– Ка?ару ыйтатaп, эсир, Ирина, паянхине килесси пирки мансах кайнa, – кaшт кaмaлсaррaн (ара, пике пуласса шанса тaнaччe-?ке, eмeтленнeччe) хуравларe каччa.
Халe ак, ку хeрарaм ку? тeлне тухса тaрсан, ка?хине пу?сaр хaтланса тусeсене хaнана чeнни тесе аса килех кайрe. ?ав тeлeшпе Иринaна сeтел ?ине хатeрлеме чeннeччe. «?ук, кун пек чылай e?ме юрамасть», – хaйне ятласа илчe ?ав хушaра каччa. E?ре ?имуна карьерaпа пeр картлаша ??лелле ?eклерe? те, ?ав савaнa?а паллa тума хатeрленнeччe-?ке.
– Ыльaм, ?имун, енчен те эсир хирe?леместeр-тeк, эпe кaнтaр вaхaтeнче мaнука хампа пeрле илсе килесшeнччe. Атьсем хaнана кая??e те, ачана хaварма никампа ?ук. Эсир ан пaшaрханaр, вaл сире пeртте чaрмантарас ?ук. Пуплеме юрать те eнтe, ку темeнех мар.
– Тархасшaн. Кун пирки сaмах та ?ук, Ирина! ?авaтса килeрех. Анчах та мана апат-?имe? туянмалли списокне хатeрлесе параймaр-ши? Эпe халe кайма хатeрленетeп. Тата енчен те эсир килeшсессeн, ?ула май ачaра хамах машина ?ине лартса килме пултаратaп. Хирe?леместeр пулсан, паллах…
– Чaн та-и? Тавтапу?, ыльaм. Эпe халe тирпей к?ртем-ха хваттере, ирхи апат хатeрлем. Аня килет-и? – ?авах кaсaкланмасaр юлмарe Ирина.
– ?ук, – татaклaн хуравларe хирe? каччa.
Ирина текех тeпчемерe, ?амрaксем хирe?е??e те, мирлеше??e те – пурнa? вeт вaл, ача-пaча вaйии ?е? мар, унaн мeскер e? пур ?амрaксем хушшинче. Килмест-тeк – килмест. Хaйсен ирeкe. Иринaн хaйeн те пу? ватмалли шухaшсем туллиех.
?имун тумланнa хушaра теми?е хутчен кeсъере караслa телефон шaнкaравларe: туссем, амaшe пулчe. Аня ?ав-?авах шaнкaравламарe. Те eнтe хaй пeрремeш шaнкaравласса кeтет? Епле пeлсе ?итейeн мeскер унта, пикен пу?eнче?
Ка?хине ?илленнипе, каччa пике тухса кайни аван тенeччe. ?итменне хeр пeр ?ук ?eртенех унaн кaмaлне пaсса хaварчe. Паян вара унсaрaн кичем, темeн ?итмест пек. Хваттер пушанса юлнaн туйaнать. Темех мар, иртсе каять тесе ?авах хaйне йaпатма тaрaшрe. ?веттуй вырaн пушa пулмасть теме??e-и-ха? Урама тухса пeр хутчен кaна ши-и! тесе шaхaрсан ?авaнтах тeрлe енчен, тeрлe кeтесрен хeрсем пу?тарaна??e. Каярахпа ?кeнме те eлкeрe-ха. Ви?мине ?имунaн амaшe каллех ?емье ?авaрасси пирки сaмах хускатнaччe, мaнуксем кирлe, имeн! Мaнуксем! Вeсем кaна ?итместчe? ?имунaн пурнa?eнче.
?ав кала?у вaхaтeнче каччa амaшне хыттaнах каларe, манaн пурнa?а ан хутшaн тесе. Халe, ав, аса илчe те – ?кeнчe чeлхине тытса чарайманнишeн. Унта та кeрсе ка?ару ыйтмалли ?инчен манa?тармалла мар терe хaйне, хатeрленнe май.
?ула майaн каччa пылак апат-?имe? лавккине кeрсе амaшe валли пылак кукaль туянчe. Ара, амaшeн чeрине кaшт та пулсан ?ем?етмелле-?ке-ха. Унтан тепeр лавккара Ирина ырса панa списокпа апат-?имe? туянчe те алaри сехетне пaхса илнe хы??aн Иринaн мaнукe патне ?ул тытрe. Хaй ?ывхарса пынине телефонпа шaнкaравласа систерсе хучe. Ирина хeрe aна урамра калинкке умeнче кeтсе илчe. Пилeк ?улхи хeрача шурa тeслe кeпепе, ???не илемлeн ?е? пу?тарнaскер, амaшeн аллинчен тытса тaрать.
?имун машинан малти алaкне у?рe те:
– Вырна?aр, чиперккем. Мeн тери илемлe сирeн ???eр! – терe.
– ?имун, мухтасси пирки асaрхануллa пулaр, ача питe кaмaллать мухтанине. Eнер ирхине кaна манран: «Анне, мeскер пулать вaл илeрт??e?» – тесе ыйтрe. Aнлантарса патaм, ?авaнтах: «Ара, ку вeт пeтeмпех ман ?инчен», – тет. – Йaл-кулупа каласа пачe хaрачан амaшe, пепкине машинaна вырна?тарнa май.
Хeрача сaмсине ка?aртса малалла тинкернe хушaрах юбкине тирпейлерe. Унтан вара аллисене чeрку??ийeсем ?ине хучe. Амaшe юлашкинчен вeсене алa сулчe те машина хускалса кайрe.
– Чиперкке, – чeнчe каччa хeрачана ш?тлe сaпайлaхпа, – эпe вeт сирeн ятaра та пeлместeп. У?мастaр-ши мана ку вaрттaнлaха?
– Алина. Алинчик тесе чeнсен те хирe?лессeм ?ук, – хуравларe хeрача.
Кун хы??aн каччaн ахaлтатса кулса ямалли ?е? юлчe. Тимлeн пaхрe вaл ун ?ине. Хeрача, шурa кeпе тaхaннaран, т?перен аннa пeлeт евeрех курaнчe. Кун ытла та шaрaх пулнине халe каччa тав?aрса илчe те ачана сeнес шутпа:
– Сире, чиперккене, мороженaйпа сaйлама юрать-ши?
– Сaйласан питe аванччe, ытла та шaрaх, – пу?не сулчe килeшсе Алина. – ?ырлаллине анчах. Анне вара кун пирки пeлмесeр юлтaр. Юрать-и?
«Ытарайми илемлe хeрача ку, Алина. ?итeнсе ?итсен никама та парaшас ?ук», – aшeнче шухaшласа пычe ?имун. Кафе патeнче машинaна чарчe. Алaка у?са хeрачана алa тaсрe, машина ?инчен анмашкaн пулaшрe. ?ав самантра вeсен ку?eсем тeл пулчe?. Тeл пулч? те ?имун самантлaха шак хытса кайрe. Ку?сем! Акa, вeсем, ар?ын eмeрeпе кeтнe ку?сем!
– Сирeн ку?aрсем хeвеллe кунхи т?пе евeрех!.. – чaтса тaраймарe каччa.
– Мeн тери илемлe сaмахсемпе палaртма пултартaр эсир манaн ку?сем пирки! Ыттисем вара пурте кaвак тeслe те??e те – пeтрe.
Кафене кeрсе вырна?са ларсан Алина пeр чарaна пeлмесeр кала?рe. Именесси ?ук пулас ку хeр тeпренчeкeн. Иринaн асaрхаттарaвне аса илтерсе пур тантaшeсем ?инчен каласа пачe, аслашшe пeр ?укшaнах ача ?ине мaкaртатнине те хaвармарe. Чылай мeскер ?инче пeлтерчe, чылайaшне тав?aрмасaрах юлчe ?имун. Хaй вара aнтан кайса итлесе ларчe хeрачана, ?ав хушaрах унaн секер ку?eсенчен хaйeн ку?eсене илмерe. Ытарайми илемлeн курaнчe? вeсем aна.
– Алина, эсир хирe?леместeр пулсан, эпe пeр самантлaха пaрaнам халe. Шaнкaравламаллисем пур, – терe каччa телефонне алла тытса.
– Мeнле eнтe эпe хирe?леме пултараятaп, ?авaн йышши сaйланa хы??aн. ?авах та вaрах мар. Анне мана пeччен хaварма хушмарe, – пысaк ?ын евeрех хуравларe хeрача.
Тусeсене шaнкaравласа вечеринка пулманнине пeлтернe хы??aн манса кайиччен тесе килне шaнкaравларe. Алинaна хулари аттракционпа паллаштарма хатeр пулнине пeлтерчe Иринaна. Ирина ку сeн?рен тeлeнчe, ?авах та качча хирe?лемерe.
Ка?хине, хeрачанаасламaшeн аллинчен тыттарнa хы??aн, каччa машинaран тeрлe курупкaсем пушатма пикенчe. Ирина тeлeнсех кайрe:
– Ара, ?имун ?ав териех тaкакланма кирлe марччe eнтe. Мана кун хы??aн аван та мар. Кусене пурне те Алина ытараймасaр туянтарчe eнтe.
– Ирина, пу?aра ан илeр! Эпe хамaн савaнa?па туянтaм! – хирe? кулчe кaна каччa. – Сирeн питe пултаруллa мaнук! Вaл манaн ку?сене у?рe пурнa? ?ине. Турa сыхлатaр aна!
Ирина нимeн aнланса илеймесeр тaчe. Мeнле майпа пeчeк ача пысaк ?ынна ку?не у?ма пултартaр?
Иринaпа мaнукне килне aсатса хaварнa хы??aн каччa тинех амaшe патне ?ул тытрe. П?рте кeрсен каччa амaшeнчен ка?ару ыйтрe. Унччен вара вaрттaн пaшaлтатсарах:
– Анне, пeр пeр йышaну турaм. Сана килeшессе шанатaп. Хатeрленсе тaр!
Нумай тытaнса тaмарe амaшe патeнче – васкавлaн тухса вe?рe ?уртран. Тeлeннe амaшe темeн те шутласа пeтерчe, анчах тупсaмне ?авах тупмарe.
…?урсeр те иртсе пыратчe пулe алaк умeнчи шaнкaрав янaраса кайнa чухне. Хeр eнертенпе йeнипе хeрелнe ку?eсемпе алaк шaтaкeнчен пaхрe. Ту ленче никама та асaрхамарe, мeнле тaрaшса тинкерсен те. «Ара, тeлленмерe-?ке», – терe пике хaйне хaй шанмасaр. Асaрханса алaкне ??рe те урайeнче кeмeл тeслe йaлтaркка хутпа илемлетнe курупка курах кайрe. Алла илсе у?рe курупкaна, шалта хeрлe тeслe кeлчечек.
«Нивушлe ?имун килсе кайнa?» – вeльтлетсе илчe пике пу?eнче шухaш. Чечекeн туни ?ине вара пикене тeлeнтерсе ылтaн ?eрe тирнe те ?умне шурa хут лектернe. Шурa ?инче хeрлeпе пeртен-пeр сaмах анчах ?ырнa: «Таврaнсам!»
Тeлeнмелле тeлпулу
Ку пулaм манaн пурнa?ра яш ?улсенчи тапхaрта килсе тухнaччe. Вaл вaхaтра aнланса-тав?aрса ?итме ?ук пулaмсем, тeш-мeш пирки у??aн кала?нине асилместeп. Хaшe ял кулли пуласран шикленнe, хaшe тата та aссaрсен пульницине aсатасран та хaранa пулe, халe мeскер ун ?инчен хускатма. Пeрре мар хам ?инче сиснe ?авнашкал пaхнине, мeн-тaр каласа панa хушaра.
?авa ка?хине e?рен кая юлса таврaнма т?р килчe. Отпуска тухнaран хутсемпе ??ресе чылай вaхaт иртрe. Отпуска вара, кашни ?ул тенeн, кeрхи вaхaтра тухатaп, хaвaр aнланатaр, ?ак тапхaрта кaшт кун ка? енне сулaнчe, кун?ути тeксeмленме те пу?aнать. Тaвтa-пилeк сехетре аванах ка?хи сaн ?апать. Енчен те пeлнe-тeк, ?апла пырса тухасса, тепeр кунхине хaварнa пулaттaм-ши хут e?eсене? Машина ?aмaллaн пырать асфальт сарнa тикeс ?улпа. Колонкaсенчен ?епe? кeвe юхать салон тaрaх шaплaха сирсе.
Хула урамeсене кeрсе ?итме нумай та юлманччe eнтe, икe-ви?e ?ухрaмран та ытларах мар пулe, манaн машина ?мeнчен темeн мeльтлетсе иртрe вaркaннaн. Чарaну педалe ?ине те пусма eлкeрмерeм, ?авах та чарaнтaм машинaна ?ул хeрне кaларса. Ку вырaнта ?ак вaхaтра кам ??ретeр-ши, тенe шухaш та килсе кeчe пу?а, анчах та мeлке вeт курaнчe-курaнчех ку? умeнче. Ку?кeскирен пaхрaм, ?авах ?ул ?инче нимeн те асaрхамарaм. Машинaн моторне чарса, тухрaм та каялла утрaм. Кунта ?акa саманта та асaрхаттарса хaвармалла: e?-пу? ?aва ?ывaхeнче пулса тухрe, хире-хирe?.
Мeлкене асaрханa тeлерех ?итсен тепeр хутччен те шырантaм, нимeн те ?ук. Анчах та тeлленмерe-?ке?! ?авaн пек шутланaччe ?е?, шалти туйaмпа ура сассисене илтрeм. ?ук, тeлленмерe, тинкеререх пaхсан, хeрессемпе палaксем хушшинче такам шалалла утнине курах кайрaм. Хaрарaм тени сахал пулать, ???сем вирелле тaрса кайрe? пу? ?инче. Пeтeм ?т-п? ваккaн чeтреме пикенчe, нихa?ан пулман япала. Пeр шухaшсaрах хам ?ине хeрес хыврaм, анчах мeлке ?ухалмарe. Мани ?ине пeр чeптeм те тимлeх уйaрмасaр шалалла васкарe. Мeскер асaрхама ?итертeм, унaн аллинче пeр ?ыхa шурa ?е?кесемччe. Тен, урaх тeслe пулнa-тaк асaрхаман та пулaттaм.
Машина патне васкавлaн ?итсе хунар илтeм те чупнaн ?ула урлa ка?са ?aва хапхи патне ?итсе тaтaм. Хaрушлaх та пур, анчах кaсaклантaм ку пулaмпа. ?аплах хeтeрте??e-?ке мана малалла утма, хисте??e. Акa, хуллен кaна йaпшaнса пыратaп мeлке хы??aн теми?е утас каярах. Хунар сасартaк мeльтлетсе илчe те, с?нчe. Пeтрeм иккен, терeм aшра. Ара, тeттeмлeх хупaрласа илчe-?ке, ?ухататaп вeт мeлкене. Манaн телее пeлeтсем хушшинчен уйaх шуса тухрe. Халe тав?aрса илтeм: машинaна ?aва хапхине хирe? лартса ?утaсене ?утнa-тaк, халe кaнтaр кунeнчи пек ?утa пулатчe икенне. ?авах та, уйaх ?ути те аванах ?утатать. Унaн ?утинче, ?акa мeлке пeр палaк патне ?итрe те кaшт пaрaнчe. ?ав хушaра ?ухатрaм хайхине.
Палaк патне уйaх ?утипе усa курса ?итсен, чарaнса тaтaм. Тeлeнмелле, палaк умeнче чечек ?ыххи выртать. Чечексем те яланхисем мар, ку йышшине йaпaр-япaр туянма ?ук. Ку вaхaтра кaна мар, уявсенче те тупма ?ук вeсене. Мeнле, a?та туяннa? Тюльпанe, кeлчечекe тeрлe тeсли пур сутура, кусем вара ?ук.
Уйaх ?ути меллeн сaрхaнать ?eр ?ине, ?авaн ?утипе май тупса палaк ?инче ?ыннин ятне вуларaм. Палaкaн чулe аваллaхран мaкланма та eлкeрнe eнтe, чылайранпа кунта никам та ??ременни те ?ийeнчех палaрса тaрать. Ячe тaрaх кунта пархатарлa хeрарaм eмeрлeхе вырaн тупнине уйaрса илтeм. Анчах та мана урaх ыйту тaнa?сaрлантарчe: мeншeн-ха вaл канлeх тупман? Тата a?та ??рет?
Ку йышши пулaмсем ?инчен авалхи кeнекесенче вуланa та, вулани вaл пeрре, хaвaн ку?упа курни пачах урaх. Туйaм та урaххисем чeрере те чунра та. Куна ?акaн йышши пулaмсемпе тeл тума тивнисем ?ирeплетме пултара??e. Мeн чулe вaхaт иртрe-ши эпe шак хытса кайса тaнa хушaра, пeлместeп. Мана ка?хи кайaк хулaннaн кaшкaрни тaна кeртрe. Вырaна асра хaварса кутaн тухрaм машина патне. Утнa?емeн хeрарaм мана хы?ран пaхнaн туйaнче, ?авах та ?аврaнмарaм. Тепeр хутчен те хeрес хыврaм, пулaшмарe темeн.
Машина ?ине вырна?сан, мотора хускатрaм та, а?а ?апнaн вирхeнтeм ку вырaнтан. Халиччен те ?акaн пек хaвaртлaхпа ??ресе курманччe. Тапхaр-тапхaр мeлке ?авара юлмарe, хы?ри ларкaчсем ?инче ларса пынaн туйaнчe. ?акa туйaм вара тата та хaвaртлaха ?стерме хистерe. Юрать-ха, манaн телее ?акa ка? хирe? килекен машинaсем пулмарe?.
?урт тeлне ?итсен, машинaна картишре вырна?тартaм та, пирус туртса ятaм й??e тeтeме мaкaрлантарса. Тeтeм ??лелле ?eкленет те сывлaшра сирeлет. Урамра хунар ?утата??e юпасем ?инчен, ка?хи т?перен ?aлтaрсем. Хваттер кнтaкeсенче унта-кунта ?е? ?утa палaрать, чылайaшe канлe ыйaха путма та eлкeрнe. Пирeн таврашра ытларах ватaсем пурaннaран, кунта тeлeнмелли темeнех ?ук пулe. Пируса мaкaрлантарса пeтернe хы??aн эпe те хваттере иртме васкарaм. Подъезд алaкне у?нaччe ?е? чeрене ?урасла кaшкaрса кушак тухса сирпeнчe подъездран.
Чeре калт! ?е? турe. Кушака вaр?нa хы??aн, ?авах тeттeм подъезда иртрeм. Ми?е лампочка илсе лартман-ши, эрне те ?утатмасть, кам та пулсан пaрса илетех. Асaрханса картлашкасем тaрaх ?eклентeм хваттер патне ?ити, алaка у?са иртрeм.
Ка?хи апат хы??aн чылай та лармарaм, вырaн ?ине вырна?рaм. Ку?сене хупнaччe ?е?, каллех ?авa мeлкен ячe килсе тухрe ку? умне. Апполинария Галактионова. Кам пулнa вaл? Хaш вырaнта eмeр eмeрленe? Ыйтусем пeрин хы??aн тепри ?уралчe? пу?aмра. ?авах та ыйхa хaйeн авaрне тыткaнларe тыткaнларех…
Тепeр кунхине ир ?инченех, вaхaт сакaр сехет иртерехпе хулара вырна?нa архива ?ул тытрaм. Иртнe пурнa?, пулам ?инчен архивра хутсем пулма тивe?ех вeт. Паянхине вaл хaть мeне те компьютер ?инче шырав йeрки ?инче ?ыратaн та, ?авaнтах пурте ку? умне тухса тaрать. Хaть кама та тупма май пур, енчен те хa?ан ?ын ?уралнa, хaш хулара пурaннине пeлсен тeппи йeрeпе пeлтерет. ?авaн чукхне вара кун пирки eмeтленме кaна юлатчe, мeнле-тaр пeл? кирлe чухне a?та кaна ?итме т?р килместчe-ши. Эпe архива ?итнe ?eре унта e? вeресе тaратчe, ?авaнпа та кaшт кeтерех тaмалла пулчe, кам-тaр асaхасса шанса.