Нигина ва Мирмалик

Дар хона?о? ла?зае хом?шии азиятбахш дил?оро ба ри??ат оварду Шайхи ма?зунгашта байте дарднок хонд:

Димо?и фикрро атри дигар мешояд кашид имр?з,

Бар авро?и сухан сатре дигар бояд кашид имр?з…

Байти дардноке бар забони Мирмалик омад, аммо аз ?ироат худдор? карду бо овози хаста пурсид:

– Сай?али р?йи замин ч? ?ол дорад?

– Самар?анди ?андманд яксон бо хоки замин гаштааст. Лашкариёни Хоразмшо?, ки маъмури нига?дории ша?р буданд, чун диданд, ки ёрои баробар? бо му?улонро надоранд, «мо ?ам аз нажоди му?ул ?астем, моро намекушанд» г?ён, амон хостанд. Чингизиён дархости турк?оро пазируфтанду баъди боз шудани ?ама дарвоза?о асли?аю чорпо ва дороии сокинонро со?иб шуда, ба сарашон шамшер кашиданд ва ?амаро то охирин нафар куштанд. Д?шизаи духтаронро аз миён бурданд ва ?ар занеро, ки ба он?о тан намедод, ?атл карданд. Хонае нос?хта ва борае ношикаста намонд…

– Ду ша?ри оламафр?зи Су?д – маркази Мовароунна?ру пойтахти Хоразмшо? ба лонаи ?у?з табдил ёфт. Худоё, ша?ри офтобии моро дар пано?ат нига? дор.

Ниёиши садри Ху?андро пирони р?згор бо ?амдард? шуниданду Занг? Бобо бо о?анги мотам гуфт:

– Даре?о мусулмониё, ки аз палидии номусулмон?о о?уштаи хоку хун гашт, хору зор шуд… Во ?асрато! Во надомато!! Во мусибато!!!

– Дар дили ман ?ам о?у даре? бисёр аст, – гуфт бо душвор? Шайх Масли?атдин. – Вале даре? суд надорад, чун кор аз даст равад. Оре, г?иё чархи одамхор хасми мусулмон?ост. Аммо ситам на аз табар аст, аз даст аст! Акнун оламиён аз Чингизиён ме?аросанду чуноне дар Китоби шариф мазкур ва мазтур аст «явма яфирул-л-маръу мин ахи?и»[135 - ?уръон, сураи Абас, ояти 34 ]-р?зе фаро расида, ки бародар аз бародар фирор мекунад. Вале ин ?олат бардавом нест. Зеро ?е? обе аз паст? с?йи боло намераваду чун р?зи ?азо фаро мерасад, д?зах аз му?ул пур мешавад!

Акнун, эй сафири аъзам, биг?ед, ки аз Чингизхон ч? паём овардаед? Ин ??ли биёбон? ?ама дунё талаб дораду мо охират. Аз пири шикастадил ч? мехо?ад?

– Маро маъзур доред, ки шо?и му?ул шуморо на Пири шикастадил, балки Пири мукаммал ме?исобад. Чингизхон са?е? медонад, ки андар илми на?ду ?айб ва бузургию сутург? ягонаед ва бар он ?ойго? истодаед, ки ?е? кас андар олам фазли шуморо мункир нахо?ад шуд!

– Яъне ки Чингизхон ?одупешаи лояълам[136 - лояълам – нодон ] нест? ?оа-л-?а??у ва за?а?а ботилу?![137 - ?а? омаду кизб гурехт (?уръон, ояти 17, сураи 81) ]

– Агар гуфтан? бошед, ки шо?и ?а?и?? омаду шо?и дур??ин гурехт, фикратонро тасди? мекунам, – гуфт бо за?рханд Пири Бухоро ва р?йдод дар мар?зорро ?арф ба ?арф ?икоят карду бо че?раи равшан гуфт:

– Ман ба Чингиз фа?мондам, ки дар ин диёр Подшо?марди Вал? шумоед ва бе и?озати Шумо дигар подшо?е дар ша?ри Ху?анд натавонад бошидан. Вай ишораи маро дуруст фа?мид, дуруст пазируфт ва ба со?или рости Сай?ун омаду маро вазифадор кард, то ду бузургворро бо ?ам пайвандам.

Эй шо?и дин! Ва?ти масли?ати та?дирсоз фаро расид. ?аракат аз шумо, баракат аз Худост! Шумо, ки ра?матун-лил-оламин ?ас-тед, хезед, назди Чингиз равем, то аз фитнаи охирзамон мулкро амон ди?ед. Ал-амон ё ал-Алло?!

Мирмалик маб?ут ва тангдил шуду пурсид:

– Пои номубораки Чингиз ба канори Сай?ун расидааст?! Эй Пири азимул?адр, шумо ин ?ол медонистед?

– ?озир донистам. Вале омаданашро интизор будам. Зеро имшаб одамушшуаро Р?дакиро хоб дидам, ки дар со?или Зарафшон байт мехонд:

Абре падид на, кусуфу хусуф на,

Бигрифт мо?у гашт ?а?он тира!

Фа?мидам, ки калиди муаммо дар «кусуфу хусуф»-гирифтани офтобу мо?тоб асту чаро?е аз ?айб фур?зон мегардад, то рози тира равшан намояд.

– Лутф фармоед, эй роздони муаззам ва биг?ед, ки рози тира чист?

– Рози тира ба сиришти ша?ри мо иртибот дорад, ки офтобаш бе кусуф хира метобаду мо?аш бе хусуф торик менамояд. Зеро душман саре? медонад, ки бо таъсири му?осира чун ?уту ?уввати ху?андиён р?й ба нобуд? ни?ад, ночор ша?ру ?алъа таслим менамоянд. Яъне сухани Р?дак? «бигрифт мо?у гашт ?а?он тира» дуруст мебарояд. Акнун сарфа?м рафт?, эй фарзанд?

– Оре, Пирам. ?амин ?адар фа?мидам, ки агар таслим шавем, Ху?анд мисли Бухорою Самар?анд ба хок яксон мешаваду ху?анд? хокбарсар…

– Ло! Изо тамма амрун дано на?су?у. Фа?имта, ё бунийа?

Ву?уди ша?риёр ларзид. Зеро му?аррабон медонистанд, ки яку якбора бо лафзи араб? итобу хитоб кардани Шайх Масли?атдин нишонаи сахт асабон? шудани ?ст. Саросема лаб ба ?авоб кушод:

– Фа?имту, ё Шайх-ул-кабир. Гуфтед, ки коре чун тамом шавад, он го? ну?саш ошкор гардад…

– Ну?си сарварону му?офизони Бухорою Самар?анду дигар ша?р?ои табо?гашта он аст, ки бо душман ?ангу мо?аро тавонистанд кардан, вале муросою мадоро карда натавонистанд! Мо ин хаторо ?исман исло? кардем – ша?риёри Ху?анд ?арбу зарбу мо?аро бар дара?аи аъло расонд. Акнун муваккали Ху?андро мебояд, ки мурооту мурозо[138 - муроот – муомилаи нек, ?урмат; мурозо (муросо) – розишав? аз ?амдигар] дар сат?и ол? ташкил кунад, то зулми му?ул аз ?ад нагузарад ва дар осмони Ху?анд «бигрифт мо?у гашт ?а?он тира» нашавад. Оини хирад он аст, ки агар душман ба мудоро ва нарм? к?шад, о?илон дар ?анг пешдаст? накунанд… Асло фаром?ш макун, ки ?олиё ту нафа?ат бори вилоят, балки бори мамлакат бар д?ш дор?…

– Раъйи фасе?и шумо паргори ?удрат бар фалак бену?с мекашад, эй Пири Бузургворам. Бародарам Саъд? ?ини хайрбод дар ин боб ишорати возе? карда буд:

Агар сул? хо?ад ад?, сар мапеч

Ва гар ?анг ??яд, инон бармапеч!

Гуфтори хирадмандон нак? медорам. Фа?ат… донистан мехо?ам, ки пас аз муросою мадоро ша?риёри Ху?анд муста?има?вол мешавад ё саргардон?

– Аз сарсонию парешон? Худо нига? дорад, эй фарзанди азиз! ?ар к? сари таслим фуруд орад, фармонбардору забонбаста мешавад, лекин тадбири мо тас?ил[139 - тас?ил – са?л гардонидан, осон ва сабук кардан] аст, на таслим! Бор?о ба ту гуфтаам: хуррам касест, ки аз вай номи нек ?овидон монад. Ин гуфтор ма?зи ?аёти ман асту ба?ри он мек?шам, ки баъд аз сари мо ?иссаи ману ту м?ниси дили ?а?ониён шавад!

Бингар, ч? борони латиф меборад… Оби ра?мат аст борони навр?з?, ки бар рухи ?ар касе расад, ?арфи сабзе бар г?шаш расонад. Ин обест, ки оташи дилу с?зи синаи мо паст гардонад, то пеши ма?раму бегона нас?зем…

Эй фарзанди азиз, гар намедон?, бидон, ки ма?з аз ?атраи борони найсон ба даруни садаф марворид пайдо мешавад. Марвориди ману ту Мирм??сини дилбанди мост, ки бино ба ?авли худат ?олиё ?амро?и модар ва амакта?ояш Сайфуддини шоир дар Исфара асту зиёрати Маккаи мукаррама хо?анд рафт. Агар он?оро дарёфтан хо??, дуо мекунам, ки сафарат бегазанд ва камхатар шавад.

– Ху?андро тарк г?ям, ?алъаи обию сафина?ои ?анг?, тиру асли?а, бо?имонда захираи ?изо ч? мешавад? Зимоми ёрони вафодори хеш ба к? месупорам? ?амша?риён ч? мег?янд? Маро нанг меояд аз он, ки имр?зиёну пасовандон ша?риёри шерла?абро ша?оли буздил хонанд, сусткамару носипосу бетавфи?у но??дабаро ?исобанд ва бо писханду нафрат ёд оранд! Оё тан?оиву ломакон? низору нажанд нест?! Му?овиматро то нафаси охирин давом дода, ба мард? кушта шудан аз шармандаю лаънатзада гаштан оё бе?тар нест?!

– К? гуфт, ки тани тан?о мерав?? ?ама сафинаю ган?ина, лавозимоти ?ангию захираи х?роквор? бо худ гирифта, хасе ба му?ул намонда, пешопеши ?азораи ?онфидои худ арсаи ?анг иваз мекунед! Ин аст маънии тас?ил, ки ?арбиёни хирадпеша мусоли?а мег?янду тадбирест барои сабук гардондани душвор?. Яъне дар Ху?анд давом додани мо?аро бо му?ул дигар манфиате надорад. Ту вазифаи худ бо сарбаланд? и?ро кард?. Ба?ри озодию ободии Ху?анду ху?андиён ?он бар каф гирифта, мисли Сай?ун хур?шон шуд?, ки роздони тавонбахши туст ва аз ин баъд дарёи Сир мешавад, то асрори ?авонмардию ?а?рамонии туро дар ?аъри худ ни?он дорад ва ба ворисонат расонад…

Минбаъд ин ?о истодани шумоёнро масли?ат намеди?ам. Зеро агар якравию гарданшах? кунед, Чингиз бо лашкари бешумори худ фишору тазйи? аз ин батар кунад ва ?ар го?е бесило?у бенавою бечора монед, шуморо сахт бисоваду бикушаду ша?рро бис?заду мардумро ?орат кунаду ?атли ом ва манзараи Ху?анд аз Бухорою Самар?анд бадтар садчанд шавад. Ва тавре ки худат гуфт?, ба лонаи чу?з табдил ёбад. Ту ?аминро мехо???

Мирмалик ба нишони инкор сар ?унбонд, аммо ?арфе ба забон наовард. ?азрати Бузургвор дасти видоъ ба китфи ша?риёр ни?од ва каломи хайрбод гуфт:

– Эй фарзанди азиз, ки бо ибораи «лонаи ?у?з» ?уфли муамморо кушод?, худ хуб медон?, ки дар олам аз об покизатар чизе набошад, вале агар муддати мадид ба як ?ой ?арор гирад, гандида шавад. Мисли Сай?ун пок бошу хур?шон, то шук??у шавкату ?ашамат ва бузургии шерзилванди Ху?анд ба ум?и дил?о ?ор? шавад ва дар чашми оламиён ?овидона лангар андозад.

Хайр, фарзанди азизам. Худо медонад, ки мо бори дигар ?амдигарро мебинем ё не?! Охирин панди маро, охирин наси?ат ва масли?ати маро бо г?ши дил шунав: умр сармояест гузарон ва номаълум, эй фарзанди гиром?. ?ар ?о, ки бош?, сарсабзу сарбаланд бош ва ?ар ла?за ба мардум ро?ат расон. Ту ?аргиз тан?ою ломакон нест?! Ху?анд маъвои дили ту ва ху?анд? номбардори асили туст, эй фарзанди дилбанд.

Хайр, ман ба муло?оти Чингизхон меравам. ?озо явмун ъасибун![140 - ?уръон, сураи 11, ояти 17 ] Ин р?зи душвор асту хо? бинавозад, хо? бикушонад, барои ?ифзи Ху?андам се?ри сухан сипар мекунам, то балою мусибат ба ро?ат мубаддал гардад ва ?е? ва?т Ху?анд лонаи чу?з нашавад. Валло?у аълам бис-с-савоб ва ило?и-л-мар?аъ ва-л-маъоб. Ва ?ува асдо?у-л-?оиман ва ?ува аълам. Ал бо?? ва-д-доим ?ува Алло?у азза ва ?алла[141 - Худо дурусташро медонад ва ба ?ст бозгашту пано?. Ва ? аз ?ама ростг?тар аст ва ? ого?тар. Пояндаву мудом тан?о Худои азиз ва бузург аст. ]. Омин.

* * *

Шайх Масли?атдин вурроаи сафеди о?ар? – ?омаи хосаи с?фиёна бар д?ш андохту ба завра? нишаст ва ?он дар хатар ни?ода, ?амро?и Шайхи бухоро? ба со?или рости Сай?ун гузашт. Ончунон боэ?тиёт ба замин фуромад, ки кафши пояш заррае лойолуд нашуд.

– Подшо?они мо чун к?дакони хурдсоланд, – лаб ба сухан кушод Занг? Бобо, ки мехост, ?амсафарашро аз хул?у атвори Чингизхон пешак? ого?онад. – Агар ба он?о ?арфи муболи?ат ба о?анги хушомад г?ед, аз эшон табъи дил бахраманд мешавед. Аммо шо?и му?ул одами дигар ва аз олами дигар аст… Фаровонсухан? ва тамаллу?ро намепарастад…

Бузургвори Ху?анд ла?зае аз ро?гард? истода, ба р?йи Пири ч?пон?о бо назари илтифот нигарист ва байте аз Фирдавс? хонд:

Ба ?ар ?афт кишвар зи ман ога?ист,

Ситора рухи равшанамро ра?ист!

Шайхи Бухоро му?римона сар ?унбонд ва бо шо?байти Муиз? ?авоб гардонд: