Оценить:
 Рейтинг: 4.67

Қўқон хонлари

Год написания книги
2013
<< 1 ... 3 4 5 6 7 8 9 >>
На страницу:
7 из 9
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

– Гап бундай, биз юртимизда эканлигимиз биринчи афзаллигимиз, агар yзимизни йy?отиб ?yймай ?y??исдан ?ужум ?илсак йyл юриб, чарчаб-хориб келаётган душманни албатта, енгамиз.

Ярим тунгача давом этган ?арбий кенгашда барча жанг ?илиш масалалари келишиб олинди, тажрибали ?арбийлар бир овоздан Амир лашкар Аёзбек таклифини маъ?улладилар. Сирдарёнинг энг саёз ?ир?о?ларига яширинча ?арбийлар жойлаштирилди. Амир лашкарларининг бир ?исми кечувдан yтгандан сyнг пистирмадан туриб ?ужумга yтишади, дарё ичида ?олган жангчилар ?айси томонга юришларидан ?атъий назар yлим топишлари ани?.

Мyлжал тy?ри чи?ди. Беш минг кишидан иборат ?yшин ?ар сафаргидек дарёнинг саёз жойидан кечиб yта бошладилар. ?ир?о??а чи?иб олган жангчилар ?y??исдан ?ужумга учраб yлим топдилар. Кечувда бyлганларига йyл йy? эди, иккала ?ир?о?ни ?ам мудофаачиларнинг жангчилари мутла? эгаллаб олган.

Бухоро Амири юборган жазо ?yшини мутла?о ма?луб бyлди. Асир олинганлардан таш?ари барча жангчилар ?алок бyлишди ёки сувга чyкиб бедарак йy?олишди. Бухоро Амирлигини ру?ан синдирган бу во?еа ?y?он хонлигининг yз кучига бyлган ишончини муста?камлади.

Тар?ова, Чанкат ?ишло?лари атрофида барпо бyлган салтанат yз марказини «Кyк тyнли Азизлар» мавзесида ?урилган янги ?алъага кyчириб, yзларини ?y?он хонлиги деб атай бошладилар. Салтанат ривожлана бошлади. Ўзларини таш?и душмандан му?офаза ?илиш учун бирлашиш лозимлигини тушунган муста?ил Андижон, Наманган, Мар?илон каби ша?арлар ?y?он хонлиги таркибига кира бошладилар. Кейинро? бориб Ўш, Ўзган, Жалолобод ша?арлари ?ам уларга эргашдилар. Ободончилик ва ?урилиш ишлари ?ам тез суръатлар билан олиб борилди.

Хонликни барпо ?илиш жиддий тyси?ларга дуч келишига ?арамай yзига хос ана шундай муваффа?иятлар бор эди. ?али ?илинадиган ишлар жуда кyп, юрт бехатарлигини таъминлайдиган мунтазам ?yшин тузиш, yз пулини зарб ?илиш, ?удудларни кенгайтириш каби муаммолар кyндаланг эди.

Шо?ру?бийнинг энг хуш кyрган маш?улотларидан бири овга чи?иш бyлса, иккинчиси жангчиларнинг маш?улотини кузатиш эди. Водийнинг йигитлари алп ?омат, жасур ва жисмонан жуда ба?увват эдилар. Буни кyра билган хон кучли мунтазам ?ушин тайёрлашга киришган эди.

– Дада, – деди Шо?ру?бий отасига. – Жангчиларимизнинг тайёргарлигини бирга кyрсак yз фикрларингизни айтар эдингиз.

– Йигитларинг от чоптириш, камон отиш, найза уло?тиришда тенги йy?, буни биламан.

– Уларни кyпро? маш? ?илишлари учун имконият яратганмиз, айни?са уло? мусоба?алари от чоптириш ма?оратини оширади, ?иличбозлик мусоба?аси учун ало?ида соврин белгилаганмиз.

– Бу ишларингиз та?синга сазовор, лекин нималаргадир кучимиз етмаётганга yхшайди. Менимча ?илич ва камоннинг умри тугаб бормо?да.

– На?отки шундай?.

– ?а, озгина фурсат yтади-ю, бу ?уроллар yрнини милти? ва замбараклар эгаллайди. Баъзи давлатлар буни тушуниб етишган, бизлар ?ам бирор чора топмасак ва?ти келиб уларга ем бyламиз.

– ?ша чорани ?аердан излаймиз?

– ?озирчалик бу саволларга жавобимиз йy?. Лекин умидсизликка yрин йy?, изласак топамиз. Маърифатни ривожлантирсак, кyпгина саволларга жавоб топишимиз ани?. Афсуски, ноиттифо?миз, худбинмиз, yйин?аро?миз, бундай ну?сонларни даволаш кyп жи?атдан ?укмронларга бо?ли?. Улар yз ?аловатларидан воз кечиб миллат ?а?ида ?ай?уришлари керак.

– Албатта шундай ?иламиз.

– Муаммолар бе?исоб бyлган бу оламда ?иладиган ишлар жуда кyп.

* * *

Кутилмаганда Шомастбийнинг вафот ?илиши Шо?ру?хон учун о?ир жудолик бyлди. Икки хил исм билан аталадиган (Шомастбий ва Ашурбек) хоннинг отаси хал? ичида жуда катта нуфузга эга эди. Табиатан хушча?ча?, жисмонан со?лом бyлган бу инсон чу?ур муло?азали, yзини тy?ри бош?ара оладиган, кишиларни yзига тобе ?ила оладиган кучга эга бyлиб, барча ?абиладошларининг ишончига кириб, ме?рини ?озона олган. Барча ишларда y?ли Шо?ру?хоннинг масла?атдоши бyлиб, хонликни барпо ?илишда жуда катта шижоат кyрсата олган. Хонлик эндигина оё??а тура бошлаган чо?да у дунёдан кyз юмди. Ўз илтимосига кyра уни «Чомочбува» ?абристонига дафн ?илишди. У yзининг унча узо? бyлмаган умрини эл-юрт учун сарфлаб, кишилар ?албида яхши хотира ?олдирди.

Шо?ру?хон отасининг наси?атларига риоя ?илган ?олда салтанатни бош?ара бошлади. Отаси каби кишиларнинг ме?рига кириш билан биргаликда яхшигина сиёсат олиб борди. Шар? томондаги ?yшнилари бyлган ?ир?из ва ?ипчо?ларни yз томонига о?дириб, муста?кам иттифо? тузишга муваффа? бyлди. Хонликнинг ?удудлари йилдан-йилга кенгайиб борар, ихтиёридаги мунтазам ?yшиннинг сони ошар эди, хонликнинг бешинчи йилида ?y?он хоннинг ихтиёрида yттиз минг кишилик жанговор ?yшин мавжуд бyлиб, ?yшин нафа?ат сон балки сифат жи?атидан ?ам намунали эди. Теварак-атрофдаги давлатларнинг эътиборини yзига торта олган эди. Хонликнинг гyдаклик чо?ида жиддийро? бир чора топа олмаган Бухоро Амири энди ?атти? хавотирга туша бошлади. Агарда шундай кетиш давом этаверса ?y?он хонлиги чинакам ра?ибга айланиши му?аррар. Бунинг устига Амирнинг жосуслик тизими номаълум сабабларга кyра кетма-кет ма?лубиятга учрамо?да. Бир томондан Хива хонлиги хавф солса иккинчи томондан кенгайиб бораётган ?y?он хонлиги хавф солар эди. Жиддий чоралар кyрилмаса яна кyпгина вилоятларнинг ?yлдан кетиш э?тимоли йy? эмас.

* * *

Эшик о?аси хоннинг ?абулига наманганлик шайх Мулла Бозор Охунд келиб, киришга ижозат сyраётганини хабар ?илди.

– Таклиф ?илинг, – деди Шо?ру?хон. – Ул зот учун эшигимиз доим очи?.

– Ассалому алайкум хон ?азратлари, – деди шайх таъзим айлаб.

– Дарго?имизга хуш келибдилар, ?азрат, – деди Шо?ру?хон ало?ида илтифот кyрстаиш учун yрнидан туриб шайхга пешвоз чи?ар экан. – Биз томонларга ?андай шамол учирди.

– Ўз ихтиёримиз билан келдик, жанобларига бир илтимос ?илмо?чи эдик.

– Ўзлари саломатмилар, а?ли Наманган бизлардан хафа эмасми?

– Сизга си?атлик тилаб барчамиз дуодамиз, юртимиз тинчлигини яратгандан кеча-ю кундуз сyраш билан бандмиз.

– Саломат бyлсинлар.

– ?азрати олийлари, катта кyламда ?урилиш ?илаётганларидан хабардормиз, хизмат ?илувчиларингиз ичида бизнинг анчагина муридларимиз ?ам бор экан.

– ?а, албатта. Уларнинг кyпчилиги ?унарманд усталар.

– Ўша муридларимизни бизнинг ихтиёримизга берсалар деган ма?сад билан келганмиз.

– Афсус, бу илтимосларини бажара олмаймиз.

– Бажармасалар бyлмас, – шайх ?ово?ини солиб, тунд ?иёфага кирди.

– Нима учун?

– Биз дини исломнинг равна?и учун хизмат ?илишимиз лозим.

– Улар эл-юрт осойишталиги учун ме?нат ?илишмо?да, бу дини исломга зидми?

– Шу чо??ача менинг илтимосимга бирорта ?укмрон эътироз ?илмаган эди.

– Илтимосингиз юрт манфаати учун зарарли, шунинг учун биз рухсат бермаймиз.

– Аттанг, яхши иш бyлмади, бизнинг ранжиб ?олишимиз худога хуш келмас.

– Шайх жаноблари худога нималар хуш келишини билмайдиганга yхшайдилар, барчамизнинг эзгу ма?садимиз юртга фидоийлик холос, сизнинг ниятингиз артофингизга муридлар тyплаш холос. Энди жавоб айланг, ?ай биримизнинг ниятимиз эзгуликка я?ин.

– Мен yз фикримдан асло ?айтмайман.

– Яхшиям сизнинг бахтингизга мен yзимни бош?ара оламан, акс ?олда хонларнинг жа?лини ?yз?аш ?ана?а бyлишини кyрсатиб ?yяр эдим. Энди жyнанг, акс ?олда yзингизга жабр ?иласиз.

Хондан рад жавобини олган шайх Мулла Охунд жа?лини боса олмай, ?оровултепа деган ?ишло?даги бир муридининг уйига кириб борди. Деворга Шо?ру?хон тасвирини чизиб, бир нарсаларни узундан узо? пичирлаб суратга ?арата камондан y? уза бошлади. Яна алла?андай ба?ир-ча?ирлар ?илиб ни?оят чарчаб yтириб ?олди. Хонадон эгасини ча?ириб Шо?ру?хон тез кунларда вафот этишини айтиб, зудлик билан yз юртига жyнаб кетди.

Бу хабарни хонга етказишганида у жилмайиб ?yя ?олди:

– Менинг жонимни Азроил Олло?нинг амри билан олишини Мулла Охунд билмасмикин?

Бу во?еа одамлар ичида ?ар хил шов-шувлар ва уйдирмалар пайдо бyлишига сабаб бyлди. Авлиёликни даъво ?илган Мулла Бозор Охунд хон ?а?ида алла?андай бyлма?ур гаплар тар?атиб, унга ?ойибдан yлим тиларди. Муридлари билан тил бириктириб оддий кишиларни ишонтиришга эришар эдилар.

Кам гапириб, ди??ат билан тинглаш Шо?ру?бийнинг гyзал фазилатларидан бири эди. У бировнинг гапини бyлмас, танбе? ?ам бермас ва албатта yз фикрини жуда равон ва тушунарли ?илиб ифодаларди. Ваъзхонлик ?илиш ва наси?ат сyзларини айтишдан yзини тияр эди. У уч y?ил (Абдура?имбек, Абдулкаримбек, Шодибек) кyрган бyлиб, го?о улар билан су?батлашар, ?азил-мутойибалар ?илиб эркалар, сов?а-салом билан сийлаб ?увонтирар эди. Бугун yзининг ?ар ?ачонги одатини тарк этиб, юрагида тугиб юрган фикрларини айтишга азм ?илган эди.

– Ў?илларим, ва?ти-соати келиб сизлардан бирингиз хон бyласиз, – деди у бироз маъюс ?иёфада. – Э?тимол бирин-кетин уччалангизга ?ам бу олий мансаб насиб ?илар. Лекин тахтга yтириш бирваракай икки кишига насиб ?илмайди. ?айси бирингиз хон бyлсангиз, ?олганларингиз хоннинг о?алари бyласизлар, бу ?ам катта бахт, ?увончли ?аёт кечириш имкониятидир. Асло бир-бирларингга душманлик ?илманглар. Акс ?олда бегоналар ?yлида ?алок бyласизлар. Юрт ожизланиб ?олмаслиги учун тахт со?иби ?удратли шахс бyлиб, даъвогарлардан кyп жи?атдан устун бyлиши, yз о?алари билан бyлган зиддиятни а?л билан адолатли ?ал ?ила олиши керак. Энди ?укмрон ?андай бyлиши лозим, ?андай сифатларга эга бyлиши кераклиги ?а?ида yз фикрларимни айтиб ?yймо?чиман.

Одамларнинг энг а?ллигиман деган фикрга асло борманглар, чунки энг а?лли, энг билимли бyлишнинг иложи ?ам, кераги ?ам йy?. Лекин инсофли, иймонли, гyзал ?алб эгаси бyлишнинг иложи бор. Шундай бyлиш лозим.
<< 1 ... 3 4 5 6 7 8 9 >>
На страницу:
7 из 9

Другие электронные книги автора Хамидулла Абдуллаев