Allamjonov aybdor

Yaxshiyamki, ishdan ketganimga achingan oddiy jurnalist va blogerlar himoya qilishgani, bo?lmasa bular meni yanchib tashlashga tayyor edi.

Monitoring markazi O?zMAA ichidagi eng yopiq tuzilma bo?lib, hech qaysi direktor uning ostonasidan hatlab o?tmagan. Bir kuni xonamdan chiqarkanman, begona kishining kotibimga surbetlarcha o?shqirayotganini eshitib qoldim. Kotibiyatdagi yigitlar esa indamay turishibdi.

– Siz kimsiz? – so?radim men.

– Men Monitoring markazidanman! – mensimay javob berdi u.

Ulardan hamma cho?chirdi, chunki o?zlarini salkam butun olam xo?jayinlaridek tutishardi.

– Chiqib keting bu yerdan! – aslida bundan qo?polroq gapirdim. – Kim bo?libsiz, xodimlarimga do?q uradigan?

Ko?rinishidan ziyoli va og?ir-bosiq rahbardan bunaqa muomala kutmagan haligi kishi dovdirab qoldi. Indamay chiqdi-ketdi. Men o?sha zahoti Monitoring markazidagilarni yig?ilishga chaqirdim.

Kirib borganimda, hammaning ko?zi menda, birov qiziqib, birov xavfsirab qarab turardi.

– Hozir sizlarga qiladigan yaxshiligim shuki, – dedim Markazning direktori va yana bir necha xodimga, – o?z arizangizga ko?ra ishdan bo?shataman va sizlarni xotiramdan o?chirib tashlayman!

Monitoring markaziga shu paytgacha amalda hamma ishni yuritgan Dilnoza Ziyomuhammedova5 direktor bo?ldi. Hozir u Prezident Administratsiyasi rahbarining o?rinbosari. Fahm-farosatli, harakatchan oddiy xodimlarni direktor o?rinbosarlari lavozimigacha ko?tardim. Muddat qo?ydim, yo?l-yo?riq ko?rsatib, hammani ishga solib yubordim.

Endi eng ulkan va bo?ysunmas kit – «O?zbekiston» nashriyoti qoldi. O?sha, direktori «gapirsam, ertalabgacha o?tiramiz», – degan nashriyot. Rostdan ham yangi vazirga aytadigan gaplari ko?p ekan – tipografiyadagi qo?shib yozishlar, talon-tаroj, mulkni o?zlashtirish holatlarining tarixi juda uzun, Ittifoq davriga borib taqalarkan. Hukumatning barcha doiralari bilan aloqalari zo?r yo?lga qo?yilgan. Hatto qo?shni davlatlar miqyosida ham. O?z-o?zidan ma?lumki, hamma hujjatlari joyida.

«O?zbekiston» respublikaga vagonlab qog?oz olib kiradigan nashriyot edi.

Ayrim faktlarni tahlil qilgan holda, katta ehtimol bilan davlat kursida olingan qog?oz mamlakat ichida bozor narxida sotilganini taxmin qilish mumkin. O?rtada juda katta pul aylanardi. Shuning uchun nashriyot direktori meni rahbar sifatida tan olmadi, topshiriqlarimni bajarishni xayoliga ham keltirmadi. «Seriy kardinal» Mahmudjon Zaytaуev6 bo?lib chiqdi. Lavozimida ellik yildan beri o?tirgan mansabparast, amaldor bu otaxon hech nimadan tap tortmasdi.

Tipografiya doim davlatdan katta buyurtmalar olib, darslik, kundalik va daftarlar chop etsa ham, davlatga foyda keltirmas, aksincha, zararga ishlardi. Aslida daromad kimlarningdir cho?ntagiga tushar, tizimda mehnat qilayotgan 650 nafarga yaqin ishchi esa arzimagan maoshini ham vaqtida ololmasdi.

Ularning daromad topish yo?llarini o?rganib, «Qoyil!» deb yubordim. Qog?oz salfetka-sochiqchalar va hojatxona qog?ozi ishlab chiqaruvchilarga o?ram-o?ram chiqindini ham pullashar ekan, shovvozlar! Tabiiyki, undan ham «otkat» – ulush olishgan. Xullas, hamma narsadan pul qilingan. Almisoqdan qolgan nashriyot uskunalari esa tez-tez ishdan chiqar, ularni yangilash va zamonaviy texnikani ishga tushirish zarur edi. Lekin ehtiyot qismlardan ham «otkat» olmasa bo?lmaydi.

Mening hisob-kitobimga ko?ra, kimlarningdir cho?ntagiga har yili millionlab dollar tushgan. Mamlakatdagi eng yirik nashriyot esa talon-tаroj qilingan, vayron bo?lgan. Lekin bu mening shaxsiy kuzatuv va xulosalarim. Men tergov olib boradigan, kimgadir ayblov qo?yib, dalil qidiradigan prokuratura emasman. Ammo o?z fikrimni aytishga haqqim bor, buni menga hech kim taqiqlay olmaydi.

Mayli.

Yangi yil arafasi. Ishchilarga mukofot puli tarqatilsin, deb topshiriq berdim. Korxonaning o?zida katta sahna qurdik. Sherali Jo?raуev, Yulduz Usmonova kabi san?at yulduzlari, taniqli qo?shiqchilarni taklif qildik.

O?ziyam rosa qizdirishdi!

Konsertdan keyin, ziyofat oxirida so?zga chiqdim.

– Kayfiyatlar qalay? – so?radim yig?ilganlardan. – Nimaga ba?zilarning yuzida xursandchilik ko?rmayapman? Yangi yil bayram-ku? Mana, mukofot puli olgan bo?lishingiz kerak…

O?tirganlar orasida g?ala-g?ovur boshlandi. Qanaqa mukofot? Hech kim hech nima olgani yo?q…

Rahbariyatning rangi o?chib ketdi.

– Men O?zMAA direktori sifatida o?z majburiyatimni bajardim, xodimlarni mukofotlash haqida buyruq berdim. Lekin rahbarlaringiz buyruqni bajarmagan.

– Kechirasiz, hali ulgurmadik… – degan mujmal javoblar eshitildi.

– Agar berilgan topshiriqni bajarmasangiz, sizlarni ishdan olishga majbur bo?laman, – bu gapni hammaning oldida, mikrofon orqali aytdim.

Ertasigayoq shoshilinch ravishda mukofot puli tarqatildi. Hech qanday protokol-u rasmiyatchilikka qarab o?tirmasligimni bilib, hayiqishdi, shekilli. Hammaning oldida nimani o?ylasam, o?shani gapiraman, ishdan shartta bo?shatishim mumkin, arizaga «o?z xohishiga binoan…» degan yozuvni tirkab, imijimida choponni yelkaga tashlab ketish yo?q.

Mukofotni vaqtida berish arzimagan masaladek ko?rinishi mumkin, lekin bu yangi rahbarning bir so?zli ekanini isbotladi. Shundan keyin ishchilarning muammolarini o?rgana boshladim. O?ziga xos ochiq eshiklar marafonini e?lon qildim. Istagan xodim kelib, dardini aytishi, savol yoki taklifini berishi mumkin edi. Ertalabdan boshlangan kirdi-chiqdi yarim kechagacha davom etardi. To?ylar, maoshlar, ta?tillar, davolanish, ijtimoiy imtiyozlar, xat-hujjat – ko?rmagan masalamiz qolmadi.

Odamlarni rag?batlantirish uchun «O?zbekiston» nashriyotida ishlaydigan hamma xodimlarning maoshini yaxshigina ko?tardim.

Tipografiya xodimlarini esa ogohlantirdim: kim o?g?rilik qilsa, javobgarlikka tortiladi. To?g?ri, «otkat»lar bilan solishtirganda bu pul xamir uchidan patirdek edi. Kimlardir baribir eski hunarini qo?ymadi va ishdan bo?shatildi.

Darvoqe, direktorning ham oyligini oshirdim. Undan oldin xususiy bozorda eng zo?r mutaxassislarning mehnati qanchaga baholanishini surishtirdim. Natijada, direktorning maoshi 2,5 milliondan deyarli 25 millionga chiqdi.

Oyligi rasman qancha ekanini aniqlaganimda, o?rtamizda noxushroq suhbat bo?lib o?tdi:

– Milliardlab pul aylanadigan, 650 kishilik jamoaga bosh-qosh rahbar bunaqa arzimagan oylikka ishlashi uchun yo ahmoq bo?lishi kerak, yoki o?g?ri. Siz qaysi birisiz? – so?radim kinoya bilan. – Shaxsan men qo?l ostimda ikkala toifa ham ishlashini istamayman.

Rahbarlar istalgan paytda lavozimidan ayrilishi mumkinligini tushunishdi. Topshiriqni bajarmasa, ishdan olaman. Qattiq va ayovsiz bosim o?tkazishga to?g?ri keldi.

Ma?lum vaqtdan keyin direktor qabulimga kelib, «o?z xohishiga ko?ra» lavozimidan ozod etishimni so?radi. Yo?q! Aniq bir sabab bo?lsa, bo?shataman, o?z ixtiyori bilan ketish yo?q!

Tipografiyalardan biridagi sexda ishchilar yerto?lada ishlashar ekan. Bino taxminan ellik yildan beri ta?mirlanmagan. Hamma yoqda namgarchilik, zax bosib yotibdi, xonalar nimqorong?i. Binoni epaqaga keltirish uchun bir hafta muddat berdim. Roppa-rosa bir hafta! Direktor ertasidan ishga chiqmay qo?ydi. Hamma ishni tashlab, yo?qolib qo?ya qoldi.

Nashriyotlarning rahbarlari qaltis vaziyatda edi. Meni na pora berib, na kimlargadir qo?ng?iroq qildirib o?zlariga og?dira olishdi. Bunday yuqori lavozim egasiga uncha-muncha odam haddi sig?ib iltimos bilan chiqa olmaydi. Shuning uchun yillar davomida nashriyotlar mablag?ini o?zlashtirib kelganlar sekingina juftakni rostlashdi.

Yo?limizga to?g?anoq bo?layotganlarning ildizini quritish kerak edi. Aks holda, ular ishlashga xalaqit berishlari, ustimdan yumaloq xatlar yozib, oyog?imdan chalishga harakat qilishlari aniq. Lavozimida qolganlarga har qanday qoidabuzarlik va sabotaj uchun albatta javobgarlikka tortishimni tushuntirib qo?ydim. Yoshi yoki ko?rsatgan xizmatlariga qaramay, hech kimni ayab o?tirmaymiz, aybdor jazosini oladi.

Moliyaviy tekshiruv O?zMAAga qarashli «O?zbekiston» nashriyoti zararga ishlayotganini ko?rsatdi. Vaholanki, davlat buyurtmalaridan hisob raqamiga milliardlab so?m tushib turardi. Vaziyatni o?rganib, tashkilot balansida sohaga aloqasi bo?lmagan qandaydir aktivlar, binolar borligi va ulardan foydalanish uchun juda katta mablag? sarflanishini aniqladik.

Eng ko?pxarj bino «O?zbekiston» nashriyoti qoshidagi yotoqxona ekan. Xodimlar u yerda o?n yillab, avlod-avlodi bilan yashaydi. Bino nashriyot balansida. Lekin ular doim ijara haqi to?lab kelgan.

Yuristlarga masalani o?rganib, qonuniy yechimini topish bo?yicha topshiriq berdim. Har bir oila ijara xonadonini o?z nomiga rasmiylashtirsin, yotoqxonada emas, shaxsiy uyida yashasin, dedim. Yechim topildi. Shuncha yil ijarada turgan ellikta oila boshpanali bo?ldi.

Har bir xonadonga birma-bir kirib, bir piyola choy ustida mezbonlarni gapga soldim. «Uyni o?z nomingizga rasmiylashtirishda muammo tug?ilmadimi? Hech kim hech narsa tama qilmadimi? Uyli bo?lish uchun kimningdir cho?ntagiga pul solish kerak, degan gaplar bo?lmadimi?» Hammadan bir xil javob eshitdim: «Yo?q, unaqasi bo?lmadi».

Bu bizning g?alabamiz edi! Uy taqsimoti uchun javobgarlar, agar ortiqcha gap chiqsa, albatta qulog?imga yetib kelishini bilib, bir tiyin ham undirishga harakat qilishmagan. Binoni ta?mirlab berishni bo?ynimizga olgandik, va?damizning ustidan chiqdik. Ishchilar hovlida katta dasturxon yozib, xudoyi qilishdi. Meniyam taklif etishdi. So?zga chiqib, bu uylar yurtimiz Prezidenti hamda Agentlik tomonidan taqdim etilayotgani, hujjatlar qonuniy rasmiylashtirilgani va mendan keyin ham ishchilardan uyni hech kim tortib ololmasligini aytdim. Kimdir xursandchiligini ichiga sig?dirolmay yig?lagan, kimdir kulgan, hammaning ko?zi chaqnab turibdi, xullas, esdan chiqmaydigan kun bo?ldi.

Prezident siyosatining asosi ham odamlar turmushini yaxshilashdir. Men esa komandaning bir a?zosi sifatida shu ishga ozgina bo?lsa ham hissam qo?shilganidan mamnun edim.

Shuncha yil omonat uyda hayot kechirish, omonat uyda farzand ko?rib, to?y-tomoshalar qilish, istalgan paytda ko?chada qolishi mumkinligini o?ylab, qo?rqib yashash… Hozir o?z uylarida tinch-xotirjam yashayotgan o?sha odamlar duolarida meni ham eslab qo?yishadi, degan umiddaman.

Yana balansimizda respublikadagi yagona matbaa-noshirlik kasb-hunar kolleji ham bo?lib, yopilish arafasida turgan ekan.

Qabulimga direktori keldi.

– Binoni bo?shatib berishimiz kerak, – dedi.

– Xo?p, yaxshi. Matbaachilarni qaуerda tayyorlaymiz unda?

– Kollejning o?zi bo?lmaydi! – xo?mrayib javob berdi direktor.