Оценить:
 Рейтинг: 0

Асамла тенче

1 2 3 >>
На страницу:
1 из 3
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
Асамла тенче
Аскольд Алексеевич Де Герсо

В книгу вошли недавние прозаические произведения, в которых отражена жизнь нашего общества на рубеже двадцатого и двадцать первого веков.

Асамла тенче

Аскольд Алексеевич Де Герсо

© Аскольд Алексеевич Де Герсо, 2022

ISBN 978-5-0056-7891-1

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Кeтмен хaна

– Тпру! – ?ил-тaвaл шавне хупласа илтeнчe тултан хулaн сасa.

Вaхaчe ?ур?eрелле те иртсе пыратчe-ши eнтe, пeрремeш автансем авaтни илтeнмерe те-ха, карчaкпа мучи пeр тaн ыйхa ?авaрма та eлкeрнeччe ку вaхaта. П?рте ир ?инчен аванах хутса aшaтнaччe те, ка?а сивeннe тата та?та амакран килсе тухнa тaманe aшша самаях хaваласа кaларнa, мaрьере, ав, мeнлерех улать. Урамран илтeннe сасa таврана та вaратрe пулe, цытa та хытах вeрме пу?aнчe.

– Путап! Тухса пaх-халe, мeнле эсрелсем ??ре??e ?ак ку?-пу? курман тaманра? Вaрa-хурахсем мар-ши? – ыйхине татса кaмака ?инчен чeнчe кинеми. Тeпелти путмар ?инче кeрeкпе витeннe, ?ывaракан мучи ?ав сасса па?aрах илтрe те-ха, анчах ыйхa тeлeшпе пулe тесе хускалмарe. ?ук иккен, кинеми те, авa, илтнe, тепeр чухне ?умeнче чeнсессeн те илтмест. Тата aшa вырaнтан камaн хускалма кaмaл пултaр?

Ирeксeрех вырaн ?инчен тaмалла пулчe Путапaн. Урисене сивe урайнелле тaсса тaрса ларсан, кe? аттине тупса тaхaнчe тeттeмрех. Вырaн ?умeнчен ытла айккине вырна?тармасть вaл ура тaхaнмаллисене. Тухса тeрeслес шутпа йaрхаха ?акнa пaшала илчe алла. Патронe-мeнe ?ук та, пушaллa тухни мар. Путап ватa пулсан та таврари таркaнсем унaн кил таврашне пырса ?апaнма шикленерех ??ре??e. Мeскер тесен те, ку тaрaхра вaл пeрремeш ?урт лартса никeсленe, те тата ?авaнпа та ?ыхланма??e-ши? Хуллен, мeскертен-тaр такaнас мар тесе тeттeмре, Путап алaк енне ?ул тытрe. «Ара, ?утa ?утас малтан. Кам шуйттанe, Турa ка?артaр, ?ылaха кeнeшeн ?ук ?eртен аса илтернeшeн, ??рет-халe унта? Тeттeмре ?апса пaрахe? те темeн курaн», – асне килчe мучие. Улпут евeр пурaнать Путап мучи ку тaрaхра кинемипе, хуллен майeпен кaштaртатса ??рет. ?у вaхaтeнче уй-хирне, вaрманне те ??рет. Халe ак… Унччен те пулмарe алaка каллех кумпплеттерме пу?eнчe?, тата та хытaрах.

– У?aр халех! Эпир патша ?ыннисем, – хулaн сасaпа чeнчe ?ав этемех.

– ?акaн йышши тaманра мeнле патша ?ынни ??ренe пултaр, тепeр тесен, ?акнашкал ?анталaкра ырa ху?а йыттине те тула кaлармасть, – хуравларe мучи, малалла, алaк патнелле, кaштaртатса пынa май.

– У?aр! – парaнмарe? ?ав-?авах килнисем, – атту алaка ?eмeретпeр!

Путап ка?ран юлнa хaйaпа ?утатса алaк ?aрхахне вe?ертрe ?е?, п?рте ви??eн-тaваттaн кeрсе те тaчe?. Вaрaм тaлaпсемпе, шап-шар юр кaна хaйсем. Кашнийeн ?урaм хы?не пaшал ?акнa. Пeрин тата хулпу??ийeсем ?инче ылтaн пакунсем. «Ара, чaнласа та ?ар ?ыннисем пулас», – шикленсе-сехeрленсе пaхса илчe Путап ахвицер ?ине. Унтан тинех курах кайрe: иккeшe ви??eмeшне хулeсенчен тытса тaра??e ?кесрен.

Путапaн кинемийe хулaн сасaпа шавланине илтсен, сас пама мар, тен, сывлами те пулчe-и тата. Пeр сас та илтeнмест кaмака ?инчен. Шaп та лaп кaна, халe ?е? Путапа чeнни те тeлeкри евeр туйaнать.

– Куна тата мeскер пулнa? Yсeр мар пулe-?ке? – ?амрaк енне пу?eпе сeлтсе кaтартрe ватa. Хaватлин шaрши ?ук та, кам пeлсе ?итерейтeр.

– Чирленe вaл. Ссылкaна aсатма тухма п?рчe пире. Eпх? леш енне ?итмелле, анчах халтан кайрe, ?итерейместпeр пулe тесе шиклентeмeр. Телее, ?ул тaрaх курах кайрaмaр ?уртсене, ун пирки хулара тахaшe сaмах вe?ертсе хучe. Шанса пeтменччe, тeрeсех ав, – aнлантарчe ылтaн пакунли. Ыттисем сaмах та чeнмерe?, чешaп тaчe?. – Шел ?амрaка, те тата вилсе кайe ?ул ?инче, ?авaнпа та eнтe сирeн патaра ?аврaнтaмaр та.

– Апла-тaк, иртeр тeпеле. Ав, путмар ?ине вырна?тарaр, – сeнчe Путап хaйeн вырaнe ?ине кaтартса.

?амрaка тeпеле кeртсе вырна?тарчe?. Унaн вaйe-халe пертте юлман пулас, урисене те хaйне сыхлакансем ?е? ?eклесе хучe?, ?ийeнчен кивe кeрeкпе витрe?.

– Пурлaхне пeтeмпе туртса илнe. Ку кeрeке те юлташeсем кaна пачe?, – хaйсенче айaп ?уккине пeлтерес тесе-ши, чeнчe? хайхисем.

– Сывалсан пурaнать, вилсен пире ан ?пкелe, типейлесе пытарaр вара. Хальлeхе ырa ка? пултaр, – ?апла кала?каласа хaнасем урама тухрe?. Вeсене aсатса ярас шухaшпа ватa та тенкeлтетсе тухрe, ?ынсем хы?лa хупa ?уна ?ине вырна?рe? те, малти тилхепене карт! туртса лашана хускатрe. Самантран вeсем ?ил-тaман авaрeнче ?eтрe?. Те тата ыйхa тeлeшпе тeлленнe тейeн-и. ?илe пeр кeвe ?ав-?авах уларe, тапхaр-тапхaр нимeн те курaнмасть, хушaран кашкaрсем уланa сасса вaрман енчен илсе ?итерет. Чуна витерет уланa сасa. Юрать ку ?улхине ял таврашне килсе тухма??e. Иртнe ?улхине аванах тарaхтарнaччe вырaнти халaха, те пeрисен сурaхeсене пaвса хaвара??e, те тепeрисен качакисене. Йытaсене те тиркесе тaма??e.

Путап мучи хaнaхнa йaлапа хaй ?ине хeрес хыврe, унтан ?аврaнчe те алaка у?са п?рте кeчe. П?ртрен aшшa туртса илнe пулсан та, тултан кeрсен аванах aшa халe. Ыйха путнa кинеми вaл ??ренине сисмесeрех юлчe. Хaйa та вaл ??ренe майaн с?нсе ларас патне ?итнe, унaн кaварланнa пу?e мeльт-мeльт турe те ?урт тeттeмлeхе путрe. Тeпелте ?амрaк йывaррaн сывлани илтeнет. Мучи кантaк патeнчи сак ?ине выртса шухaша кайрe.

Майeпен шурaмпу? та ?уталса килчe, тaман лaпланчe, ?eр ?инче ?eнe кун пу?ланчe. Путап мучи сак ?инчен тaрса ?амрaк патнелле ?ывхарчe. Мeнле вырттарса хaварнa ?ав-?авах выртать вaл. Пит-ку?e путса кeнe мaнтарaнaн. Тултан вут пуленисене юртан шаккаса илсе кeчe те мучи, кaмакана хутса ячe. ?улaм малтан хaюсaррaн тeкeнчe пуленесене, унтан вaй илсе аванах хыпaнса кайрe. Ялкaшса ?уна??e пуленесем, ?ийeнчех п?ртре те aшa пулса кайнaн пулчe.

Те ?авaнпа, ?амрaк темeн сас панa пек пулчe, ватa тимлeнрех итлерe: ассе до, ассе до. Нимeн те aнланмарe мучи, ют чeлхе ют чeлхе ?ав. Путап мучи салтакра та пулнa, унтан хулана та пeрре ?е? мар тухса ??ренe, ку йышши сaмахсене илтмен. Ерминккесене пeрре кaна кайман вeт вaл. Тутар та мар, мaкшa та мар, вeсен чeлхисене кaшт та чухлать-?ке вaл. Пачах урaх.

Хaмпa карнa ч?речерен ?утa кeме пу?ласан ватa тинкеререх пaхрe, сaнарe. Курчe те – хaраса ?крe, ?ийeнчех ви?e хутчен хeрес хыврe. Ара, ?амрaкaн тутисем ?инче тeс те ?ук, ?амки ?ине тар тапса тухнa. ?авa ?е? кeлеткере чун пурнa?шaн кeрешнине палaртса тaрать. Ак каллех ?амрaк: ассе до, ассе до, тесе чeнчe. Кинеми ыйхaран вaраннaскер:

– Путап, тен, шыв ыйтмасть-ши вaл? – терe.

Темле шалти туйaмпа Путап мучи хaй те ?авнашкал шутланaччe eнтe, при таткине н?ретрe те унпа ?амрaкaн тутисене йeпетрe. Пулaшрe-ши, ?ук-ши, ?амрaк пeр кана шaпланчe.

…?авaн пек уйaх ытла иртрe. Пылпа сиплев курaкeсен вaйe сая каймарe курaнать, ?амрaк тaрса ларакан пулчe. Ун пирки килсе тeпчекен пулмарe. Манa?рe? ахaр тата кама кирлe ?ын пулe вaл. Ку? умeнчен ?ухалнa – юранa та. Вaл часах п?ртре унтан-кунтан тытaнса ??рекен пулчe. Путап мучи вара aна пeчeккeн чaваш сaмахeсене вeрентме пу?ларe. Пурнa? хaй еккипе малалла пычe. Лешe кaшт aнкартакан пулсан, мучи тeпчеме пикенчe: кам пулать, хaш таврашран, сахал-и-мeн ютран килнe ?ынран ыйтса пeлмеллисем. Петербурх хулинчен тесен тeлeнсе кайрe Путап мучи, a?тан-a?тан хeл кунeнче ?ул тытнa. Мускавe a?та та, Петeр паша хули унтан та ин?етре-?ке. Ку пирки илтнисем пур eнтe.

– Патша майрин вла?не юраймасaр хуса янa граф пулатaп эпe. Де Герсо йaхeнчен пырать пирeн несeл. Жан этьен Мари тесе чeне??e мана, сирeнле Иван пулатaп, – вe?лерe ?амрaк сaмахсене.

– Эх, пурнa?, – ассaн сывларe ватa, – мeскер кaна курма тивмест-ши пурaннa пурнa?ра? ?емь? пур-и вара сирeн? – шaп кaшт ларнa хы??aн татах сaмах хускатрe Путап мучи. Ара, хa?ан та пулсан ун патeнче ?авaн пек те чаплa ?ын пурaнасса пу?а та илмен-?ке вaл.

– Вeсем тепeр ?уна ?инчеччe. Чирлесе ?киччен пeрлеччe, малаллине пeлместeп. Сирeн патaра та мeнле килсе ?итсе ?книне те чухласа илейместeп, тeлeкри евeр кaшт астaватaп. Йaлтах пaтранса пeтрe пу?aмра. Хaш таврара эпe халe?

– Мeнлерех килсе тухнине каярахпа каласа парaп… Пeкeлме уесeнче эсир халe. Эпир кунта ултa-?ичe килe ?е?. Харпaр хaйeн ху?алaх. Вырaнe ытла та илемлe кунта, – Путап мучи та?та ин?етелле тинкерчe. Пу?eнче тeрлeрен шухaш явaнчe: ялe ?ссе кайe, ?ынсем йышланe?, пурнa? улшaнe…

?апла майпа, Путап мучи ?емьинче ?амрaк француз Жан Этьен Мари Де Герсо граф йaхeн несeлe вырна?са ?eнe йeрке хыврe. Урaхла каласан манaн мaн-мaн асатте…

Сенкер ку?лa пике

«?ыр хeрринче, хысак ?инче, т?пе пек сенкер ку?лa пике тaрать…» – сaввaн малалли йeркисем пу?ран сирeлнeрен, ниепле те аса килмерe?. Тата кирлех-ши вeсем?

?имун ?ав тeпсeр асамлa сенкер ку?сене aшшaн асaнчe чeрере. Хaлe, тен, вaл ?ав ку?сенче путмашкaн та хатeр пулeччe. Вeсен тарaнaшeнче путнa чухне ?aлaнa? та кирлe пулмeччe. Тепeр пируса ивeртнe хушaра пeр шутламан-уйламан ?eртенех ка?хине пулса иртнe тавлашу аса килчe. Мeншeн хaйне кaшт чарса тaмарe-ши вaл ун чухне? Темeн eнтe малтан e?не пурнa?латпaр, унтан шутлама пикенетпeр, анчах чылай хушaра: чавса ?ывaх та, ?ыртма ?ук.

?епe? чунлa пикепе вeсем eнтe ви?e ?ула яхaн тeл пула??e, унaн шухaшeпе паянхи кунччен вeсер хутшaнaвe иккeшин кaмaлне те каятчe пек. Пурте аванахчe темелле, мeнле хура кушак чупса иртрe-ши вeсен хушшинчен? Каччa пикене чун-чeререн савни хeршeн вaрттaнлaх мар. Алa ?инче ?eклесе ??реме те хатeр вaл aна, ?ийeнчен тусан пeрчине те сирсе шaлса ярeччe-и тата. Нихa?ан та ?имун пикене к?рентерсе курман, пур енчен те тивe?тернe. Халe тата мeскер пулчe вeсен хушшинче?

Хаклa йышши тум-юм, ук?а-тенкe, ылтaн-кeмeл капaрлaхeсене те хaшe кaмaлне кайнине туянса панa, тинeсри круизсене те пeрре ?е? мар тухнa – пур енчен те пикен кaмaлне тупатчe. Атлантика тинeсeнче те пулса курнaранпа чылай вaхaт та иртмен-?ке-ха. Каччa ятарласа ?ав куруиза тухма мeнпур e?не хaварнaччe. Хaш хулара кaна пулса курмарe?-ши вeсем ?ула майaн та, каннa хушaра та. Хaть те мeнле пике те ?акaн йышши пурнa? ?инчен eмeтленмелле ?е? тесе шутлать каччa. Ылтaн сaпка кaна ?акса паман та алa ?инче йaтса ??ременни кaна. Ара, тата мeскер кирлe?

Харкашусем вара каччa пикене ачине пaрахтaр тесе ?ине тaнaран пу?ланчe?. ?ав самантран пике ?иллессeн пaхма тытaнчe ун ?ине, чaркaшма тапратать кашнинчех. Тата пeрлешесси пирки пике сaмах хускатсан, килeшме васкамарe каччa, унaн шухaшeпе вeсене капла та питe аван вeт, мeскер ?итмест? ?авaн пек ?ырaнса пeрлешни кирлех-шим? Каччa пикене уйрaм хваттер туянса пачe, пур тaкаксене те саплаштарса пырать, ук?а енчен те нихa?ан та хeстермест. Мeн чухлe кирлe – ?авaн чухлe тыттарать, хa?ан ытларах та.

Мeншeн хaвaн ирeкне ача-пaчапа, ?емьепе хeстермелле? Нивушлe ирeк пурнa? йaлaхтарса ?итернe aна? Нимeнле те aнланса пeтереймест каччa ?акана.

?емьеллe тусeсем кала?усенче, ка?хине е ?ур?eр варринче ыйхa татса ача сиктернисем, арaмeсем пeр ?укшaнах тaрт-март тунисем ?инчен пeрре мар каласа панa. «Кусемпе ан хутшaн, лешeсем сана кирлe ?ынсем мар», – ?авнашкал сaмахсем яланах, кунран кун илтме кама кaмaллa пулни пур? Ют хeрарaм ?ине пачах пaхма юрамасть, ?авaнтах к?леш? палaрать те??e. Тата тaванeсем пур ?eре те хутшaнма, пурaнма вeрентме тaрaша??e. ?ук, ?авнашкал пурнa? aна пeртте килeшмест…

Паян вaл aнa?лa ?амрaк услам?a, хуть те мeнле ?ул та унaн умeнче у?a. Мeншeн-ха унaн хaйне пeр ?укранах чaрмавсем тaратмалла? Вaл a?та ?ул тытас тет, ?авaнталла утать, ?емьеллe пурнa?ра ку йышши хaнaхусемпе сывпуллашма тивет. ?емье, унaн шухaшeпе, ирeк пурнa? ?ине тaлa тaхaнтартнипе пeр танах. ?имун тaван ашшe пурнa?e тaрaхах пeлет, ашшe, хaйeн арaмне тарaхма пeр еркeнeн ытамeнче киленет, хушaран тeрлe йышши командировкaна каятaп текелесе. Арaмне те eнтe нихaш енчен те хeсни ?ук, ?уртра мeр кирлe – пурте пур, анчах та ыркaмaллaх, татулaх ?итейменни ?ук-?ук та – сисeнет.

?акна темeн чулe мулпа та саплаштарма пулмасть. Кун пирки ашшeпе амaшe харкашнa хушaра aнсaртран илтсе пeлчe вaл, урaхла-тaк, тен, сисмен те пулeччe. ?ын ?ине кaларма??e вeт e?-пу?а. К?ршe-аршaсем вара унaн ашшeне тeслeх тесе кaтарта??e хaйсен упaшкисене. Кaшт та пулин пeлсенччe вeсем ?ав тeслeх eн пурнa?e ?инчен! ?авнaтах шухaшeсене улaштарнa пулeччe?-и, тен.

?имун вара ?емьеллe пурнa?ра ?авaн йышши ултавпа пурaнасшaн мар. Хутшaнусенче пушшех ултава йышaнмасть вaл: хуть e?тешсемпе, хуть хeрсемпе. Хaйне ?авнашкал кaмaл-туйaмлa ?ын тесе йaпанать eнтe хальлeхе. Анчах та?ти шалти, авалхи манa?нa eмeт ?ук-?ук та сассине парать: «?имун, эсe хaвна улталатaн. Эсe т?пе пек сенкер ку?лa пикене тeл пулма eмeтленетeн. Пике ку?eсем вара хaмaр тeслe, ?авaнта мар-ши чaн хуравe?»

?утa кaвак ку?сем – ?имунaн мeн ачалaхран ларса юлнa eмeчe. ?акaн пек eмeт мeн сaлтавпа астaвaмра юлнине, мeскер тeлeшпе ?уралнине хaй те астумасть вaл. Каччa ?авaн тeслe ку?лa пикене тeл пулма eмeтленет, анчах тем чарса, п?лсе тaрать aна. ?авах та хaйне килeш?ллe те aслa пикесем тeл пулсах тaра??e. Пeр пулaм кaна чaрмантарать – атя саккунлa майпа пeрлешетпeр тени. Aнланма та пулать eнтe, арлa-арaмлa пурaнма пу?aнсан, Аньaн шикленесси йaлт пeтет, саккунлa майпа ?ырaннa упaшка йaпaр-япaр пaрахса кайма пултармасть.

…?имун килен?ллeыйхине татсавырaн ?инче йaшaлтатрe, хaлхине алaкран шакканa сасa килсе кeчe. Пике ка?хине яланхилле сиввeн кала?ма, унтан ятла?ма тытaннaччe. Каярахпа хaйeн ?иллине т?сеймесeр хваттер у??ине сeтел ?ине ывaтса хaварнaччe. Халe, ав, кутaн килсе ?итрe пулас.

«Aнланса илнe, кутaн, таврaнса ?итрe», – савaнa?лaн йaпанса хaпартланчe каччa. Васкамасaр ?е? вырaн ?инчен ?eкленчe. Вaхaта тaсса кутaнлашнa пикене юриех тарaхтарас тенeн хaтланчe. Анчах та алaка у?сан, унта пике мар, хваттере тирпейлесе, ху?алaха тытса тaракан Ирина пулчe, качча тeлeнтерсе.

– Эпe сире тухса кайма та eлкeрнe пулe тесе шутланaччe, ?авах та, сас парса пaхас терeм, – чeнчe хайхи ?имуна курсан.
1 2 3 >>
На страницу:
1 из 3

Другие электронные книги автора Аскольд Алексеевич Де Герсо