Пераслед мінулага

На свiтаннi Юрый Люты yжо хадзiy па дому. Пасля моцнага i здаровага сну, падмацаваyшыся сняданкам, ён збiраy сябе на шпацыр. Яго твар яшчэ выглядаy сонным i стомленым, але y целе адчувалася бадзёрасць, а думкi прагнулi новых прыгод. Мужчына больш не хацеy проста ляжаць, а хацеy хадзiць i дзейнiчаць. Раптоyнае натхненне падказала яму заняцца любiмай справай. Ён цёпла апрануyся, на плячо павесiy чорную сумку, у якой ляжаy фотаапарат, i выйшаy на двор. Фота-вiдэапрылада, на якую ён збiраy больш за год, цяпер магла зафiксаваць усё тое, што чалавечая памяць не змагла б з выразнасцю запомнiць, усё тое, што хутка знiкала перад вачамi. Яму не прыйдзецца стаяць з мальбертам у холад, у дождж – у непагоду ён мог пiсаць карцiны дома, з фатаграфii. Юрый браy нейкую частку здымка i пераносiy яе на палатно, змешваючы са сваiмi iдэямi, ствараючы такiм чынам новую iлюстрацыю.

Юрый Люты выйшаy на двор разам з катом. Паветра было свежае i прахалоднае. Яно абуджала сiлы i дух у чалавечым целе. Перш за yсё Юрый выпусцiy сваiх дамашнiх птушак з зачыненага памяшкання, пакармiy iх. Рыжы кот iшоy за гаспадаром. Юрый выйшаy за веснiчкi, гадаванец рушыy услед за iм. Аднак, калi Юрый ступiy на дарогу, Рыжык адразу ж сеy ля абочыны i паглядзеy на гаспадара так, быццам прасiy яго не сыходзiць. Мужчына падышоy, пагладзiy жывёлу i, цiха i нетаропка, накiраваyся да ракi праз усю вёску.

Жвiровая дарога павяла Юрыя yздоyж палёy, дзе да вайны па краях вулiцы стаялi прыгожыя жывыя хаты. Затым дарога правяла Юрыя праз хмызнякi i трохi павярнула y бок, прывяла да yчастку Дзмiтрыя Янчанкi. Юрый Люты, заyважыyшы y двары невялiкую постаць Дзмiтрыя, прыпынiyся ля плота. На час ён адклаy свай шпацыр да ракi, бо захацеy пагаварыць з сябрам.

Разам з усходам сонца загудзеy легкавы аyтамабiль Дзмiтрыя Янчанкi. Мужчына y чыстай зялёнай робе i чорнай шапцы бадзёра хадзiy па двары, бегла аглядаy машыну, шукаy драпiны на чорнай фарбе. Дзмiтрый па сваёй прыродзе быy спакойным i стрыманым чалавекам. Часам ён быy занадта yпартым. Кожны буднi дзень, а бывала i y выхадны, ён адпраyляyся y пасёлак Санцычы, дзе працаваy кiроyцам грузавой машыны y час збожжаyборачнай пары, а цяпер, калi глеба яшчэ заставалася мяккай, працаваy на трактары, апрацоyваючы палi i падрыхтоyваючы iх да пасеву азiмых культур.

Янчанка адышоy ад аyтамабiля i незадаволена зiрнуy на жорсткае святло свiтанка, якое прабiвалася скрозь падлеткавыя хвоi. Затым ён хутка адвёy погляд i голымi пальцамi yзяyся за вароты. Далонi адчулi холад, а yсё нутро адчула, як памянялася надвор'е. Дзмiтрый прадставiy, як зусiм хутка адужэе вiльготны паyночны вецер, а за iм замест дажджу пойдзе снег. Сёння было холадна i мокра. Днi станавiлiся карацей. Янчанку не падабалася гэтая змена адыходзячай восенi, бо з прыходам снежна-дажджлiвых перападаy атрымлiвалася мала працоyных спраy, як на рабоце, так i дома. Ён любiy чымсьцi заняць сябе. Дзень сядзець i глядзець тэлевiзар – гэта не пра яго. Ён заyсёды шукаy сабе працу, нейкi фiзiчны занятак. Нават зiмой, у завiруху, Дзмiтрыю не ляжалася на канапе. Рукi свярбелi ад гультайства, i ён заходзiy у гараж або хадзiy па двары y пошуках працы. Калi дома рабiць не было чаго, у мужчыне абуджалася жаданне дапамагчы самай пажылой жыхарцы вёскi, Валянцiне Пруцiк. Ён чысцiy ад снегу заезд да яе двара, а то i дроy у хату мог занесцi. Нават яго жонка Галiна не магла прыпынiць яго працавiтасць хоць на пару дзён. Няyседлiвы муж праводзiy з ёй толькi паyдня, а потым сыходзiy па сваiх справах. А калi днi станавiлiся даyжэй, Дзмiтрый не пераставаy шукаць сябе y iншых. У прыклад, часцей заходзiy у госцi да Юрыя не толькi пагаварыць, але i адшукаць у яго працы, дапамагчы iнвалiду з якой-небудзь цяжкай працай. Вось, мiнулым летам, Дзмiтрый лазiy на дах Лютага, дапамагаy яму мяняць лiст шыферу. А гэтым летам скошваy траву не толькi y сябе y двары, але i падстрыгаy двары iншых. І як бы не раздражняла Галiну валанцёрства мужа i яго адсутнасць дома, яна нiяк не магла змянiць яго празмерную цягу да працы. Толькi y маладосцi, да нараджэння першага дзiцяцi, яны шмат праводзiлi разам часу: падарожнiчалi за мяжу, ездзiлi y розныя гарады на святы да сяброy.

Юрый Люты падышоy да варотаy i першым загаварыy:

– Добрай ранiцы!

– Вiтаю, Юрась! – адказаy Дзмiтрый Янчанка, – А ты куды y такую рань?

– Да ракi. Трэба нешта сфатаграфаваць. Зараз, у такi час, калi ранiцай усё прачынаецца, можна адшукаць прыгожае. Я не павiнен гэта прапусцiць…

Дзмiтрый толькi yсмiхнуyся i паспешлiва расчынiy драyляныя цёмныя вароты. А Юрый цiха дадаy:

– Рака зараз спакойная, змрочная…

– Там, уздоyж ракi, вады шмат. Не патанi y балотах! – казаy Янчанка, адыходзячы да машыны, – Табе б з правага боку зайсцi, з кургана, дзе вузка. Ну, трэба будзе на тое месца y сезон на рыбалку як-небудзь з'ездзiць!

Дзмiтрый Янчанка сеy у машыну, выехаy з двара i спынiyся ля дарогi. Ён не глушыy рухавiк чорнага красовера, хутка выйшаy з аyтамабiля i паправiy шапку, якая хавала яго залысiну. Мужчына цяпер чакаy жонку, якую трэба было па дарозе падвезцi да аyтобуснага прыпынку. Галiна заyсёды збiралася y дарогу павольна, быццам не заyважала часу. Ёй было yсё роyна: яны збiраюцца да дзяцей у госцi, цi y лес за грыбамi, цi проста y гарадскую краму за пакупкамi – муж заyсёды доyга стаяy ля аyтамабiля i пазiраy на гадзiннiк. Часам рабiлася так, што з-за сваёй марудлiвасцi Галiна спазнялася на аyтобус, i Дзмiтрыю даводзiлася везцi каханую да наступнага прыпынку або да самага горада, да самай работы. У такiя моманты ён прыязджаy на сваю работу не своечасова i атрымлiваy вымову. Нягледзячы на тое, што слабахарактарны муж быy трохi злы на Галiну, ён усё ж не крычаy на яе. З крыyдай у мяккiм голасе ён казаy ёй, што y наступны раз яна пойдзе на работу пешшу. Але Галiна yспрымала яго крыyдлiвыя словы як пустое, як раздражненне пачуццяy, не надаючы iм вялiкага значэння.

З замужжа i да пачатку вайны Галiна Янчанка працавала паштальёнам у родным пасёлку. А пасля вайны, калi ад пасёлка амаль нiчога не засталося, яна yладкавалася працаваць у гарадское паштовае аддзяленне. Аднак, нягледзячы на гэта, яна не змагла адпусцiць родных аднавяскоyцаy ад сябе. У зiмовы час Галiна yсё часцей брала на сябе нескладаную працу, каб паштовы аyтамабiль не заязджаy у Боркi. Яна сама прывозiла y вёску лiсты i газеты. Любiла прайсцiся па хатах i пагутарыць з людзьмi. Але yжо праз месяц яе адправяць на пенсiю, што стане вялiкiм палягчэннем для яе мужа, якi не любiy чакаць яе y ранiцу, якому надакучвалi яе спазненнi. Ён дагэтуль не прывык да яе работы y горадзе. Аднак пухлая i невысокая жанчына Галiна перажывала. Яна баялася пенсii, баялася сыходзiць з работы. Жанчына з вялiкай цяжкасцю адлiчвала апошнiя працоyныя днi.

Дзмiтрый Янчанка зачынiy вароты, стаy ля пярэднiх колаy аyтамабiля i з незадаволеным выглядам пазiраy: то на наручны гадзiннiк, то на карычневыя дзверы свайго цаглянага дома, то на апошняе лiсце саду, то на Юрыя Лютага, якi казаy пра розныя дробязi. У гэтыя хвiлiны Дзмiтрыю было не да размоy. Ён адказваy коратка i цiха, згаджаyся з усiм, што чуy. Усё з-за таго, што y яго галаве зарадзiлася невясёлая думка, якая прымушала задацца пытаннем: няyжо Галiна зусiм забылася пра яго, няyжо яму прыйдзецца вярнуцца y дом, каб падагнаць жонку, злавацца i злаваць яе?

– Ну… Дзе ж яна? – мiжволi вырвалася з тонкiх вуснаy Дзмiтрыя, ён зноy паглядзеy на гадзiннiк.

Яму здавалася, што сонца стала ярчэй прабiвацца скрозь лес, паднялося нашмат вышэй. Трапятала сэрца, згасала надзея на своечасовы ад'езд.

Дзмiтрый адчуваy раздражненне i незадаволенасць, а Юрый Люты адчуy незразумелую трывогу i смуту гэтай ранiцы. Мужчыны стаялi тварам да дома, кожны думаy пра сваё. Яны зусiм не чулi, як ззаду наблiжалiся асцярожныя крокi Лебедзева.

– Ёлкi-палкi. Зноy? – загучаy тонкi голас Аляксандра Лебедзева, – Зноy Галiна збiраецца, як на спатканне? – з нейкай iронiяй вымавiy ён i пачухаy далонню сiвое кароткае шчацiнне.

Янчанка i Люты хутка павярнулiся на знаёмы голас i працягнулi аднавяскоyцу правую руку для вiтання.

Да iх падышоy шасцiдзесяцiшасцiгадовы Аляксандр Лебедзеy, невысокi мужчына з шэрай кепкай на лысай галаве. Круглая галава кiyнула, тонкi выцягнуты нос засiпеy, а хвалiстыя вусны расцягнулiся ад усмешкi. Цела Лебедзева выглядала спартыyным, як у дарослых спартсменаy па лёгкай атлетыцы, i, нягледзячы на свой узрост, мужчына працягваy займацца спортам. Амаль кожную ранiцу ён апранаy спартыyны цёмна-сiнi касцюм, шэрыя красоyкi, кепку i выходзiy на вулiцу. Жыy ён недалёка ад сям'i Янчанкi, правей ад iх, праз адну хату. Іх агульная суседка, Юлiя Абрамоyская, яшчэ спала, на вокнах былi зашмаргнутыя шторы.

– Ну што ты, Аляксандр? – загаварыy Юрый Люты.

– Хаджу, блукаю, як малады. Жанчыну шукаю для жанiцьбы! – з жартам адказаy Лебедзеy, а затым кiyнуy у бок хаты Юлii Абрамоyскай, – Мабыць, яна яшчэ спiць.

Да размовы далучыyся Дзмiтрый Янчанка:

– Дык то, у горад табе трэба. Там жанчын хапае, ды паболей, чым тут будзе. Ёсць i ва yзросце спартсменкi… Па выхадных будзеш з iмi y парку фiнскай хадой займацца. Там i жонку знойдзеш! А ты што, яшчэ не пагадзiyся на пераезд?

– Пачакай! Ты гэта пра што? – усмiхаючыся, спытаy Аляксандр Лебедзеy, – Нiхто не прапаноyваy мне пераязджаць. Не разумею. Дарэчы, мне i тут добра.

– Як жа?! Не чуy, цi што, што новыя кватэры даюць? Прапануюць вясковым перасяленцам добрыя yмовы. Нейкая там праграма y iх…

– Здаyся мне гэты горад. Пажылi! Ведаем! – усклiкнуy Аляксандр, – Цяпер мая душа спакою просiць. А калi што, магу y гасцiнiцы пару дзён пагасцiць, паглядзець на шумны горад. А жанчыны гарадскiя не цiкавяць, я yжо вясковую прыкмецiy… А твая, Дзмiтрый, прачнулася хоць? Нешта доyга ты яе чакаеш.

– Мая? Дык… – хмурна вымавiy Янчанка, – Прачнулася… Ды yсё нiяк не збярэцца. Ужо i раней пачалi падымацца з ложка, усё роyна, не спяшаецца. Вось вазьму, калi-небудзь, збяруся i паеду без яе! А яна выйдзе, а машыны ды няма… Ведаць будзе! – не новае казаy Янчанка.

– Галiна потым табе так дасць… Вунь, той рыдлёyкай, ды па спiне, – паказваy Люты на iржавую рыдлёyку з высокай драyлянай ручкай, што прыхiлiлася да зялёнага плота, – Так што, што нi кажы, а нiчога не зробiш, чакаць прыйдзецца!

– Гэт… Ты, вядома, маеш рацыю, – неахвотна згадзiyся Дзмiтрый, – Ды дзе ж яна?! Хутчэй бы на пенсiю выйшла. Нерваy ужо не хапае з яе работай.

– Колькi ёй да пенсii? – спытаy Лебедзеy.

– Тыднi тры недзе.

– Як раз да зiмы… Ох, ёй будзе цяжка прывыкнуць. Я ж, як кiнуy трэнерскую кар'еру, так першы час сумаваy па рабоце… А ты, Юрась, куды yжо сабраyся? Да сястры?

– Я да ракi, трэба мне, для творчасцi, – спакойна адказваy Люты, але не паспеy ён дагаварыць.

– Русалку лавiць? – засмяяyся Лебедзеy.

Юрыю не спадабаyся жарт, але ён для ветлiвасцi yсмiхнуyся. У яго было сваё жыццё, якое не yсе маглi зразумець. Таму, Юрый не спрабаваy растлумачыць кожнаму суразмоyцу важнасць сваiх iдэй. Ён не лiчыy сябе мастаком, яму так здавалася, але яму падабалася трымаць пэндзаль у руках, змешваць фарбы, наносiць iх на палатно i любавацца гатовай работай. Сёння y яго была новая мэта, новая задума, i ён з вялiкiм энтузiязмам выйшаy з дому. Нават пасля слоy Лебедзева, яго творчае iмкненне не згасла. Юрый Люты адразу проста захацеy пакiнуць кампанiю. Ён мог весела адказаць Аляксандру на яго жарт, але не стаy. Яму было некамфортна знаходзiцца y грамадстве Лебедзева. Юрыя трохi карабацiла тое, што гэты чалавек, былы спартсмен, усю вайну прабыy за мяжой, што ён добраахвотнiкам не вярнуyся дапамагчы сваёй краiне. І наколькi Юрый чуy, Лебедзеy не аказаy нiякай дапамогi нi y гады вайны, нi пасля – нiякiх ахвяраванняy пацярпелым.

– Пайду я, – адказаy Люты, – Сонца хутка yстае…

Ён пацiснуy мужчынам рукi i адышоy ад iх. Янчанка i Лебедзеy на хвiлiну задумалiся, праводзiлi позiркам земляка.

Юрый страцiy цiкавасць да зносiн i цяпер, з лёгкай галавой, спяшаyся да ракi. У дарозе yсё ж можна было адцягнуцца ад людзей i ад дамашнiх клопатаy.

Аляксандр Лебедзеy не адчуваy да сябе нiякай пагарды з боку Лютага. Ён толькi злёгку збянтэжыyся i задуменна вымавiy:

– Сёння Юрась выглядае дзiyным. Не прачнуyся цi што?

– Не ведаю… – адказаy Янчанка, пацiскаючы плячыма.

Тут жа адчынiлiся дзверы, i зазвiнелi ключы. На ганак выйшла Галiна y чорным восеньскiм палiто да каленяy, у сiнiх нагавiцах i чорных боцiках. Яе цёмныя афарбаваныя валасы да плячэй былi прамымi.

– Ну, нарэшце! – вырвалася y Дзмiтрыя, – Дачакалiся! – выдыхнуy ён з палёгкай.

– Паспееце… – дадаy Аляксандр i паглядзеy на свой стары гадзiннiк, якi быy падораны яму на памяць першымi вучнямi.

Дзмiтрый Янчанка адразу ж сеy у машыну. Ён цiха зачынiy дзверцы i надзеy акуляры для зроку. Акуляры Дзмiтрый стаy насiць пасля вайны i надзяваy iх толькi тады, калi кiраваy транспартам.

Каравокая смуглянка Галiна без клопатаy зачынiла дом, выйшла з двара, замкнула веснiчкi на зашчапку i павярнулася да Аляксандра. А той спачатку паглядзеy у жывыя жаночыя вочы Галiны, потым на яе маленькi акуратны нос i на прыгожыя вусны, памазаныя чырвонай памадай, а затым зноyку зiрнуy у вочы.

– Добры дзень, Галюся! – шырока заyсмiхаyся Лебедзеy, – Якая ж ты, ну… Ты… – выпрастаyся ён перад ёй як певень.

Жанчына y адказ усмiхалася, спынiлася перад iм i звонкiм голасам сказала: