Дерт

Дерт
Ба?ыт М?дiмкызы

Берiлiп отыр?ан б?л ??гiмеде ауыр дертке шалды??ан адамны? к??iл-жайы, оны? жанында б?йек болып ж?рген адамдар?а деген к?з?арасы ж?не ?мiрге деген ??штарлы?ы жайында айтылады. Сонымен бiрге, емдеп ж?рген д?рiгерлердi? бiлiктiлiгi мен сауаттылы?ы м?нда аны? бай?алады. ??гiме шынайы ?мiрден алын?ан ж?не м?нда?ы кейiпкерлердi? есiмдерi ?згертiлмей берiлген. ??гiме екiншi кейiпкердi? атынан баяндалады.

Дерт

Ба?ыт М?дiмкызы

© Ба?ыт М?дiмкызы, 2018

ISBN 978-5-4490-2669-9

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Д Е Р Т

1997 жылды? к?з айында ?анабек Байсеитов атында?ы музыкалы? колледжде д?рiс бе – рiп ж?рген Ба?ыт т?те ертемен ?йiнен шы?ып автобус аялдамасына келдi. Аялдамада к?лiк к?тiп т?р?андар баршылы? екен. Номер сегiзiншi автобус келгенде м?нда т?р?андарды? к?пшiлiгi к?лiкке ?арай лап бердi. ?йтiп-б?йтiп к?пшiлiктi? екпiнiмен Ба?ыт т?те де автобус?а iлiндi-ау, ?йтеуiр. Колледж ?аланы? орталы?ында орналас?ан едi. М?нда ол кiсi ?аза? топтарына – сольфеджио, музыкалы? сауатыны? негiзi, гармония, музыкалы? ?дебиет п?ндерiнен ?аза? тiлiнде д?рiс беретiн. Елiмiз егемендi болып т?уелсiздiк ел бол?аннан кейiн жо?ар?ы ж?не орта о?у орындарында ?аза? тiлiнде о?ытатын топтар ашыла баста?ан едi. ?аза? орта мектептерiн бiтiрiп келген балалар?а б?л ?те тиiмдi болды. Жергiлiктi балалар ?рине орыс тiлiн бiледi. Ал ауылдан келген балалар?а, ?сiресе Мон?олия мен ?ытай елдерiнен к?шiп келген кiсiлердi? балаларына орыс тiлiнде о?у ?иын?а со?ады. Сонды?тан ?аза? топтары ашыл?аны ?уантатын жа?дай болып табылады.

Сонымен, Ба?ыт т?те кабинетке кiрдi. О?ушы студенттер ?лi жиналып бола ?оймапты. Ол кiсi са?атына ?араса саба?ты? басталуына ?лi бiраз уа?ыт бар екен. Балалармен амандасып, ананы-мынаны с?йлесiп отыр?анда бiр ?ыз о?ытушысына ?арап:

– Апай, б?гiн Айг?лдi? ту?ан к?нi!

– А… жа?сы екен, ??тты?таймын! Денсаулы?ы? мы?ты болып, деген арманы?а жет айналайын! – Осыдан кейiн бiр ?ызды ?асына ша?ырып, – Н?рг?л, мына а?шаны алып, жа?ын ма?да?ы д?кеннен к?мпит алып келе ?ой, – деп ??ла?ына сыбырлады.

Н?рг?л т?рлi-т?стi фантиктерге ?демiлеп ора?ан т?ттiлердi алып келiп апайына бердi.

– Рахмет Н?рг?л, саба?ымызды бастайтын уа?ыт болыпты, орындары?а отыры?дар. Алдымен балалар, Айг?л деген домбырашы ?ызымызды ту?ан к?нiмен ??тты?тап ?ояйы? та мына т?ттiлерден ала отырайы?, – деп, Ба?ыт т?те Н?рг?л ?келген жа?а?ы к?мпиттердi столды? ?стiне бетiн ашып ?ойып ?ойды. О?ушы студенттердi? б?рi м?з болып т?ттiлерiн ала бергенде Н?рлан деген сырнайшы бала есiктi то?ылдатып, «кiруге р??сат па?» деп кiрiп келдi.

– А, Н?рлан, неге кешiгiп келдi?? Орны?а отыра ?ой, б?дан былай кешiкпе, – деп апайы Н?рлан?а ?арап жымиды. Столды? ?стiндегi т?ттiлердi к?рiп Н?рлан:

– Б?л ненi? ??рметiне? – деп ?алды апайына ?улана ?арап. Отыр?ан балаларды? б?рi к?лiп жiбердi.

– Айг?л ?ызымызды? б?гiн ту?ан к?нi екен, ??тты?тап ?ой, ?у бала, – деп апайы б?л бала?а с?йсiне ?арап жымиды.

Б?л топта?ы балалар «?аза? халы? аспаптар б?лiмiнде» о?иды. М?нда – домбыра, ?обыз, сырнай, саз сырнай, сыбыз?ы, жетiген сия?ты аспаптарда ойнап ?йренедi. Сонымен бiрге о?ушылар музыкалы? теория п?ндерiн бiрге алып ж?редi. Теория п?ндерiне – сольфеджио, музыка теориясы, музыкалы? ?дебиеттер (Шетел музыка ?дебиетi, Орыс музыка ?дебиетi, ?аза? музыка ?дебиетi ж?не Ке?ес д??iрiнi? музыка ?дебиетi), гармония, полифония кiредi. Б?л п?ндердi толы? ме?герген о?ушы ерте? жа?сы маман иесi болып шы?ады. Ба?ыт т?тенi? алдында д?рiс алып отыр?ан о?ушылар екiншi курс студенттерi. Сольфеджио п?нi т?рт жыл бойы, я?ни о?у ая?тал?анша созылады, ал бас?а п?ндердi? ?зiнi? о?у мерзiмдерi бар. Мысалы, музыка теориясын бiрiншi курста, гармонияны екiншi курстан бастап о?иды. Б?гiн о?ушылар Гармония п?нiнен д?рiс алып отыр.

– Балалар, есiмiзге т?сiрейiк, гармония деген ??ым ненi бiлдiредi!? – деп о?ытушы

о?ушылар?а ?арады. – К?не, Н?рлан, сен айта ?ой.

– Гармония деген с?з – ?йлесiмдiлiк – деген ма?наны бiлдiредi. Мысалы, бiр дауыс?а жазыл?ан ?ндi екi, ?ш, т?рт дауыс?а салып, дыбыстарды ?йлестiру ар?ылы айту?а болады. Немесе, бiр дауыста берiлген ?нге с?йемелдеу партиясын жазып шы?ару?а болады.

– Жарайсы? Н?рлан, отыра ?ой. Ал ендi мына бiр дауыста берiлген ?уендi, М?нш?к ?ызым, та?та?а шы?ып жаза ?ой, – дедi де апайлары балалар?а ?арап, – ал сендер мына ?уеннi? тональды?ын, оны? ??рамын ж?не ?ай ?ндестiктен басталып ?ай ?ндестiкке ая?талатынын аны?та?дар, – деп Ба?ыт т?те та?та?а ?арады.

Балалар та?тада?ы ?уендi д?птерлерiне жазып алды да талдай бастады.

– Ал М?нш?к, б?л ?уендi ?зi? талдап шы?.

– Б?л ?уен ре мажор тональд?ында жазыл?ан. Кiлт ?асында екi диез белгiлерi бар – фа-диез ж?не до-диез. ?уен негiзгi ре дыбысынан басталып, сол негiзгi дыбыс?а ая?талады.

– Негiзгi дыбысты не деп атаймыз ж?не ?андай ?рiппен белгiлеймiз? – деп о?ытушы балалар?а ?арады да, – сен айта ?ой ?айрат, – дедi.

– Б?л дыбысты, б?л дыбысты… – деп ?айрат к?мiлжiп, басын сипап т?рып ?алды.

– Сен саба?ты к?п жiбересi?, оны? себебi неде? – Апайлары ?айрат?а ?арап ?атулы т?рде ?н ?атты.

– Апай, ол а?ша т?леп о?иды, сонды?тан, а?ша т?лесем болды, диплом аламын деп ойлайды, – дедi жанында отыр?ан Д?улет.

– ?анша п?л т?лесе?де, ма?ан десе? миллион т?ле, эмтиханды тапсыра алмаса? са?ан ешкiм диплом бермейдi балам! Ерте? жа?сы маман боламын десе?, о?у о?ы, бiлмеген, т?сiнбеген жерi?дi с?ра. ?ндестiктер туралы та?ырыпты бiз бiрiншi курста, теория п?нiнде ?ткенбiз. ?мытпасам, былтыр да са?ан ескерткен т?рiздi едiм, солай ма!?

– Ия апай, т?сiндiм, – деп ?айрат орнына отырып, ?ял?андай болып т?мен ?арады.

– Апай, мен айтайыншы!

– Айта ?ой ?арак?з, негiзгi дыбысты ?алай атаймыз!?

– Тоника деймiз ж?не ол «Т» ?рiбiмен белгiленедi немесе бiрiншi сатыны? белгiсiн ?оямыз – І – рим саныны? белгiсi.

– Ендi осы ?уеннi? сольфеджиосын ?ндетiп, б?рiмiз ?осылып айтып шы?айы?, – деп апайлары пианиноны? ?асында?ы орынды??а отырып, ?уеннi? тоникалы? ?шдыбыстылы?ын ойнап, о?ушылармен бiрге айтты да «ре мажор» тональды?ыны? дыбыс ?атарын т?меннен жо?ары?а ж?не жо?арыдан т?мен айт?ызды. – Ендi ?р дыбысты? астына ?ндестiк белгiлерiн ?ойы?дар да ?йлестiрiп, осы ?уеннi? екiншi, ?шiншi, т?ртiншi дауыстарын жазып к?рсетi?дер.

Ба?ыт т?те о?ушылар?а тапсырманы бердi де ?зiнi? ?ара терге т?сiп оты?анын бай?ады.

Кейiнгi кезде бойында ?лсiздiк пайда бол?анын да сезiнiп, о?ан сонша м?н бермеп едi. Ол

?алта орамалын алып ма?дайын с?рттi де орамалды кеудешесiнi? жа?асыны? астына б?ктеп салып ?ойды. «Ма?ан не болды екен?» деп ойлап, та?та?а ?арады да:

– Балалар, М?нш?к ?ндестiктердi д?рыс ?йлестiрiп жазды ма?

– Апай, мен айтайыншы! – деп М?лдiр орнынан т?рды.

– Ал ты?дайы?, айта ?ой!

– Б?л ?уен бiр с?йлемнен, екi фразадан ??рылады. ?р фраза т?рт тактыдан т?рады. М?нш?к бiрiншi фразаны тоникамен ая?тады, ал ол дыбыс тоника да, доминанта да бола

алады. Мен ол жерге доминантаны ?ояр едiм. Д?рыс па, апай?

– Ия, д?рыс айтасы? М?лдiр, – деп о?ытушылары риза болды жа?а?ы ?ыз?а. Одан кйiн балалар?а ?арап, – Кiм айтады, неге бiрiншi фразаны доминанта ?ндестiгiмен ая?та?ан д?рыс?

– Мен айтайыншы, – деп, Ма?сат орнынан т?рды.

– Б?рiмiз ты?дап отырмыз, сонымен, неге? – деп, апайы сумкасынан та?ы бiр ?ол орамалын алды да ма?дайын с?рттi. Ол кiсi ?зiн жайсыз сезiнiп отыр едi.

– ?йткенi, бiрiншi фразаны доминантамен ая?таса, ол ?уеннi? жал?асы бар деген с?з, сонымен бiрге ?уеннi? ?йлесiмдiлiк ?нi баи т?седi. Ал ?уеннi? со?ы тоникалы? ?ндестiкпен ая?талады да оны? ая?тал?анын бiлдiрiп т?рады.

Мiне, осылайша саба? ?тiп жатты. Алдын?ы ?атарда отыр?ан Г?лн?р мен Назг?л апайларыны? ?зiн сонша жа?сы сезiнiп отырма?анын бай?а?ан едi. Олар апайларына бiр т?рлi жанашырлы? таныта ?арады. Олар «апай?а суы? тиiп ?ал?ан сия?ты ?ой» деп ойлады.

– Балалар, бiрiншi курста теория курсын ?тiп эмтиханды б?рi? ойда?ыдай жа?сы тапсырды?дар. Маманды?тары? бойынша эмтихан ал?ан м??алiмдерi? ма?ан «?аза?ты? балалары ?шiн ?аза? топтары ашыл?аны ?андай жа?сы болды» деп, сендердi ма?тады. Мен де сендер ?шiн ?уанып ?алдым, жа?сы бол?ан екен. Ендi мiне, «Гармония» п?нiн аса зейiн салып о?ыса?дар ?здерi? ?шiн ?те жа?сы болады. Менi? былай деп айтып отыр?аным, кейiн ?з жандары?нан ?уен шы?аратын боларсы?дар. Сонда дыбыстарды ?йлестiру ар?ылы сол ?уенге с?йемелдеу партиясын жазып шы?ара аласы?дар. Сонды?тан б?л п?ндi жа?сы ме?герiп ал?андары? ?здерi?е жа?сы болады.

– Апай, сiз ?з жаны?ыздан музыка шы?арды?ыз ба? – деп, Н?рлан ?улана ?арады о?ытушысына.