– Ташаккур, эй Шайхи Ё?у! Гап тамом: муроди дили муваккали Ху?анд бар ман аён гашт. ?авл меди?ам, ки аз хонаю девори ша?ри шумо хиште бе?о намешавад, хасе ба я?мо намеравад ва шахсе озор намебинад! Из?ори фара? ва шод? намоед, ки Тирози ?а?он давлатсарои хеш кунам ва азбаски Самар?анду Бухоро ба таъбири шумо «Хонаи ?у?з» шудааст, Ху?андро маркази Мовароунна?р гардонам, то абадан хонаи хуршед бошад!
– Саломат бошед, эй шо?марди со?иби инсоф ва ?авлу ?иммати баланд!
Дар к?йи вафои Шо?и инсоф
Як дил ба ?азор ?он даре? аст!
– Офарин, эй Шайхшоир! Акнун ва?ти он расид, ки ба Ирвес бо хати худ чизе нависед. Хитоби шайх? ва итоби муваккалие, ки доред, ёд кунед ва ин якравро ба сало? хонед. Агар мисли Хоразмшо?и ма?рур амал карда, фарзанд? напазирад ва маро нури чашм шудан нахо?ад, ?ар ч? тезтар аз пеши назарам дафъ шавад! Баъде, ки ?алъаи на?си ? тиккаю пора ва ?ар?оби дарё кунам, дигар ?ама ваъдаю ?авли хеш м? ба м? и?ро намоям…
Ходимон дар?ол ко?азу ?алам ?озир гардонданд ва Шайхи муло?изакор бешитоб номаи мухтасар навишт: «Ассалому алайка, ё азиз-ул-буния! Туро махф? ва пин?он намонад, ки муколамаи мо ба нек? ан?омид. Ху?анд на?от ёфту ху?анд? беосеб монд. Фа?ат ?исмати тую ?азораи ту норавшан аст. Подшо?и бузурги замон Чингиз Ё?у, ки ?ро Худованди инсоф ва ?авлу амал дарёфтам, Мирм??синро набера ва туро дар ?атори ???? ва ?а?атой фарзанд хонданист, то бо ла?аби Ирвес – паланг ар?манд гардонад ва амал?ои гаронманд фармояд. Агар мункир шавию гарданкаш? идома додан хо??, боиси мазаммати Шо?и булкарам хо?? шуд ва ин ?удратманд бо тамоми ?аст? мек?шад, туро бо Хоразмшо? ?амта?дир гардонад. Агар ба ?афои хештан роз? бош?, охирин масли?ати мо ин аст, ки ?ар ч? тезтар ва зудтар аз мадди назари Шо?и бузург ?айб зан? ва ша?ри Ху?анд ба дасти мо супор?. То даме, ки дар ?удуди вилоят ?аст?, касе ба ту ?у?ум намекунад. Чун ба зан?ири ?аёту мамот расидию ба ша?р бозпас нагашта, аз ?ад гузашт?, туро ба Худо ?авола карда, ?амон соат Ху?анд ба Чингиз Ё?у та?дим мекунам. Ал-бо?? ва-д-доим ?ува ?алла ?алолу?у. Алфиро?, ё азиз-ул-буния[143 - Пояндаву мудом тан?о он Ягона аст ва бузург аст ?алоли ?. То боздид, эй фарзанди азиз.]»
* * *
Мирмалик на?отулбаротро хонду аз ишорат?умлаи охирин фа?мид, ки бояд биравад. Бедиранг ба гармобаи кун?и ?алъа рафта, чанд сатил оби сард бар сар рехт ва тафти худ паст нишонд. Сипас ба и?рои ?укми Пири ваколатдори Ху?анд шур?ъ намуд ва ?ар чизеро, ки коршоям буд, ба кишти?о бор кард. Ёрони худро ба сафина?ои ?анг? шинонд. Худ бо ?амоати ?амнафасон дар завра? нишаст ва машъал?о барафр?хта, бо ро?и об? ?ониби Хоразм ?аракат кард, то Султон ?алолиддинро дарёбад ва бар зидди урдуи му?ул ба?ри озодии ме?ан набарди ному нангро дар сат?и пир?з? идома бахшад. Бо амри Парвардигор шамол аз самти шимол худ аз худ ?атъ гашту боди ?ануб? тунд вазид. Сорбони ?афтод кишт? аз анд?? шитобон чун тири партоб равона гардид…
Киштинишин?оро дар ?удуди вилоят касе безобита накард. Му?улон аз со?ил паёпаи корвони об? мерафтанд ва фа?ат назорат менамуданд. Мирмалик кишти?оро аз бод тезтар давонда, то Фанокат расид. Зан?ире ф?лодин дар миёни об кашида дид. Завра?ро ниго? дошта, ла?зае ?ониби Ху?анд нигарист. Че?раи нуронии Пири Бузургвораш пеши назараш омад, ки охирин ?умлаи номаи на?отро бо овози пичиррос? бори дигар г?шрас кард: «Алфиро?, дидор дар ?иёмат, эй фарзанди азиз!»
Вопасин хитоби Шайхи азимул?адр ва масли?ат?ои ?аблии вай ишораи ?отеъ ба идомаи ро?и мубориза барои ?и?оди бузурги дин? алай?и кофирон буд. ?азанфари ш?рида фи?они дилро бо азобе фур? нишонд. Бо ву?уди ин ?атрае ашки хунин аз ма?зи ?игараш берун ?а?ид ва ба оби Сай?ун чакид. Бо дарду алам табарзин мисли дирафши Ковиён? баланд бардошту бар фар?и зан?ир зад.
Бо як зарбаи Рустамона зан?ир шикаста шуд!
Мирмалик завлонаро пора кард, то ро? кушода гардад. Ро?и на?оти А?ам ва миллати мусулмон аз асорати кофирон…
Поёни китоби сеюм
?УРУБИ МО?У АХТАРОН
Пешгуфтори китоби ча?орум. ?амномаи ?амбарори андалеби гирёни Исфара
Сайфуддини Исфаранг? дар пан?о?солаг? маротибаи охирин ба Ворухи андалебнавоз омад. Дар сари болини Абдулма?иди бемор нишаст ва муколамаи шоирона бо байти зер о?оз намуд:
Дар назму наср лашкари и?бол рондаам,
Дар ?алби он ба фахр алам даркашидаам!
Сипас ба к??и Душоха нигаристу андалебосо нола о?оз кард:
– Айёми ?авон? дар буни ин к??и оши?куш орзу карда будам, ки дар боби иш?у му?аббат достоне хо?ам навишт. Вале дар ин замона зи ?ар санге садои ?ами ёре меояд бар дил… Ло?арам, ?амнома мебояд навишт…
* * *
Тиб?и одат, имшаб пас аз намози хуфтан ба са?ни ?авл? баромада, мо?и осмонро нигаристам, ки рух ба хуни шафа? олуда, мисли шамъи тан?о дар хонаи торик аз фиро?и зулфи сарбуридаи о?увашони диёр хуноба мегирист. Барои ба риштаи тасвир кашидани ин манзараи ?узнангез дар ?ойхоб аз як па?лу ба па?луи дигар гаштаю хаста шуда, зарг?швор хоб рафтам ва Султон Му?аммади Хоразмшо?ро дар хоб дидам. Гирён нола мекард: «Искандари Сон?, Сан?ари замон будаме… Ангуштари тав?еъ ба Нигина бахшидаме… Ангуштари по шудаме…» Мисли гург нолиду ба хок афтид, р?й бар хок молиду то ?он дошт, баланд «Дод!» гуфт. ?ад парида, аз ?ойхоб ?астам ва бо алам гуфтам:
– Чашми маро ?аршаба хобаш ?аром бошад! Сабр дарди маро даво бахшад…
Касалманд наям ман, аммо як ?афта мешавад, ки ?ар шаб хоби парешон дида, аз дарду гудоз ран? мекашам:
Шаб набошад, ки рух аз дида ба хун тар накунам
В-аз ?афо?ои фалак хок бар сар бар накунам!
?ар шаб ба хобго?и шоири бедордил аз д?сту душманон паём?ои хелмахел меояд. Шайхи Бузургвори Ху?анду Нигинаи ?аросон, Мирмалику ?алолиддин, Турконхотуну Чингизхон, Зиёуддину Шамси ?ола ва дигару дигар?о аз ?авру бедоди фалак, ажда?ои оташдаму сагони чорчашм, а?али бера?му те?и хунолуд, за?ри мори гурза ва ?айраю ?оказо шикваю маломат ва шикоят мекунанд. Аз нафаси с?зноки он?о кулбаи э?зони ман пур аз дуд шуда, аз чашми тари мар?умон ашки хунин г?иё чун жолаи навба?ор мерезаду хоки хушки фарши сиё? лой мегардад.
Имр?з дар са?арго?он мани мискин дида бо дарди сар кушодаю равзанаи ни?онхонаи андешаро боз намуда, хостам ?азале г?ям. Вале тангии дил мур?и ил?оми андалебосои маро нагузошт, то шо?паре боз кунад. Ло?арам чанд байте дардолуд гуфтам:
Кори дилро сар ба ро?е мекунам,
?ар замон аз дард о?е мекунам.
Аз ?ами ман кас надонад ?уз Худой,
Он ч? ман ?ар суб?го?? мекунам…
Мав?и хунеро, ки мехезад зи дил,
С?и ??и дида ро?? мекунам!
Хуни дил мерезаму бар ин гуно?
Суб?и соди?ро гуво?? мекунам…
Рости гап, Хоразмшо? ба хоб даромаду маро дунё бар сар сарозер гашт! Дар ?арими замир баноти хотирот вара? гардонда, айёми ?авонии хеш, бори аввал ба Ворух омадану сайри зардолузори Исфараю базм дар бо?и Зумрадшо? ва шефта шудан?ои Шо?зода ?алолиддин, сафар ба ??рган?у базм?ои осмонкафи Хоразмшо?у Турконхотун, худписандию лофу газоф, мастию паст?, ?а?лу хато?ои шо?и арбада?? ва бо нишони эътироз тарки дарбор кардани худро ба ёд овардам:
Дардо, ки зи умр он ч? хуш буд, гузашт,
Давре, ки аз ? диле биёсуд, гузашт.
Айёми ?авон?, ки ба?оре хуш буд,
Чун хандаи барфу а?ди гул зуд гузашт…
Оре, Чингиз омаду а?ди гул хазон гашт ва дар риёзи офариниш б?и гулзоре намонд! Бо касофати он бадхо?и девсар, ки те?и ?атлу ситам бера?мона дар миён ни?од, бозори барномаи и?бол даршикасту хоки сия? бар сари олам рехт. Аз ?ав?ои ?одисот Шо?аншо?и олам а?лтира шуду Мирмаликро те?и зафар кунд гашт. Аксулсадо р?и бахту карам сиё? шуду и?ди сухан гусаст ва пушти ?унар шикаст. О?илонро гард аз ма?зи сар баромаду мифхари замону осмон зери хок шуд ва дар па?нои Мовароунна?р шоири тавоноро мухлиси харидоре, д?сти бедоре, ёри вафодоре намонд…
Дар ин нили?афас т?тии шаккарсухан ва булбули шайдосухан лол гашту нолон:
Дар ?ама офо? дилхо?е намонд,
Мардуми якрангу якто?е намонд.
Корвони суб?хези о?ро
Ро? бар?ам шуд, чу ?амро?е намонд…
Мун?алиб шуд кори олам ончунон
О?илонро ?они ого?е намонд!
Сафдаронро хан?ару бозу шикаст,