Дерт

– ?рине, мен ?ара?анды ?аласында?ы музыкалы? училищеде о?ыдым. Сонда о?ып ж?ргенiмде музыка шы?ару?а тырысатынмын. Бiра? ол жаз?андарымды бiреуге к?рсетуге ?ялатын едiм. Бiра?, сонда да болса мемлекеттiк эмтихан?а ?з шы?армаммен шы?тым. Ол шы?армам «Жас бала» деп аталады. Ас?ар Лекеровты? ?ле?iне жазыл?ан т?рт дауысты хор а капелла болды. А капелла – деп, аспапты? с?йемелдеуiнсiз орындалатын шы?арманы айтады. ?рине, бас?а да шы?ар?андарым бар. Оны ?здерi? «Музыка сауатыны? негiзi» ж?не

Балалар музыка мектебiне арнал?ан «Сольфеджио» о?у ??ралыны? музыкалы? мысалдарына берiлген жатты?уларынан бай?а?ан шы?арсы?дар. – Апайлары бiраз ?ндемей отырды да, – мына есептi жа?сы шы?арды?дар, ендi та?ы бiр есеп шы?арайы?.

– Айдын, сен шы?а ?ой. Мына бас дауысына берiлген ?уендi та?та?а жаз. Осы есептi шы?ары?дар содан со? жа?а та?ырып?а к?шемiз. Бас дауысы дегенiмiз е? т?менгi дауыс. Б?л дауыста берiлген дыбыстарды ?ндестiре отырып бiз ненi аны?тап шы?арамыз?

– Негiзгi, сопрано партиясын шы?арамыз, – деп, балалар жамырай жауап бердi.

Берiлген музыкалы? есептi б?рi жабылып шы?арып бол?ан со? апай жа?а та?ырыпты т?сiндiре бастады.

– Жатаханада т?ратындарды? жа?дайлары ?алай? ?арындары? аш?ан жо? па? – деп Ба?ыт т?те ?зiлiс кезiнде балалардан с?рады.

– Ой, апай, газ жо?, свет жо?, тама?ты ?йтiп-б?йтiп дала?а пiсiремiз, – дедi пысы?тау келген Айг?л. – Далада жат?ан ?ш-т?рт кiрпiштi ?алап, соны? ?стiне кастрюляны ?ойып астына от жа?амыз. Бас?а амал жо?.

– Ойбу… ?ара?тарым-ай ?… б?л ?иынды?тардан да ??тылармыз, шыда?дар. ?андай жа?дай болса да ?арындары?ды ашырма?дар, денсаулы? деген зор байлы?.

Ба?ыт т?те ж?мыстан шы?ып, автобус аялдамасына ?арай бет алды. «Осы ма?ан не болды? ?ара терге т?сiп, бойымды ?лсiздiк билегендей болып к?рiнедi. Д?рiгерге барып ?аралуым керек шы?ар,» – деп ойлай бердi. Ол кiсi осылайша ойлап к?лiк аялдамасына жеттi. Осы жерде осы кiсi туралы айтып кеткенiмiз ж?н болар. Осыдан ?ш жыл б?рын к?йеуi К?дiрхан Б?кей?лы мезгiлсiз ?айтыс болды. Ол кезде елiмiзде ?иын-?ыста? заман басталып едi. 1986жылы Елiмiздi? Бас секретары бол?ан М.С.Гарбачевты? ж?ргiзген «?айта ??ру» саясаты ж?ргiзiлiп, ке?iнен ??лаш жайды. ?аза? мемлекетiнi? Бас секретары ауыстырылып ел iшiнде наразылы? туды. Соны? н?тижесiнде мемлекетiмiздi? астанасы Алматы ?аласыны? студент жастары, ?аза?ымны? ?л-?ыздары бейбiт шеруiн ??рып ала??а шы?ты. ?кiнiшке орай б?л шеру бейбiт шеруi болмай ?ант?гiске айналып, талай жастарымыз ?аза болды. М?ндай ?оз?алыстар мемлекетiмiздi? бас?а ?алаларында да ?тiп ?з ?олдаушыларын тапты. Осы тарихи, м?нi зор о?и?аны? н?тижесi Ке?естер Ода?ына кiретiн мемлекеттердi ?з алдына, т?уелсiз мемлекет ??руларына м?мкiндiк тудырды.

Сонымен, 1991 жылы ?аза?стан т?уелсiз мемлекет болып жарияланды. О?ан б?рiмiз ?уанды?, бiзбен бiрге б?кiл ?лемде т?ратын ?аза? хал?ы ?уанды. Бiра?, ?р бастаманы? ?з ?иынды?тары да болады ?ой. Елiмiзде нары?ты? экономика басталды. Ол жылдары К?дiрхан а?аны? отбасы Талды?ор?ан орман шаруашылы?ына ?арасты ?йде т?ратын. Орман Шаруашы —

лы?ыны? ке?сесi Ардагерлер сая жайында, ?аланы? сыртына ?арай орналас?ан. Б?л кiсiлер к?шiп келгенде м?нда т?рт-а? отбасы т?ратын, кейiннен т?р?ын ?йлер салынып, ша?ын ауыл?а айналды. Осы то?саныншы жылдардан бастап завод, фабрикалар жабылып талай ел ж?мыссыз ?алды. Соны? н?тижесiнде, бала-ша?асын асырау ?шiн талай ел сауда-сатты?пен айналыса бастады.

То?саныншы жылдарды? ая?ына ?арай бiлiм мен медицина п?л-а?ылы бола бастады. Тiптен а?шасы жо?тар д?рыс ем алудан ?алды. Кейбiр ауыруханаларда со?ыр iшек ?стамасымен келген ауыруды «а?ша т?лемесе? ота жасамаймыз» деп, к?мек к?рсетпей жат?ызып ?оятын жа?дайларды да естiдiк. Б?л деген с?мды? емес пе? Д?рiгер Гиппократты? антын берiп т?рып, осындай iс-?рекетке бару?а болмайды ?ой. М?ндай д?рiгердi д?рiгер деп санау?а бола ма? ?рине, жо?. Д?рiгер деген алдына келген ?зiнi? ?ас жауынан бас тартпай емдеуi мiндеттi. Ал бiлiм жа?ына келетiн болса?, к??iлге ?онбайтын жа?дайлар жетiп артылады. Мысалы, тест тапсырып жо?ары бал ал?андар грант?а iлiнiп п?л-а?ысыз о?иды. Ал грант?а iлiнбегендер, ?рине ?ке-шешесiнi? тап?ан-таян?андарын т?леп о?иды. М?нда, о?ушы балаларды екi топ?а б?л?ге болады. Адал, ой-?рiсi ке? балалар о?уларын жа?сы о?ып, ата-аналарыны? е?бектерiн а?тайды. Ал кей балалар о?у о?ымай, к?ше ?ыдырып, эмтихан кезiнде зачет кiтапшаларыны? арасына екi мы?, бес мы?ды салып тиiстi ба?аларын алып, курстан курс?а ?тiп отырады. ?кiнiшке орай м?ндай жа?дайлар кездесiп т?рады. Осыны? н?тижесiнде мынындай ой туады, – м?ндай о?ушылардан ?андай маман шы?ады? Ж?не, п?л-а?ылы о?у м??алiмдi де, д?рiгердi де ?здерiнi? тiкелей мiндеттерiнен айырды ма деп ?ор?амын. Келешекте б?л жа?дайды? б?рi ?з арнасына т?седi деп ?мiттенемiн.

?ымбатты о?ырманым, ?афу ?тiнемiн, ойым б?лiнiп кеткен т?рiздi. Сонымен, Ба?ыт т?те ?зiн соншалы?ты жа?сы сезiнбесе де Музыкалы? колледжде д?рiс берiп ж?ре бердi. О?у жылыны? басына ?арай мектеп м??алiмдерi медициналы? сараптамадан ?тедi. Ал т?темiз №3 мектеп интернатта да музыкадан д?рiс беретiн едi. Б?л мектепте ?аза?ты? дарынды балалары ?шiн музыка б?лiмi мен бейнелеу б?лiмi ашыл?ан. Музыка б?лiмiнде фортепиано, домбыра, ?обыз, бас ?обыз, прима, сырнай класстары ж?мыс iстейдi. Ба?ыт т?те м?нда теориялы? п?ндерiнен д?рiс бередi. Осы ?аза? мектебiне е? ал?аш келгенiнде ол кiсi балалар?а былай деген едi:

– Балалар, мен орыс мектебiн бiтiрiп, училищеде де, институтта да орыс тiлiнде о?ыдым.

Кейiн ж?мыс iстегенде де орыс ?жымында ?ызмет ат?ардым. Сонды?тан, д?рiс берiп т?рып бiр жерлерiнде ?ателiк жiберетiн болсам сендер к?лме?дер, керiсiнше, менi т?зетiп отыры?дар.

О?ушы балалар апайларыны? б?л ?сынысын т?сiнiстiкпен, ?ндемей ?абылдады.

Сонымен, сараптаманы тапсыр?аннан кейiн д?рiгер б?л кiсiге «сiз тубдиспансерге барып рентгенге т?суi?iз керек, ?йткенi мына флюрография?ыз т?сiнiксiздеу болып т?р» дейдi. Жарайды деп, Ба?ыт т?те тубдиспансерден медициналы? тексерiстен ?тедi.

– Сiзге суы? тиiп, тымауратып ауырды?ыз ба? – деп д?рiгер ?йел с?рады.

– Ия, ауырдым. 94 жылдан бастап орман шаруашылы?ыны? орталы? ?азаны т?р?ын ?йлерге жылу берудi ?ойды. Ал бiз сол шаруашылы?ты? ?йiнде т?рамыз. ?йге бiресе ??рмет ?айным келiп, бiресе С?бит iнiм келiп пеш салып, он тоннадан к?мiр жа?са? та ?йiмiз бiр жылынбады. Сонымен, екi ?ысты тастай суы? ?йде ?ткiздiк. Содан денсаулы?ыма зиян тиген шы?ар, – деп, Ба?ыт т?те д?рiгерге жа?дайын айтты.

– ?азiр де сол ?йде т?расыздар ма? – д?рiгер ол кiсiге та?ыр?ана ?арады.

– Жо?, Аймен ?пкемнi? ?лы Серiктi? к?мегiмен ?аланы? орталы?ынан ?ш б?лмелi п?тер алды?. Ал ?з ?йiмiздi iнiм Н?р?азы?а сый?а тартты?.

– ?азiр ?ор?атын ештеме жо?, бiра? ем ?абылдау керек. Сiзге д?рiлердi? тiзiмiн жазып беремiн, соларды ?абылдап, кейiн тексерiлуге келесiз. Мына ?абылдайтын д?рiлер мы?ты антибиотиктер. Тез жазылып кетесiз, – дедi д?рiгер д?рiлердi? тiзiмi жазыл?ан ?а?азды берiп

отырып.

– Сонда мен балалармен ж?мыс iстеуiме болмайды ?ой? – деп, Ба?ыт т?тенi? к?здерi ба?ырайып д?рiгерге ?арады.

– Жо?, ?ор?па?ыз. Егер емделмесе?iз, дертi?iз ас?ынып кетуi мумкiн. Сiз дер кезiнде келдi?iз. Ересек балалармен ж?мысы?ызды жал?астыра берi?iз, еш уайымдама?ыз, б?рi жа?сы болады.

– Жарайды, рахмет, – деп т?те д?рiгердi? кабинетiнен шы?ып кеттi.

Дертке шалды??ан адам ?шiн д?рiгердi? с?зi за? ?ой. Сонымен, Ба?ыт т?те, д?рiгер жазып берген д?рiлерiн ?збей ?абылдап ж?рдi. Бiра? оны? денсаулы?ы к?ннен к?нге т?зелер емес. Басына т?скен мына жа?дай?а ?арамастан ол кiсi саба?ын берiп ж?ре бердi. О?у орындарында ?аза?ты? ана тiлiнде о?итын балалары ?шiн топтар ашылса да, ?аза? тiлiнде жазыл?ан бiрде бiр о?улы?тар мен о?у ??ралдары болмады. Сонды?тан, музыканы? теориялы? п?ндерiне арнал?ан о?улы?тар мен о?у ??ралдарын ?аза? тiлiне аударып, Ба?ыт т?те ?з д?рiстерiн ойда?ыдай ж?ргiзiп ж?рдi. ?аза? мектебiн бiтiрiп келген балалар ?шiн б?л ?рине тиiмдi болды. М?нда, музыканы? теориялы? п?ндерiне – музыка сауатыны? негiзi, музыка теориясыны? негiзi, гармония, полифония, музыка ?дебиеттерi (?аза?, шетел, орыс ж?не ке?ес д?уiрiнi? ?дебиеттерi) жатады деп, жо?арыда айтып ?ткенмiн. Былтыр?ы жылы, я?ни 1996 жылы Ба?ыт т?тенi? «Музыка сауатыны? негiзi» атты о?у ??ралы баспадан шы?ып жары? к?рдi. Б?л Фридкиннi? «Музыкальная грамота» о?у ??ралыны? аудармасы болып табылады. М?нда ол кiсi ?з жанынан ?ажет деп сана?ан он та?ырып енгiздi, сонымен бiрге, музыкалы? жатты?уларына берiлген мысалдар?а ?аза?ты? композиторларыны? шы?армаларынан, ?аза?ты? халы? ?ндерiнен ж?не ?з жанынан шы?ар?ан ?ндерiн енгiздi. Ж?не б?л о?у ??ралы ??рман?азы атында?ы консерваторияны? ?ылыми ке?есiнi? тал?ысынан ?тiп, баспадан шы?ып жары? к?рдi. Б?л е?бек балалар музыка мектебiнi?, музыкалы? колледжды?, педагогикалы? институтыны? музыка факультетiнi? ж?не консерваторияны? ?аза? топтарында о?итын балалар?а о?у ??ралы ретiнде ?сынылды. Осы «Музыка сауатыны? негiзi» – мен бiрге Балалар музыка мектебiнi? 1 – 2 сыныптарыны? ?аза? топтарында о?итын о?ушылар?а арнал?ан «Сольфеджио» о?у ??ралы да жары? к?рдi. М?нда, ол кiсi ?аза?ты? композиторларыны? шы?армаларын, ?аза?ты? халы? ?ндерiн ж?не ?лем музыкасын тиiмдi ?олданана бiлдi. Сонымен бiрге, С. Елеманованы? «?аза? музыка ?дебиетi» – нi? бiрiншi б?лiмi мен ?. Ж?ма?ова ж?не А. Кетегенованы? «?аза? музыка ?дебиетi» – нi? екiншi б?лiмiн, сондай-а?, о?у ба?дарламасыны? талабына сай И. Дубовский баста?ан бiрнеше ?алымдарды? «Гармония» атты о?улы?ын ?аза? тiлiне аудара баста?ан едi. ?йткенi, осы п?ндерден д?рiс беру ?шiн ?тетiн та?ырыптарды орыс тiлiнен ?аза? тiлiне аударып, ?арапайым жаты? тiлде о?ушылар?а т?сiндiру ?ажет.

Сонымен, уа?ыт ?тiп жатты, Ба?ыт т?тенi? денсаулы?ы т?зелер емес. Ел iшiнде мынандай с?з бар «еврей хал?ы – аурамын-ау – деп д?рiгерге барады екен, орыс хал?ы, ж?телiп ?алса д?рiгерге ?аралады екен, ал бiз, я?ни ?аза? хал?ы ?шып-жы?ыл?анда ?ана ?лiп-талып д?рiгердi? алдына барады екенбiз». Б?л ?рине, бекер айтылма?ан. Келе-келе Ба?ыт т?темiз д?рiс берiп отырып орнынан ?зер т?ратын жа?дай?а жеттi. Б?л кезе? 1997 жылды?