тартып къоягъан, оьтесиз таъли тили бар. Инсангъа-жангъа, тереклеге, гьаси ли, негер де жаны авруйгъан адам. Оьзю ню айыбындан хомурсгъаны да оьлтюр межек! – дей бириси.

– Воллагь, асил адам! Ону сабурлугъ ун-саламатлыгъын айтып битдирме де къыйын. Ким не этсе де, не айтса да къар саламас, ачувланмас, авзундан билип билмей гьеч аччы сёз чыгъармас, – дей башгъасы.

– Тавларда да, ташларда да ёкъдур дагъы артыкъ сабурлукъ ва чыдамлыкъ, – дей бирдагъысы.

Очардагъыланы арасындан бир хыр часы, кёп эришме сюегени:

– Макътап, кёкге чююп йибермегиз гьали! Шонча да сиз айтагъан кюйде бол магъа бир де амал ёкъ. Темир-таш болуп къалмагъандыр, ол да бизин йимик инсан чы. Мен шону ачувландырма да не билей им, воллагь, шайтанлы этип, оьр-оьрге атылтма да боламан, – дей.

Хырчагъа кёплер къаршы чыгъа.

– Къайдагъы затдыр! Болмажакъсан. Сен гьали де Абусупиян ны танымайсан! – дей олар.

– Болма да алай боларман, бир къарап туругъуз гьали! – деп, ол Абусупиянланы къапусуна багъып тербене.

Тёбен Къазанышны жамияты Абусу пиянгъа топуракъларын сугъарагъан сув гезикни юрютмекни тилеген болгъан. Шону багьана этип, хырча бир гьилла ой лаша. Абусупиянны уьюнден чыгъарып:

– Бизин сув гезигибиз къачан ете? Би лип гел деп атам йиберген эди, – дей ол.

Яхшы этгенсен, къулум, гелип. Бус сагьат айтарман, – деп Абусупиян уьйге гирип, тептерин алып чыгъып, ондагъы сиягьгъа[1 - Сиягь – список] къа рап, оланы гезигин айтып бере.

Аз заман гетип, хырча дагъы да Абусу пиянгъа бара:

– Сув гезигибизни унутуп къалдым, бирдагъы айтсана, – дей.

Абусупиян бирден-эки де болмай, юваш кюйде:

– Вёре, къыйналма, балам. Инсан шо лай зат, унутуп къоймагъа бола. Бусса гьат, – деп, алдын йимик уьйге гирип, сиягьны алып чы гъып, къайтара оланы гезигин айта. Сонг:

– Токъта гьали, дагъы да эсингден чыгъып къалса ким биле, язып берип де къояйым, – деп, къолуна гезиги язылгъан кагъызны тутдура.

Арадан бираз заман оьтюп, шо хыр ча Абусупиянны абзарына уьчюнчюлей геле. Къычырып уьйден чыгъарып:

– Шо сен берген кагъыз гесек кисемден тюшюп къалгъан. Атам урушуп бакъдыр гъан бирдагъы, – дей.

– Нете о тарыкъсыз зат саялы урушуп. Вёре, кепингни бузма, буссагьат, – деп, Абусупиян языв этеген уьюне гирип гете. Янгыдан кагъызгъа язып чыгъып: – Ма, балам! Тас этип къойсанг, бир дагъы гелерсен. Вёре, атанг талчыкъмасын, – дей шо гьамангъы саламат кюю булан. Сонг хырча тувра очаргъа барып: – Утдурдум! Сиз айтагъангъа мюкюр мен! Воллагь, сиз айтагъандан да артыкъ экен! Не ажайып асил адамдыр! Дюньяда гьеч вали адам бар буса, Абусупиян бол магъа герек. Абусупиян! Бизин Абусу пиян!!! Менден, мендей къыйывсуз лардан башлап, гьар бир адамда шолай сабурлукъ, чыдамлыкъ болмагъан сонг хайыр ёкъ эди. Бугюнден сонг, Абусупи яндан уьлгю алып, эришме сюеген хырча хасиятымны ташлама къасткъылажакъ гъа сизге сёз беремен! – деп ант этген.

Гетип къал, амалсыз

Абусупиян апендиден дарс алмагъа ге лип, Къазанышда биз бир нече паравуллу яш бар эдик. Бир гюн ол ёкъда, биз гьая сызлыкъ этип, бир мишикни къуйругъу на чакъалары булангы темир къутукъну тагъып йиберип, жанны негъакъ къый нагъан эдик. Къачгъан сайын онда-мун да урунуп, къутукъну зангырагъан таву шундан эпсиз къоркъуп, ари-бери къача туруп тазза гьалсыз болуп, ахырда бир ягъына багъып ёкъ болуп гетген эди. Сонг о мишикге не болду буса да билмедик, ол шо арагъа дагъы гелип гёрюнмеди.

Арадан кёп гюнлер оьтюп, Абусупи ян апенди бизге дарс берип турагъанда, къырыйы бираз ачылып турагъан эшик ден бир башгъа мишик астаракъ гирип гелип, бир мююшде чёнчюп токътады. Абусу пиян апенди мишикге тергевлю къарап турду, сонг:

– Астаракъ гетип къал шундан, амал сыз. Гьалигине паравуллу яшлар къуй ругъунга къутукъ тагъып бакъдырар, – деди.

Тамаша болуп, биз бир-бирибизге къа радыкъ, неге тюгюл о ишни Абусупиян апенди билмей деп сююнюп тура эдик. Билсе де, бир зат да билмейген гиши бо луп туруп, ораву гелгенде шолай айтып, бизин уялтгъан эди.

Тирменде

Абусупиян Къазанышдан чыгъып, бир башгъа юртгъа барагъанда янгур явма башлай. Ол, уьстю сув болуп битгинче, ёл гъа ювукъдагъы бир тирменге гире. Тир менни къырыйындагъы керпич гесеген булкъадагъылар да онда гелип сыйына лар. Тюш болма онча кёп заман къалмагъ ангъа гёре, олар шо янгур явагъан вакъ тини тюш ашгъа къоллама токъташалар.

– Абусупиян апенди, ашама гелигиз, – дей булкъаны еси.

Тирменни ари мююшюнде оьзюн къой са эди деп пысып турагъан Абусупиян:

– Кёп савболугъуз! Ашгъа дамагьым ёкъ. Магъа къарамай ашагъыз гьали, – дей.

– Я, апенди, бери гелип, шунда олту ругъуз гьали, – деп булкъаны еси огъ ар йымышакъ миннер салып онгаргъан ерин гёрсете,

– Воллагь, ач тюгюлмен. Яхшы ашап чыкъгъан эдим, – дей Абу супиян.

– Я, бир-эки хапсагъыз не бола энни? Шунда ювукъ гелигиз гьали.

– Инаныгъыз, болмайман. Айып этмегиз.

– Шунча тилегенде гелме ярамаймы? Емишлерден: юзюмден, шапталдан сама алыгъыз.

– Ярамай башгъа нетсин. Шулай къа рышып, къоймай аша да аша деп ашата сыз, сонг артындан «охугъанлар-супулар сутур бола» деп башын да сёйлейсиз, – деген Абусупиян.

Гечгенмен

Оьркъазанышлы Къаплан гьажи дин илмудан яхшы билими бар къади болгъан. Ол тёбенкъазанышлылар булан бек къат нап юрюген. Оьмюр якъдан Къаплан гьа жи Абусупияндан уллу болгъан. Абусупи янны яш заманында оьзюнден дарс алгъан муаллимлени бириси бол гъан. Къаплан гьажи Къуръандан алып язгъан аятлар, гьадислер, дуалар Тёбен Къазанышны жумамежитини тамына илинген болгъан. Абусупиян, шоланы бирисинде йиберил ген хатаны гёрюп, тюзлеген болгъан.

Бир гюн Къаплан гьажи жумамежитге гелгенде оьзю язгъан аятдагъы тюзелтив ню эслеген. Бу ишни Къаплан гьажи бек ушатмагъан.

– Бугъар ким тийди? – деп сорагъан ол ачувлангъанын ичинде сакълап болмайлы.

Шо ерде къаршы болгъан жумамежит ни будунларыны бириси:

– Шу аятда бир янгылыш йиберилген дейгенин эшитдим Абусупиянны, шо сама тиймедими экен? – деп жавап берген.

– Яхшы, мен ону бир гёрермен, – деген Къаплан гьажи ачувлу тавуш булан.

Шондан сонг Абусупиян Оьр Къаза нышгъа бир къуллукъгъа бара туруп, Къа план гьажи буса Тёбен Къазанышгъа геле туруп, орта ёлда бир-бирине къаршылаш гъанлар. Абусупиян гьар заманда йимик, огъар уллу абур-сый этип сорашма-салам лашма къарагъан. Къаплан гьажи буса ону саламына сувукъ-салкъын кюйде:

– Мени хатыма тийме сени не ишинг бар эди? – деп башлагъан.

– Гьажи агъав, мен ону ким язгъанын ахтарып да билмедим. Сиз шулай юреги гизге авур алажакъны билген бусам… – деп, Аубусупиян не айтагъанны билмей токътагъан.

– Сайки, менден бек билеген болгъан сан. Энниден сонг билерсен, нече де бек! – деп, Къаплан гьажи огъар бир ярайгъан къапас бере. Къаплан гьажи шайтанлан гъанны гёрюп, Абусупиян ону алдындан тайып, ёлун узата, Оьркъазанышгъа ет генде орамда ёлукъгъан танышы:

– Абусупиян, юрю гьали, бизге барып къонакъ болайыкъ, – деп къарыша.

– Кёп савбол, ювугъум! Къаплан гьажи мени бек арив къонакъ этди! – дей ол ир жая туруп.

Ишни гьакъыкъатын англагъанда та нышы: