Ислам модернизациясы. 1 Бөлім

Жалпы аз?ырулар (уасуастар), к?йзелiс эпидемиясын тудырады. Олар инфекциялар сия?ты, алайда олар дененi? ?лiмiнен г?рi дiн ?шiн ?лде?айда ?ауiптi, Исламды б?зады. Пай?амбарымыз М?хаммед ?мметiн фитнадан са?тандырып, жа?сы iстерiмен ?иыншылы?тардан аула? болу?а ша?ырды.

?азiргi адамзат ?о?амы к?птеген аз?ырулар?а ?шырайды ж?не к?н? ал?аш пайда бол?ан с?тте жас муминнi? к?н?дан бас тарту?а к?шi мен даналы?ы жету ?ажет. Уа?ыт ?те келе оларды? кейбiреулерiнi? ж?ректерi к?н??а ж?мсалады, содан кейiн жа?а аз?ыру пайда болады ж?не б?л келесiсi б?рын?ысынан да ауыр болады. Аз?ыру?а ?шырамайтын адам болмайды. Бастысы кез келген сына? жiберiлген с?тте адам шыдамдылы? пен табандылы? к?рсетуi керек.

Фитна муминдi ?лсiретпеуi керек: Алланы? ??лы та?уа болуы керек, аз?ырулар?а алданып, арбау?а берiлмеуi керек. Алланы? дiнi Ислам уа?ыт бойы негiзгi т?п тамыры ?згерiссiз келедi, сол себептi Ислам Алланы? ??лыны? ?мiрiнде м??гiлiк ай?ын ба?дары болып ?ала бередi.

На?ыз Мумин жасырын ж?не ашы? к?н?лардан ?ор?ана бiледi, ??лдарын тоза? азабынан ??т?ару ж?не аз?ырулар?а ?арсы сына??а т?теп беруге к?мектесу ?шiн ?немi д??амен Алла??а ж?гiнедi.

Ислам – муминнi? б?кiл болмысыны? ?ор?аны, д?ние тiршiлiгiнi? ??рылымында?ы ба?дар ж?не фитнадан шы?уды? ж?не болаша?та?ы жа?сы ?мiрiнi? кепiлi. Д?ние тiршiлiгiнде де, ?лiм с?тiнде де муминдi жаманды?тан, я?ни фитнадан iзгi амалдар мен сабрлы? ?ана ??т?арады. Исламда?ы фитна – м?сылманны? д??асы, Алладан тоза?тан ??тылуын с?райтын д??асы.

Алла Та?ала ?асиеттi кiтабында муминдердi к?н??арлармен ?атар ?оймау?а, олар сия?ты болмау?а ша?ырады. Исламда адам?а ?ажеттi, пайдалы н?рсенi? б?рi бар, бас?а м?дениет ?сынатын н?рселерге алданбау керек. ??ран, М?хаммед пай?амбарды? с?ннетi барлы? с?ра?тар?а жауап бередi, д?рыс жолды к?рсетедi ж?не м?сылман ?мiрiндегi фитнадан аула? болу?а к?мектесетiн А?И?АТТЫ? ?айнар к?зi.

Егер адам ?лсiз болып шы?са, фитна?а ?арсы д?рменсiз болып шы?са ж?не аз?ынды?ты уа?ыздаушыларды? жетегiне ерсе, Исламда оны? емделу жолы – С?ннет пен ??ран?а ж?гiну, пай?амбар, сахабалардан ?лгi алу, соларды? ж?рген жолымен ж?ру. Алла?ты? м?сылмандар?а осы ?мiрдi ны?метпен жiбергенiн аны? к?рсетедi ж?не б?лiк пен фитна?а ша?ырып жат?ан д?шпандар м?сылмандарды неден айырма?? ?рине тынышты?тын, бейбiтшiлiктен, ынтыма?тасты?тан.

?зi?iздi б?за?ылардан ?ор?ау ?шiн табандылы? танытып, ?лсiз жерлерi?iздi ашпауы?ыз керек, ?йткенi б?л сiздi? таби?аты?ыз?а жат арандатушылы?. Олар адам бойында?ы асыл ??ндылы?тарды жою?а тырысатындар. ?здерiнi? уа?ытын м?сылмандармен алысу?а ж?мсайды, себебi оларды? ж?мысы сол. Ислам бекiткен за?дар?а ба?ыну – к?ш-?уат алуды? ж?не наным-сенiмдi ны?айтуды? бiрден-бiр жолы. Ислам за?дары (шари?ат) сенiмдi за?дар. Осы за?дарды ?стан?ан м?сылман ?лемi шы?ыстан батыс?а ?арай ке?ейiп, Алла?ты? жолын ?амтамасыз еткен Византия патшалары мен парсы Хосроларыны? ?азынасына ие болды. М?сылмандарды? ??ран мен С?ннеттi берiк ?стануы ?ана м?сылмандарды? тура жолда ?алуына к?мектестi.

Д?дж?л фитнасы

?мiрдегi ж?не ?лiмдегi фитна ж?не Дажжалды? сына?тарыны? жаманды?ы туралы о?ылатын арнаулы д??а бар. Ислам ?мбетiнi? ж?не б?кiл адамзатты? болаша?ында болатын Исламда?ы е? ауыр фитналарды? бiрi – а?ырзаманда болатын ж?не ?лкен белгiлердi? бiрi болатын Д?дж?лды? (Антихрист) келуi. ?иямет к?нiнi? басталуыны? ?лкен белгiлерiнi? бiрi.

Ислам тарихында?ы м?сылмандарды? басынан ?ткерген, Исламда к?птеген адасушы а?ымдар мен секталарды? пайда болуына, кейбiр м?сылмандарды? к?з?арастарыны? аз?ынды?ына байланысты о?и?аларды талдай отырып, Д?дж?л фитнасыны? е? ?лкен сына?тарды? бiрi болады деген ?орытынды?а келуге болады. ж?не Пай?амбарымыз М?хаммед ескерткен ?иямет к?нiндегi Исламда?ы тол?улар. М?сылман Д?дж?л фитнасынан ж?не м?сылманды д?ниеде (осы ?мiрде) ж?не перiштелер сынауы басталатын а?ыретте к?тiп т?р?ан сына?тардан ?ор?ау ?шiн д??а етуi керек. Алла Елшiсiнi? (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын) с?ннетiнде осы сына?тардан ?ор?ану ?шiн со??ы т?ша??удтан кейiн д??аны о?у?а болатын д??а бар: Уа, Алла?, расында мен Са?ан ?абiр азабынан, тоза? азабынан, ?мiр мен ?лiм сына?тарынан ж?не Д?жжалды? (?л-масих д?дж?л) сына?тарыны? жаманды?ынан пана с?раймын).

Басшы?а ба?ыну

Арда?ты Пай?амбарымыз М?хаммедке, оны? отбасына ж?не барлы? солих сахабаларына мада?! Алла Та?ала адамдар?а осы ?мiрде де, болаша?та да ба?ыт пен же?iстi? кiлтi болып табылатын дiнiн т?сiрдi. Раббымыз жал?ыз Жаратушы ж?не Ол ??лдарына не пайда ?келетiнiн жа?сы бiледi. Сонды?тан да Ол олар?а ?зiнi? хикметтiк ?сиеттерiн орындауды ж?не барлы? н?рседе – теология (дiн ?ылымы) мен ахла?та (адамгершiлiк), экономика мен саясатта, отбасымен ж?не ?о?аммен ?арым-?атынаста та?уалы?ты са?тауды б?йырды.

Ислам дiнi ?рбiр адамны? Алла Та?ала ж?не Оны? жаратылысы алдында?ы мiндеттерiн толы? орындауы ?шiн жа?дай жасау?а ша?ырыл?ан. М?ны? кiлтi – ?дiл де парасатты басшыны? басшылы?ымен салауатты ?о?ам ??ру. Жауапкершiлiктi мойнына алып, Алланы? разылы?ы мен ны?метiне б?ленетiндей хал?ын ал?а жетелейтiн басшы сайлау. Ал барлы? м?сылмандар ?з билеушiсiн ?олдау?а, оны ??рметтеуге, оны? ?дiл б?йры?тарын орындау?а, о?ан тек жа?сылы? тiлеп, ешбiр жа?дайда оны? беделiне н??сан келтiрмеуге мiндеттi.

Халы?ты бас?ару – е? ?лкен жауапкершiлiк. Халы? бас?ару тiзгiнiн ?з ?олына ал?ан адам иы?ына ?те ауыр ж?к артады. Расында, ?иямет к?нi ?рбiр адам ?з ?олында немесе ?олында бол?ан ?рбiр адам ?шiн жауапты болады. Ота?асы ?йелi мен балалары ?шiн жауапты болады. Мемлекет басшысы барлы? ?арама?ында?ылар ?шiн жауап бередi. Б?л жайында Алла Елшiсi: «Сендердi? ?р?айсысы? ?ойшысы?дар, ?ркiм ?з отарына жауаптысы?. Имам – ?ойшы, ол ?з ?ол астында?ылар?а жауапты. К?йеу отбасында ба?ташы, ол отбасына жауапты. ?йел к?йеуiнi? ?йiнде ба?ташы ж?не ол о?ан жауапты. ?ызметшi ?ожайыныны? меншiгiндегi ба?ташы ж?не ол ?шiн жауапты. Бала ?кесiнi? мал-м?лкiнi? ба?ушысы, ол да о?ан жауапты. Сендердi? ?р?айсысы? ?ойшысы?дар, ?ркiм ?з отарына жауаптысы?» (Ахмад, ?бу Дауд, ат-Тирмизи; ?л-?лбани б?л хадистi сахих деп таны?ан). Дегенмен, ?ркiм ?з мiндетiн ат?ара алмайды. На?ыз мумин Раббысынан ?ор?ып, жауапкершiлiк iздемеу керек, ел бас?ару о?ай iс емес, бiра? егер халы? о?ан билiк тапсырса, ол барлы? iсте ?дiл, ??дайдан ?ор?у ?шiн бар к?ш-жiгерiн салуы керек.

Пай?амбарымыз: «Уа, ?бдур-Рахман, ?мiр болуды с?рама, ?йткенi ?тiнiшi?е орай ?мiршi болып та?айындалса?, б?л ?ызметке сен ?ана жауапты боласы?. Егер сен м?нсыз (кездейсо?) та?айындалса?, б?л iсте са?ан ж?рдем берiледi» (?л-Б?хари ж?не Муслим). Пай?амбарымыз: «Алланы? атымен ант етемiн, бiз б?л ?ызметке ?з еркiмен келгендi де, о?ан ??мар адамды да та?айындамаймыз», – дедi (?л-Б?хари ж?не Муслим). Бiр к?нi ?бу З?рр Алла Елшiсiне: «Менi осы лауазым?а та?айындамайсы? ба?», – дедi. Пай?амбар оны? иы?ынан ?а?ып: «Уа, ?бу З?р, сен ?лсiзсi?, б?л жауапкершiлiк. ?иямет к?нi ол ?ят пен ?орлы? ?келедi ж?не осы лауазымды д?рыс алып, барлы? парыздарын орында?ан адамнан бас?аны? б?рiн ?кiнiшпен тудырады» (Муслим).

?дiлдiк – билеушiнi? е? жа?сы ?асиетi. Жо?ар?ы Т??iр жал?ыз Т?решi, ал за? шы?ару ???ы?ы тек О?ан ?ана тиесiлi. Демек, Алла? жер бетiндегi ??лдарына билiк берген адам Алла?ты? за?ын ?стануы керек. Сонда ?ана Алланы? разылы?ына б?ленiп, ?зi бас?арып отыр?ан ?о?ам береке мен т?тасты??а толы болады. Алланы? шари?атына мойынс?ну ж?не о?ан ?ана?ат ету – иманны? е? ма?ызды ??рамдас б?лiгi. Демек, барша м?сылман ?мiршiлерi Алланы? т?сiргенiне с?йене отырып ?кiм беруге мiндеттi, ал ?ол астында?ылары Алла? Та?аланы? Кiтабында ж?не Елшiсiнi? с?ннетiнде т?сiрген н?рселерге ж?гiнуге мiндеттi.

Алла Та?ала: «Бiра? жо? – Раббы?мен ант етемiн! «Олар ?здерiне келiспеушiлiк тудыратын барлы? iстерге сенi т?решi етiп сайламайынша иман келтiрмейдi, сосын сенi? шешiмi?нен ж?ректерiнде еш ?ят таппай, толы? бой?сынады» («?йелдер» с?ресi, 65-аят).

Демек, ?кiм ?шiн Алла??а ж?не Оны? Елшiсiне ж?гiнбеген, б?л шешiмге ?ана?аттанба?ан ж?не о?ан мойынс?нба?ан адамдарда Алла? иманны? бар екенiн ?зiлдi-кесiлдi жо??а шы?арады. Раббымыз Алла?ты? шари?атына с?йенiп ?кiм етпейтiн ?мiршiлердi опасыз, ?дiлетсiз ж?не еркiн деп ата?ан. Алла Та?ала: «Ал кiм Алланы? т?сiргенiмен ?кiм етпесе, олар к?пiр»… «Ал кiм Алланы? т?сiргенiмен ?кiм етпесе, солар залым»… «Кiмде-кiм Алла т?сiргенiмен ?кiм етпесе, мiне солар азаптылар»…

Шейх Салих ибн Фаузан «Таухид» кiтабында былай деп жазды: «Алланы? т?сiргенiне с?йене отырып ?кiм ету ж?не со?ан ж?гiну (шари?ат) м?сылмандар арасында туындайтын барлы? даулы м?селелерде ?ажет. ?алымдар теологиялы? сипатта?ы м?селелердi ?з бетiнше шешуге ж?гiнген кезде бiр немесе бас?а мазхаб?а немесе имам?а фанатты? ?стану салдарынан ??ран мен С?ннет м?тiндерiмен д?лелденбеген ?кiмдердi ?абылдамауы керек. Кейбiр м?сылман елдерiнде сенетiндей жеке сипатта?ы немесе азаматты? жа?дайда?ы м?селелер ?ана емес, бас?а м?селелер бойынша сот iсiн ж?ргiзуге ж?не iс ж?ргiзуге де ?атысты болуы керек, ?йткенi Ислам б?лiнбейтiн бiрт?тас ж?не Алла Та?ала былай дедi: ?й, иман келтiргендер! Толы? ба?ыны?дар (я?ни Исламды толы?ымен ?абылда?дар), («Сиыр» с?ресi, 208-аят); «Кiтапты? бiр б?лiгiне сенiп, бiр б?лiгiне ?арсы боласы?дар ма?», («Сиыр» с?ресi, 85-аят).

Сонды?тан барлы? м?з?абтарды ?станушылар ?з имамдарыны? с?здерiн ??ран мен С?ннетке с?йкестендiрiп, ??ран мен С?ннетке с?йкес келетiн за?дарды ?станып, бас?аны? б?рiн терiске шы?арып, со?ыр фанатизмдi таста?аны ж?н. Б?л ?сiресе сенiм мен идеология?а ?атысты барлы? бiлiм мен за?дар. Барлы? имамдар б??ан назар аударсын, Алла? оларды ра?ымына алсын, егер адам б??ан ?айшы ?рекет жасаса, онда ол ?зiн соларды? ?атарынан деп санаса да, оларды? iзбасары болып табылмайды ж?не м?ндайлар туралы Алла?: «Олар ?здерiне хатшылар мен монахтарды алды ж?не ?ожайын ?ылды, Алладан бас?а ж?не М?риям ?лы М?сiх…» («Т?убе» с?ресi, 31-аят).

Б?л аят тек христиандар?а ?ана емес, сондай-а? олар сия?ты ?рекет ететiндердi? барлы?ына ?атысты, кiмде-кiм Алланы? ж?не Оны? Елшiсiнi? ?мiрлерiне ?айшы ?рекет етiп, Алланы? т?сiргенiне ?арап емес, адамдар?а ?кiм шы?аратын немесе олар?а осындай шешiмдi талап ететiн кез келген адам?а ?атысты. ?з н?псiсiн ?ана?аттандыру ?шiн ?зiн шынайы мумин деп санаса да, Исламнан ж?не Алла?а деген сенiмнен шы?ты. ?йткенi, расында, Алла Та?ала осындай н?рсенi ?алайтындарды? барлы?ына с?гiс айтып, оларды? мумин деген с?здерiн ?тiрiк деп ата?ан».

Сонымен, Алланы? за?ынан бет б?р?андарды Алла к?пiр деп атайды. Бiра? кейде б?л ?лкен к?пiрлiк т?рiнде болады, ол адамды м?сылман ?ауымынан тыс ?алдырады, ал кейде кiшiгiрiм к?пiрлiкке апарып со?тырады, б?л адам м?сылман болып ?алады. Б?л на?ты жа?дайлар?а байланысты. Шейх Салих ибн Фаузан «Таухид» кiтабында былай деп жазды: «Ендеше, егер адам Алланы? т?сiргенiне с?йене отырып ?кiм шы?аруды? ?ажетi жо? деп есептесе ж?не оны? ???ы?ы еркiн деп есептесе. Б?л м?селеде толы? та?дау жасаса немесе Алла?ты? шешiмiне нем??райлы ?арап, бас?а за?дар мен азаматты? за?дарды Алла? т?сiргеннен жа?сыра? деп есептесе, бiздi? заманымыз?а с?йкес келмейтiн болса немесе Алла?ты? бергенiне с?йенбей шешiм ?абылдаса. К?пiрлер мен екiж?здiлердi? к??iлiнен шы?у ?шiн т?сiрiлген болса, б?л оны? к?пiрлiгiнi? ?ЛЫЛЫ?ЫНЫ? к?рiнiсi болады. Алайда, егер адам сотты ж?ргiзгенде Алла т?сiрген шари?ат?а с?йену керек деп есептесе, бiра? iс ж?зiнде одан ауыт?ып, сонымен бiрге б?л ?шiн жаза?а лайы? екенiн мойындаса, онда ол б?лiкшi болып, ??дай?а ба?ынба?ан к?йде, кiшiгiрiм к?пiрлiк к?н??а тап болады. Ал егер адам Алла?ты? ?мiрлерiн (шари?атты) бiлмей, оны бiлуге бар к?ш-жiгерiн салып, бiра? ?ателессе, ол ?ателескен адам, ?рекетiнi? сауабын алады ж?не оны? ?ателiктерi кешiрiледi».

Ислам Ибн Таймия «Минх?ж ?с-Сунна ?н-Н?б?уия» кiтабында былай деп жаз?ан: «Алла?ты? Елшiсiне т?сiргенiне с?йенiп ?кiм шы?аруды ?ажет деп санамайтын адам к?пiр екенi к?м?нсiз. Алланы? т?сiргенiн ?станбай, ?зi ?дiл деп сана?ан н?рсеге с?йенiп, адамдар арасында ?кiм шы?ару?а р??сат берген адам?а да солай. Шынында да, ?дiл билiкке ?мтылмайтын ?ауым жо?, бiра? б?л ?ауымдасты?ты? дiндерi к?бiнесе ?лкендерiнi? ?стан?анын ?дiл деп санайды. Дегенмен, ?здерiн м?сылман санайтындарды? арасында да к?бiсi ?з ?кiмдерiн Алла т?сiрген шари?атта ешн?рсе айтылма?ан ?дет-??рыптарына с?йенедi. Б?л, мысалы, ?з ата-бабаларыны? д?ст?рiн ?станатын, ??ран мен С?ннетке м?н бермей, осылай iстеу керек деп есептеген т?уелсiз билеушiлер бол?ан б?д?уиндер арасында бай?алады, дегенмен д?л осы к?пiрлiк болып табылады. . Оларды? к?пшiлiгi Исламды ?абылдап ?лгерсе де, ?мiршiлер ?стан?ан д?ст?рлер бойынша ?кiм шы?аруды жал?астыруда. Егер б?л адамдар тек Алла? т?сiрген н?рсеге с?йене отырып ?кiм шы?ару?а болатынын бiлсе, бiра? оны iс ж?зiнде ?станбай, о?ан ?айшы ?рекет жасау?а р??сат етсе, к?пiр болды».

Шейх М?хаммед ибн Ибра?им былай деген: «Жал?ыз Алла?ты? ?кiмiнi? ?дiлдiгiн мойындай отырып, Алла? т?сiргеннi? негiзiнде ?кiм шы?арма?ан адам, ?зiнi? к?н?сiн мойындай отырып, кiшiгiрiм «сенiмсiз имансызды?» жасайды. Б?л тек бiр немесе екi рет жаса?ан адам туралы. Егер ол Алланы? шари?атына ?айшы келетiн за?дар жина?ын ойдан шы?арса, оны жарат?андар ?ателессе (а?и?ат?а сай келмесе), шари?ат ережелерi ?дiлеттi деп айтса да, б?л на?ыз к?пiрлiк. М?ндай к?пiрлiк адамды м?сылман ?ауымынан тыс ?алдырады».

Раббымыз жер бетiндегi ?мiршiлерiне ?зiнi? кемел шари?аты бойынша ?кiм шы?аруды ж?не ?дiл болуды б?йырды. Ол: «Егер ?кiм шы?арса?дар, ?дiлдiкпен ?кiм етi?дер» («Ас» с?ресi, 42-аят).

Алланы? ?алауын Оны? разылы?ы ?шiн шын ж?ректен орындау керек, ?йткенi б?л ?ибадат. Алла Та?ала тек ?з ма?сатын, жеке м?ддесiн к?здейтiн шари?ат за?ына ба?ынбайтын ?рбiр адамды айыптайды. Ж?ректерiнде дерт барлар туралы: «Олар араларында ?кiм беру ?шiн Алла?а ж?не Елшiсiне ша?ырылса, оларды? кейбiрi бет б?рады. Ал егер а?и?ат олар жа?ында бол?анда, олар о?ан бой?сынып келер едi» («Н?р» с?ресi, 48-49 аяттар). М?ндай адамдар тек ?ана ?з н?псiлерiне сай келетiн н?рселерге м?н бередi ж?не олар?а ?айшы келетiн барлы? н?рселерден бас тартады.

Игi iстерде ?рбiр м?сылман ?з билеушiлерi мен басшыларына ба?ыну ?ажет. М?сылман басшы?а мойынс?ну?а ж?не о?ан ба?ыну?а ж?не ол туралы жаман с?з айтпау?а мiндеттi, ?йткенi басшы?а ба?ынбау дiн м?селелерiнде де, д?ние ?мiрiнде де жаман зардаптар?а ?келедi. Осындай зардаптарды? бiрi – м?сылмандарды? к?ш-?уатыны? ?лсiреуi, соны? н?тижесiнде м?сылман халы?тарыны? д?шпандары ?здерiнi? арам ойларын тезiрек ж?зеге асыру?а м?мкiндiк алады. М?сылман басшыны хал?ы ??рметтеп, оны? ?ол астында?ылар Алланы? за?ымен берiлген ?мiрлерiн орындаса, Ислам д?шпандары одан ?ор?ып, ??рметтейдi. М?сылмандар ?з ?мiршiсiн ??рметтемесе, д?шпандары оны ?орлайды. Ж?не б?л м?сылмандарды? ?здерiн менсiнбейтiндiгiнi? к?рiнiсi болады. Демек, иманды адам б?кiл м?сылмандарды? та?дыры ?шiн жауапкершiлiктi? ауыр ж?гiн ар?ала?ан адамды ??рметтеуге тиiс, сонда б?кiл ?лем адамдары оны? алдында да, барлы? м?сылман халы?тарыны? алдында да ??рметпен ?ор?уды сезiнуi керек.

Алла? Та?ала: «?й, иман келтiргендер! Алла?а бой ?сыны?дар, Пай?амбар?а ж?не аралары?да?ы ?мiрлерге бой ?сыны?дар. Егер аралары?да бiр н?рседе келiспеушiлiк туындаса, егер Алла?а ж?не ?иямет к?нiне сенетiн болса?дар, оны? шешiмiн Алла?а ж?не Елшiсiне берi?дер. Осылайша н?тиже жа?сыра? ?рi ?олайлы болады» («?йелдер» с?ресi, 59-аят). Ибн Аббас б?л аятты? Алла? елшiсiнi? м?сылман отрядыны? (?л-Б?хари ж?не Муслим) басында жоры??а жiберген Абдулла ибн Хузафа?а ?атысты т?скенiн айтты. ??ран т?псiршiлерi билiк иесiнi? кiм екенi туралы бiрнеше пiкiр айт?ан. ?бу ?урайра, Ибн Аббас, З?йд ибн Аслам, ?с-Судди ж?не Му?атил осыларды билiк басында?ылар деп есептедi. Ибн Аббас та б?ларды? м?сылман ?алымдары екенiн айт?ан. Б?л пiкiрдi Ибн ?бу Талха, Ж?бир ибн Абдулла, ?л-Хасан ?л-Басри, ?бу ?л-?лия, Муджахид, ан-Нахай ж?не ад-Даххак та айт?ан. Икрима б?л аят ?бу Б?кiр мен Омар ибн ?л-Хаттаб?а ?атысты болуы м?мкiн деп те есептеген.

Пай?амбарды? барлы? сахабаларына ?атысты деген пiкiр де бар. Ибн Касир ??ран т?псiрiнде (1/519) былай деп жазды: «Б?л барлы? м?сылман ?мiрлерi мен ?алымдарына ?атысты екенi аны? ж?не б?л туралы Алла? жа?сыра? бiледi».

Шау?ани ??ран К?рiмнi? «Фатхул-?адир» (1/480) т?псiрiнде былай деп жазды: «Билiк иелерi – м?сылман имамдары, билеушiлерi, билерi ж?не шари?ат бойынша билiк берiлген, бiра? о?ан с?йкес емес ?рбiр адам, К?пiрлер мен Шайтандар. К?н? болмаса, б?йыр?ан немесе тыйым сал?ан барлы? н?рседе олар?а ба?ыну керек, ?йткенi Алланы? ?зiне ба?ынбай, Алланы? жарат?анына ба?ыну м?мкiн емес. Б?л туралы Алла Елшiсiнi? сахих хадистерiнде айтыл?ан».

Ахмад ибн Таймия «М?жму’ ?л-Ф?туа» жина?ында (35/16-17) п?туаларыны? бiрiнде былай деп жаз?ан: «?рбiр адам Алла??а ж?не Оны? Елшiсiне ба?ыну?а мiндеттi. ?рбiр адам ?мiрлерге ба?ыну?а мiндеттi, ?йткенi Алла? б?йыр?ан. Кiмде-кiм Алланы? ж?не Оны? Елшiсiнi? ?алауын орындап, ?мiршiсiнi? б?йры?ын орындаса, Алланы? сауабын алады. Егер адам билеушiге билiк немесе байлы? бергенде ?ана мойынс?нса, ал бас?аша ?арсылы? танытып, ?мiрлерiне ба?ынбайтын болса, онда оны? болаша? ?мiрiнде м?расы болмайды».

?бу ?урайрадан риуаят етiлген хадисте Пай?амбарымыз (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын): «Кiм ма?ан ба?ынса, ол Алла?а бойс?нды, ал кiм ма?ан ба?ынбаса, Алла?а бой?сынбады. Кiм мен та?айында?ан ?мiрге мойынс?нса, ол ма?ан ба?ынды, ал кiм мен та?айында?ан ?мiрге ба?ынбаса, ол ма?ан ба?ынбады» (?л-Б?хари ж?не Муслим). Ибн Хаджар «Фатх ?л-Бари» (13/112) кiтабында осы хадистi? т?сiндiрмесiнде былай деп жазды: «Ибн ат-Тин ??райыштарды? да, бас?а арабтарды? да ешкiмнi? билiгiн мойындамайтынын ж?не ешбiр билеушiге ?арсылы? к?рсетпегенiн айтты. Пай?амбар б?л с?здердi ?скерлердi бас?ару?а немесе ?алаларды бас?ару?а та?айында?андар?а ба?ынсын ж?не олар?а ?арсы шы?пауы ?шiн айтты. ?йтпесе, м?сылмандар арасында келiспеушiлiк туындайтын едi».

?бу ?урайра (р.а.) Пай?амбарды? (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын) былай дегенiн жеткiзген: «Сен ?аласа? да, ?аламаса? да, са?ан ?иын ж?не о?ай бол?ан барлы? iстерде ?мiршiге мойынс?ну?а ж?не ба?ыну?а мiндеттiсi?, тiптi ол са?ан тиесiлi н?рсенi ?зiне иемденсе де» (Муслим). Сондай-а? ол Пай?амбарды?: «Алла? Та?ала ?иямет к?нi ?ш адаммен с?йлеспейдi ж?не оларды тазартпайды ж?не олар ауыр азап?а ?шырайды. Б?л жол бойынан ??ды? тауып алып, о?ан бас?аларды жа?ындатпа?ан адам; имам?а д?ниелiк пайда ?шiн ?ана ант берген ж?не ?ала?анын ал?ан кезде ?ана антына адал бол?ан адам; сондай-а? тауарды сат?ан кезде м?ны iстемесе де, осыншама а?ша т?ледiм деп Алланы? атымен ант iшетiн, бiра? сатып алушы о?ан сенiп, тауарды алатын саудагер» (?л-Б?хари ж?не Муслим). Ол Пай?амбарды? былай дегенiн айтты: «Исраил ?рпа?тарын пай?амбарлар бас?арды: оларды? бiрi ?айтыс бол?анда, оны? орнына екiншiсi келдi. Менен кейiн пай?амбарлар болмайды, бiра? билеушiлерк?п болады». Одан: «Не iстеуiмiз керек?» деп с?рады. Ол: «Анты?а адал бол, сонда Алла та?ала оларды? ?ол астында?ыларды? барлы?ын с?райды», – деп жауап бердi (Муслим). ?бу З?рр: «С?йiктiм ?мiршiге ба?ынуымды б?йырды, тiптi егер ол ая?-?олы кесiлген ??л болып шы?са да», – дедi (Муслим). ?н?с ибн М?лик Пай?амбарды? (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын): «Ты?да?дар ж?не ба?ыны?дар, тiптi басы мейiздi? к?лемiндей Хабашистанды? ??л бас?арса да», – дегенiн жеткiзген (?л-Б?хари). Умм аль-Хусейн Алла Елшiсiнi? ?оштасу ?ажылы?ы кезiнде былай дегенiн естiгенiн баяндайды: «Егер сендердi Алланы? Кiтабы бойынша тура жол к?рсететiн ??л бас?арса да, басшыларды ты?да?дар ж?не мойынс?ны?дар» (Муслим).

Ибн Мас?уд Пай?амбарды? (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын) былай дегенiн жеткiзген: «Менен кейiн озбырлы? ж?не сендер ??птамайтын к?птеген н?рселер пайда болады». Одан: «Уа, Алланы? Елшiсi, бiзден осы уа?ытты тап?андар?а не б?йырасыз?» деп с?рады. Ол: «Мiндеттерi?дi орында?дар ж?не Алладан ?здерi?е ?тема?ы беруiн с?ра?дар» (?л-Б?хари ж?не Муслим). С?л?ма ибн Язид ?л-Джуфи бiрде Алла елшiсiнен: «Уа, Алланы? Елшiсi, егер бiздi парыздарымызды орындауды талап ететiн, бiра? орындамайтын адамдар бас?арса, бiзге не iстейсi??» – деп с?рады. Пай?амбар керi б?рылып кеттi. Ол с?ра?ын екi-?ш рет ?айталады, ?р жолы Пай?амбар одан терiс б?рылды. Содан кейiн ?л-Аш'ас ибн ?айс С?ламаны ?олынан тартты, бiра? содан кейiн Пай?амбар: «Ты?да ж?не мойынс?н, ?йткенi олар ?з ауыртпалы?тарын к?тередi, ал сен ?зi?дiкiн к?тересi?» (Муслим). Абдулла ибн Амр ибн ?л-Ас Пай?амбарды? былай дегенiн айтты: «…Кiмде-кiм ?з ?мiршiсiне ант берiп, о?ан ?олы мен ж?регiн ?сынса, о?ан ?олынан келгеннi? б?рiнде ба?ынсын. Ал егер кiмде-кiм оны билiктен айыру?а ?рекет жасаса, оны? басын кесi?iз» (Муслим). Хузайфа Пай?амбарды? (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын) былай дегенiн жеткiзген: «Менен кейiн менi? н?с?ауыммен ж?рмейтiн ж?не менi? жолымды ?станбайтын ?мiршiлер келедi. Оларды? арасында адам кейпiндегi шайтан ж?ректi адамдар болады». Мен одан не iстеуiм керек деп с?радым. Ол былай деп жауап бердi: «?мiршi?дi ты?да ж?не ол са?ан ?ысым к?рсетiп, мал-м?лкi?дi иемденсе де, о?ан ба?ын. О?ан ??ла? асы?дар ж?не о?ан ба?ыны?дар» (Муслим).

Ибн Сария былай деген: «Бiрде Алла Елшiсi бiзге бiр уа?ыз о?ып, ж?регiмiз ?рейленiп, к?зiмiз жас алды. Бiз о?ан: «Уа, Алланы? Елшiсi, б?л ?оштасу уа?ызына ??сайды. Бiзге не ?сиет етесi??» Ол былай дедi: «Мен сендерге Алладан ?ор?ып, ?мiрлерi?е ба?ынулары?ды, тiптi егер сендердi ??л бас?арса да, ба?ынуды б?йырамын. Расында меннен кейiн сендерден кiм тiрi ?алса, к?п келiспеушiлiктер к?редi. Сонды?тан менi? жолыммен ж?не солих халифалар жолымен ж?рi?дер ж?не о?ан тiстерi?мен жабысы?дар. Дiнге жа?алы? енгiзуден са? болы?дар, ?йткенi ?рбiр бид?ат – адасушылы?» (?бу Дауд, ат-Тирмизи, Ибн Мажа; ?л-?лбани б?л хадистi сахих деп таны?ан). Сонды?тан имам Ибн Ражаб «Жами‘ул-‘Улум уа ?л-Хукум» (2/117) кiтабында: «М?сылман ?мiрлерiне мойынс?ну – д?ние ба?ытыны? кiлтi. Б?л Алланы? ??лдарына к?нделiктi iстерiнде пайда ?келедi. Оны? ар?асында олар жер бетiнде дiндерiн бекiтiп, Раббыларына мойынс?нады». Шейхул-Ислам Ибн Таймия ?зiнi? п?туаларыны? бiрiнде (35/20-21) былай деп жазды: «Пай?амбарды? м?сылмандар?а к?н? болып табылмайтын барлы? н?рселерде ?мiрлерге ба?ынуды б?йыр?анын бiрнеше рет баса айттым. Сондай-а? олар?а жа?сы н?с?ау берудi, оларды? шешiмдерiне ж?не мал-м?лкiн ?алай б?луге сабырлы болуды, олармен бiрге ?скери жоры?тар?а шы?уды, оларды? артында топты? намаз о?уды ж?не барлы? игi iстерiнде олар?а ерудi б?йырды. Б?л барлы? шынайы сенушiлерге ?атысты ж?не б??ан ?атыспа?анын тек тоз?ан ?ария ?ана а?тай алады. Мiне, м?сылмандар бiр-бiрiне жа?сылы? пен та?уалы?та к?мектеседi. Со?ан ?арамастан олар?а ?мiршiлердi? ?тiрiгiн ма??лдаудан, оларды? жауызды?ы мен ?дiлетсiздiгiнде олар?а к?мектесуден, к?н?лi iстерде олар?а мойынс?нудан ж?не т.б. М?ндай ?рекеттер к?н? мен д?шпанды??а ж?рдемдесу болып саналады».

Алланы? харам еткенiне мойынс?ну м?сылманшылы? емес. Абдулла ибн Омардан жеткен хадисте Пай?амбарымыз (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын): «М?сылман ?зiне к?н? жасау б?йырылмаса, ?аласа да, ?аламаса да ?мiрлерiн ты?дап, ба?ынуы мiндеттi. Егер о?ан к?н? жасау б?йырылса, онда ол б?л iсте оларды ты?дамау ж?не ба?ынбау керек» (?л-Б?хари ж?не Муслим). ?бу ?бд?р-Рахман ибн ?ли былай деген:

«Пай?амбарымыз м?сылмандарды жоры??а аттандыр?ан кезде М?дина т?р?ындарыны? бiрiн басшы етiп та?айындап, ?ал?андарыны? б?рiн ?зiне ба?ынуды б?йырды. Бiр к?нi жолда ашуланып, адамдар?а: «Пай?амбар сендерге ма?ан ба?ынулары?ды б?йырды емес пе?», – дедi. Адамдар: «И?» деп жауап бердi. Сосын: «Ма?ан а?аш жинап бер», – дедi. Олар отын жинап бол?ан со?, от жа?уды б?йырды, сосын от?а кiрудi б?йырды. Ж?рт уайымдап: «Оттан аман ?алу ?шiн Пай?амбарды? дiнiне бет б?рды?…» деп бiр-бiрiнi? ?олынан ?стай бастады. Басшысыны? ашуы келдi. Олар ?айтып орал?ан кезде бол?ан жайтты Пай?амбарымыз?а айтып бердi де, ол: «Егер олар о?ан кiрсе, ?иямет к?нiне дейiн шы?пас едi. Расында, Алланы? б?йыр?анына мойынс?ну керек» (Фатхул-Бари, 8/58).

Ислам М?сылман билеушiсiне ?арсы с?йлеуге тыйым салады. Алланы? шари?аты осы лауазым?а сайлан?ан м?сылман билеушiге ?арсы с?йлеуге ?зiлдi-кесiлдi тыйым салады. М?сылманны? ?олында?ы ?кiметтi ??лату?а немесе тiптi оны? билiгiне н??сан келтiруге ?рекеттенген адам Алла Та?ала мен Оны? со??ы Елшiсiнi? еркiне ?арсы болады. Зияд ибн ??сайб былай дедi: «Мен ?бу Б?кратамен бiрге Ибн Амир уа?ыз о?ып жат?ан кезде оны? мiнберiнi? жанында отырдым, ол ж??а ?рi н?зiк к?йлек киген болатын. Осы кезде ?бу Билял: «Бiздi? ?мiрге ?ара?дар. Ол ерiктiлер киетiн к?йлектi киiп ж?р». ?бу Б?крата о?ан тез жауап ?атты: «?ндемей ?ал, мен Алла елшiсiнi?: «Кiмде-кiм жер бетiнде Алланы? билiк берген ?мiршiсiн ?орласа, Алла оны ?орлайды», – дегенiн естiдiм (?т-Тирмизи; ?л-?лбани б?л хадистi жа?сы деп таны?ан). Имам Ахмад риуаят еткен хадисте: «Кiмде-кiм Алла Та?ала жер бетiнде билiк берген ?мiршiсiн ??рметтесе, Алла оны ??рметтейдi. Ал кiмде-кiм Алла Та?ала жер бетiнде ??дiрет берген ?мiршiсiн ?орласа, Алла оны ?орлайды». Сахл ибн Абдулла ат-Тустари былай деген: «Адамдар билеушiлерi мен ?алымдарын ??рметтесе, оларды? денсаулы?ы нашар болады. Оларды ??рметтесе, Алла оларды? д?ниелiк ж?не болаша? ?мiрiн реттейдi. Олар?а нем??райлылы? танытса, Алла оларды? д?ниелiк ж?не болаша? ?мiрiн жояды». (Тафсир ?л-?уртуби, 5/262). ?бу ?урайрадан (р.а.) жеткен хадисте Пай?амбарымыз (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын): «Кiмде-кiм басшы?а мойынс?нбай, м?сылман ?мметiнен б?лiнiп ?лсе, ол наданды? заманыны? ?лiмiмен ?ледi. Кiмде-кiм со?ыр ??марлы?тан ту астында со?ысса, о?ан ашуланып, ша?ырып немесе о?ан к?мектесiп, ?лтiрiлсе, ол наданды? заманыны? ?лiмiмен ?лдi. Кiмде-кiм та?уалар мен к?н??арларды ажыратпай, м?мiндерге зиянын тигiзбестен ж?не бейбiт келiсiм жасал?андарды? алдында?ы мiндеттерiн орындамай ?мметiме ?арсы келсе, оны? ма?ан ?атысы жо?, менi? де о?ан ?атысым жо?. .» (Б?хари ж?не Муслим). Ибн Аббас жеткiзген хадисте Пай?амбарымыз (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын): «Кiмде-кiм ?з ?мiршiсiнен ?натпайтын н?рсенi бай?аса, о?ан сабыр етсiн, ?йткенi кiм м?сылман ?мметiнен б?лiнiп, ?лсе, ол наданды? заманыны? ?лiмiмен ?ледi» (Б?хари ж?не Муслим). Абдулла ибн Омардан жеткен хадисте Пай?амбарымыз (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын): «Кiмде-кiм ?мiршiсiне ба?ынба?ан болса, ?иямет к?нi Алла Та?ала?а жолы?ады ж?не о?ан еш?андай себеп болмайды. Ал кiм ант iшпей ?лсе, ол наданды? заманыны? ?лiмiмен ?лдi» (Муслим). Арфаджа Алла Елшiсiнi? былай дегенiн естiгенiн айтты: «Егер сендерге бiр кiсiнi? ?ол астында болса?дар, бiрлiгi?дi б?зып, ?мметi?дi б?лгiсi келетiн бiреу келсе, оны ?лтiрi?дер (Муслим). Арфаджа Алла Елшiсiнi? былай дегенiн естiгенiн жеткiзген: «Егер б?рi? бiр адамны? ?ол астында бола т?ра, бiрлiктi б?зып, ?мметi?дi б?лгiсi келетiн бiреу келсе, оны ?лтiрi?дер (я?ни, басшы?а ?арсы шы??анды), (Муслим). Умму С?л?м? Пай?амбарды? (о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын) былай дегенiн жеткiзген: «Сендердi? iстерi?дi кейде ?натып, кейде ?натпайтын ?мiрлер бас?аратын уа?ыт келедi. Сендерден кiм [оларды? з?лымды?тарын] жек к?рсе, олар?а ?атысы жо?. Кiмде-кiм олар?а ?орлы? айтса, [жазадан] ??тылады. Кiм олар?а разы болып, олар?а iлессе…» деп айт?ан жерiнен, с?зiн б?лiп с?рады: «Уа, Алланы? елшiсi, олармен со?ысу керек емес пе?». Ол: «Жо?, егер олар намаз о?итын болса», – деп жауап бердi (Муслим). Джунада ибн ?бу Умайя былай дедi: «Убада ибн ?с-Самит ауырып ?ал?анда, бiз о?ан келiп: «Алла? са?ан шипа берсiн! Пай?амбардан естiген хадистерi?iздi? бiрiн айты?ызшы, Алланы? ?алауымен ол сiзге пайдалы болады», – дедi. Убада: «Пай?амбар бiздi ?з орнына ша?ырды, бiз о?ан ант бердiк. Ол бiзге: «Сiздерге ант етемiз, бiз ?аласа? та, ?аламаса? та, бiзге ?иын болса да, ?олымыздан келмесе де, ?мiршi мал-м?лкiмiздi иемденiп алса да, б?рiн ты?даймыз ж?не ба?ынамыз. Сондай-а? бiз онымен билiкке таласпаймыз». Сонда Пай?амбар: «Алла? хабарла?ан ашы? к?пiрлiк жасамаса», – дедi (?л-Б?хари ж?не Муслим). Имам ?н-Н?у?уи (12/229) осы хадиске берген т?сiндiрмесiнде: «Б?л хадистегi к?пiрлiк с?здерi Алла Та?аланы? дiнi ескертетiн к?н?ларды бiлдiредi. Б?л хадистi? ма?ынасы: билеушiмен билiк ?шiн дауласып, о?ан ?арсы шы?пау керек, егер ол шынайы к?пiрлiк жасамаса, оны Ислам негiздерiнен бiлесiз. Егер ?мiршi м?ны iстесе, оны? ?рекетi ма??лданбайды ж?не о?ан а?и?атты еске салу керек. Алайда о?ан ?арсы шы?у ж?не онымен со?ысу м?сылман ??ламаларыны? бiрауызды пiкiрi бойынша, тiптi билеушi деспот ж?не ?лкен к?н??ар болса да тыйым салын?ан. Б??ан к?птеген хадистер ай?ын д?лел. С?ннеттi ?станушылар бiрауыздан билеушiнi жаса?ан к?н?лары ?шiн билiктен кетiруге болмайды. ?алымдар м?ны? себебiн м?ндай ?рекеттердi? м?сылмандар арасында ?ант?гiс пен алауызды? тудыруы м?мкiн деп есептейдi. Сонды?тан к?н??арды билiктен кетiрудi? пайдасынан г?рi зияны к?п болады».

Ауф Ибн Малик Пай?амбарды? былай дегенiн жеткiзген: «?мiршiлердi? е? жа?сысы – ?здерi? жа?сы к?ргендерi? ж?не сенi жа?сы к?ретiндерi?. Сен олар?а батасын бер, олар са?ан батасын бередi. Ал ?мiршiлердi? е? жаманы – ?здерi? жек к?ретiндерi? ж?не сенi жек к?ретiндерi?. Сен олар?а ?ар?ыс айтасы?, олар сенi ?ар?айды». Одан: «Уа, Алланы? Елшiсi, ?олымызда семсермен со?ыспаймыз ба?» – деп с?рады. Ол: «Жо?, егер олар сенiмен бiрге намаз о?итын болса. ?мiршi?нен ?зi?е ?намайтын н?рсенi к?рсе?, оны ?натпа, бiра? мойынс?нудан бас тартпа» (Муслим). Б?л Алланы? за?ы билеушi м?сылман болса, ?кiметтi ??лату ?рекеттерiне тыйым сал?анын бiлдiредi. Б?л ?рбiр сенушi есте са?тауы ж?не басшылы??а алуы керек ?те ма?ызды iлiм. Нафи’ былай дедi: «М?диналы?тар Язид ибн Муауияны та?тан тайдыру?а бел бу?ан кезде, Ибн Омар ?зiнi? серiктерi мен балаларын жинап, Пай?амбарды?: «?иямет к?нi ?рбiр сат?ынны? ?асына ту тiгiледi» дегенiн естiгенiн айтты…” Ол с?зiн жал?астырды: «Б?рiмiз б?л кiсiге Алла? пен Оны? елшiсiнi? за?ына с?йкес ант бердiк. Расында, мен бiр адамны? екiншiсiне Алла? пен Оны? елшiсiнi? за?ы бойынша ант берiп, сосын о?ан ?арсы со?ысуынан ас?ан сат?ынды? бiлмеймiн. Бiр кездерi б?рi?iз о?ан ант бергенсiздер. Сонды?тан, егер сендердi? бiреулерi? оны ??лат?ысы келсе, онда менi? о?ан ?атысым жо?» (?л-Б?хари). Ибн Муфлих «?л-Адаб аш-Шария» (1/175) кiтабында былай деп жазды: «?л-У?тик ?мiршiсi кезiнде Ба?дадты? м?сылман фа?и?тары ?бу Абдулла Ахмад ибн Ханбал?а келiп, о?ан ша?ымданды: М?сылмандарды? жа?дайы оларды? арасында ??ранны? жаратылуына ж?не т.б. туралы терiс к?з?арастарды? таралуына байланысты ?те ?иындады. Олар билiк пен с?лтан?а наразылы?тарын бiлдiрдi. Имам Ахмад олармен б?л м?селенi тал?ылап, ж?ректерiнде С?лтанны? ?рекеттерiне наразылы? бiлдiрудi б?йырды, бiра? ешбiр жа?дайда о?ан мойынс?нудан бас тартпауды, м?сылмандарды? бiрлiгiн б?збауды, оларды? ?анын т?кпеудi, м?мкiн болатын н?рселер туралы ойлануды б?йырды. Оларды? ?рекеттерiнi? салдары ж?не сабрлы? туралы ойлану?а ша?ырды». Б?л М?хаммед пай?амбарды? с?ннеттерiн ?айта жа??ыртып, ?мiрiнi? со?ына дейiн Исламды надандарды? ?ате к?з?арастарынан арылтып, оны ?ор?ау?а ?мтыл?ан ?лы ?алымдарды? бiрi имам Ахмад ибн Ханбалды? (?. 241 ж. ?лген) пiкiрi. ?лы ??лама ж?не за?гер Ахмад ат-Тахауи (?.ж. 321 и.к. ?айтыс бол?ан) ?зiнi? шынайы исламды? сенiмдер туралы кiтабында былай деп жазды: «Бiз имамдарымыз бен ?мiршiлерiмiзге ?арсы с?йлеудi, тiптi олар ?ателесiп, ?дiлетсiздiк жасаса да мойындамаймыз. Бiз оларды ?ар?амаймыз ж?не олар?а ба?ынудан бас тартпаймыз. Бiз олар?а мойынс?ну ар?ылы ?лы да ??дiреттi Алла?а мойынс?нып жат?анымыз?а сенiмдiмiз. Ал олар?а мойынс?ну ?р н?рседе парыз, тек олар к?н? жасау?а б?йырмаса. ?рдайым басшыларымызды Алла тура жол?а салсын, денсаулы? берсiн деп тiлеймiз». Имам ат-Тахауидi? б?л с?здерiне т?сiнiктеме бере отырып, шейх ?ли ибн ?бу ?л-'Изз «?л-А?ида ат-Тахауия» кiтабына жаз?ан т?сiнiктемесiнде былай деп жазды: «??ран мен С?ннет ?мiршiлерге мойынс?нба?ан жа?дайда ба?ыну ?ажеттiгiн к?рсетедi. Тек к?н? жасау?а ?мiр етпесе. Алла Та?аланы?: «Алла?а бой?сыны?дар, елшiсiне ж?не аралары?да?ы ?мiршiлерге бой ?сыны?дар» деген с?зiн ойлап к?рi?iзшi. Алла Та?ала: «Пай?амбар?а бой ?сыны?дар» дегенiмен, «Іштерi?дегi ?мiр иелерiне бой ?сыны?дар», – демеген. Ол б?л етiстiктi ?айталамады, ?йткенi билiк иелерiнi? ?здерi мойынс?ну?а лайы? емес. Олар Алла? пен Оны? Елшiсiнi? ?мiрлерiне с?йкес келетiн барлы? н?рселерде мойынс?нулары керек. Алайда Алла Та?ала пай?амбар?а мойынс?ну?а келгенде «мойынс?н» етiстiгiн ?айталады, ?йткенi о?ан ба?ын?ан адам Алла?а ба?ын?ан. Алла елшiсi адамдарды Алла?а мойынс?нбауынан шы?аратын ешбiр н?рсенi б?йырмайды. Ол к?н?сiз, ал кез келген бас?а ?мiршi Алланы? ?алауына ?айшы келетiн н?рсенi ?мiр ете алады. Сонды?тан олар?а Алла? пен Оны? Елшiсiнi? ?мiрлерiне с?йкес келетiн н?рседе ?ана ба?ыну?а болады. Дегенмен, м?сылмандар басшылар?а, тiптi олар за?сызды? пен ?дiлетсiздiк жасаса да, олар?а мойынс?нулары керек, ?йткенi олар?а ба?ынбау жаса?ан к?н?ларыны? ауырлы?ынан бiрнеше есе ауыр зардаптар?а ?келедi. Егер м?мiндер ?здерi жаса?ан з?лымды??а сабыр етсе, к?н?ларыны? кешiрiлуi мен еселенген сауап к?тiп т?р. Алла Та?ала к?н??ар ?мiршiлердi амалдарымызды? аз?ынды?ы ?шiн ?ана ?стiмiзге ?ой?анын есте ?ста?ан ж?н. Расында, сауап ?р?ашан адамны? iсiне с?йкес келедi. Сонды?тан Алладан шын ж?ректен кешiрiм с?рап, к?н?ларымыз?а т?убе етiп, iзгi амалдар жасау?а мiндеттiмiз. Алла Та?ала былай дедi: «Сендерге ?андай да бiр п?лекет тек ?з iстегендерi? ?шiн келедi. Бiра? Ол сендердi к?п кешiредi» («Насихат» с?ресi, 30-аят); «Сендерге [Ухудта] апат болды, бiра? б?рын [?арсыластарды] екi есе [Б?дiрде] апат?а ?шыратты?.

Сонымен сiз: б?л не ?шiн? [Уа, М?хаммед] олар?а айт: же?iлiстi? себебi ?зi?де» («Имран ?улетi» с?ресi, 165-аят); «Сол сия?ты з?лымдарды? кейбiрiн iстегендерi ?шiн бас?аларына ба?ындырамыз» («Мал» с?ресi, 129-аят).

Егер ба?ынышты адам ?дiлетсiз билеушiнi? ?ысымынан ??тыл?ысы келсе, онда ол е? алдымен за?сызды? пен ?дiлетсiздiк жасауды то?татуы керек. Малик ибн Динар к?ктегi жазбаларды? кейбiрiнде Раббымызды?: «Мен барлы? патшаларды? Патшасымын ж?не оларды? ж?ректерi Менi? ?олымда. Егер адамдар Ма?ан мойынс?нса, Мен ?з мейiрiмiм бойынша оларды? ?стiнен ?дiл патшалар?а билiк беремiн. Ал егер олар Ма?ан мойынс?нбаса, кек алу ?шiн оларды? ?стiнен ?дiлетсiз патшалар?а билiк беремiн. Ж?ректерi?дi патшалары? туралы ойлармен ала?датпа?дар, бiра? Ма?ан т?убе етi?дер, сонда Мен сендерге ра?ым етемiн». Б?л М?хаммед пай?амбарды? с?ннетiн ?станушыларыны? таза ж?не шынайы к?з?арастары ж?не м?сылмандар олар?а адал бол?анша, ешкiмнi? айла-амалдары оларды? сенiмiн б?за алмайды. ?йткенi, Алла Та?ала м?мiндерге арнап: «Егер сабыр етiп, Алладан ?оры?са?дар, оларды? (я?ни, Алланы? д?шпандарыны?) айла-амалдары сендерге ешбiр зиян тигiзбейдi» («Имран ?улетi» с?ресi, 120-аят).