Leyli və Məcnun

Musa Nof?li bir-birind?n g?z?l geyiml?rin satildigi siraya g?tirdi. ?oxdan tanis oldugu tacir? yaxinlasib, salam-k?lamdan sonra:

– Bizim bu sahzad?y? g?r?k d?nyanin ?n g?z?l libaslarini ver?s?n, – dedi.

Nof?l utanib “M?n axi sahzad? deyil?m”, dey? astaca etiraz ets? d?, Musa Y?zidin Az?rbaycana h?kmdar t?yin edildiyini v? dem?li, Nof?lin d? sahzad? oldugunu dedi: “S?n he? ?mr?nd? d?nyanin m?xt?lif agaclari, g?ll?ri, otlarini, quslari, v?hsi heyvanlarini bir arada g?rm?s?n? S?hraliqda ?n ?ox g?rd?y?m?z uzaqbasi xurma, s?rv agaclari idi. Arranin paytaxti B?rd? is? ?sl c?nn?tdir. S?n d? artiq o c?nn?tin sahzad?si, Allahin sevimli b?nd?sis?n”.

Nof?l burda olduguna sevins? d?, M?l?vv?hd?n v? R?q?yya anadan uzaq d?s?c?yin? g?r? narahat idi. Onlari ?misi S?idd?n, dayisi Y?zidd?n d? ?ox ist?yirdi. Bagdad kimi g?z?l bir s?h?rd? sarayda qul-qaravasin ?hat?sind? olsa da, M?l?vv?hin ?adiri ona ?n dogma yuva, N?jdin qumu ?n g?v?nli torpaq idi. Indi B?rd?y? – d?nyanin c?nn?tin? getm?misd?n ?vv?l ?ox ist?yirdi ki, M?l?vv?h d?, R?q?yya da onu bu sahzad?y? layiq geyimd? g?rs?nl?r.

S?h?r tezd?n ?apar Y?zid ibn M?zy?dd?n ?mr g?tirmisdi: “Bizimkil?rin t?cili Arrana k???r?lm?si z?rur?ti yaranib. M?shur Ip?k yolu burdan ke?ir. M?n ?z q?bil?l?rimin burda olmalarini ist?yir?m. D?vl?tin rifahi v? ?min-amanliq namin? bizimkil?rin burda olmasi z?ruridir. Kims? g?lm?k ist?m?s?, m?cburi deyil. Amma basa salin ki, m?nim buna ehtiyacim var. Bir d? bu x?b?ri h?r iki q?bil?y? Nof?l ?atdirsin. S?n d? onunla get!”

Bagdadin havasi qeyri-adidir. Bu s?h?rd? g?n s?ni yandirsa da, z?r?r vermir. S?h?r tezd?n isti t?ndir ??r?yinin ?tri ?trafi b?r?y?r. Yuxudan oyananda ac olmasan bel?, o ?tirli ??r?yin x?trin? q?hv?alti ed?rs?n. Musa Nof?li lap erk?n oyatmis, o, yuyunub g?l?n? kimi xidm?t?il?r yem?yini s?fr?y? d?zm?sd?l?r. Musa onun t?l?sik yediyini g?r?b q?hq?h? ??kdi:

– Bilir?m, oralar ???n darixirsan. Amma t?l?sm?, yaxsi ye ki, yolun uzaqligi, istisi s?ni yormasin. Biz q?bil?l?rimiz? m?jd?ni verib, onlari toparlayib, karvanlari yola d?sd?kd?n sonra ?z?m?z? B?rd?y? ?atdirmaliyiq. Arranda v?ziyy?t pisdir. ?syan h?l? d? yatirilmayib, camaat Valid ibn Tarifinin tapilib edam edilm?sini t?l?b edir. Oranin adamlari m?rd v? qorxmazdir. X?lif? ?suli-idar?sind?n olan birinin xalqi bu q?d?r q?z?bl?ndirm?si, ?slind?, camaati ?mir ?l-M?minin? qarsi qaldirmaqdir… Biz ?r?bl?r Arrana girm?k, dinimizi onlara q?bul etdirm?k ???n n? q?d?r qan t?kd?k, qilinc g?c?n? dinimizi q?bul etdirdik, amma bu, ?b?di davam ed? bilm?z. Indi biz onlarla qaynayib-qarismali, dinimizin nec? m?t?r?qqi bir din oldugunu s?but etm?liyik…

***

Nof?lin sahzad? paltarinda g?lisi b?t?n q?bil?ni nec? sevindirmisdis?, camaat “Q?hr?man Nof?l… Q?hr?man Nof?l…” dey? onu salamlayirdi. D?n?n Nof?lin q?bil? ?zvl?rin? “biz sizi c?nn?t? aparacagiq, bundan sonra c?nn?td? yasayacaqsiniz!” dem?si h?r k?si ?ox sevindirmisdi. B?t?n q?bil? ?zvl?ri Y?zid ibn M?zy?d?, q?hr?manlari Nof?l? dualar qilib, Allaha s?kr edirdil?r.

?l-M?l?vv?hin is? ?r?yind? ikili hissl?r bas qaldirmisdi. Bir yandan g?z?n? a?andan qoynunda b?y?d?y?, ata-anasinin q?birl?ri olan bu qumlu s?hraligi qoyub getm?k, dig?r t?r?fd?n d? atasinin ?l?mqabagi dediyi s?zl?r: “?alis bu yerl?ri t?rk el? get. Buralar biz? d?sm?di. B?xtini basqa yerl?rd? sina”. Atasinin v?siyy?ti onun q?rarina t?sir ets? d?, yen? t?r?dd?d i?ind? idi. M?q?dd?s K?b?d?n uzaq d?sm?kd?n qorxurdu…

H?yatin el? d?n?s n?qt?l?ri olur ki, k?kl? q?rar q?bul etm?k lazim g?lir. Lazimi zamanda lazimi yerd? olmaq, ?slind?, Allah il? olmaq dem?kdir. O s?ninl?dirs?, he? n?d?n qorxmaq lazim deyil. M?l?vv?h ?mindi ki, h?qiqi inamla Allaha baglandigi ???n onu ?n dogru q?rara y?n?ltmis olacaq – bundan sonra h?r seyi zamanin axarina buraxmaq qalirdi. Indi q?lbind? ?oxdan ?lini ?zd?y? bir ?mid d? c?c?rdi. B?lk?, Allah ona Nof?lin c?nn?t dediyi o torpaqlarda bir ?vlad da verdi. M?l?vv?h gec?nin qaranliginda sadyanaliqla qilinc r?qsi ed?n q?bil? igidl?rin? baxark?n g?y ?z?nd? bir isiq z?rr?si ayrilib h?r?k?t etdi. Ulduz d?z onun basi ?z?rind? dayanib, sanki bir az da g?cl?ndi, bir az da ir?li g?ldi.

M?l?vv?h b?d?nin? dolan q?rib? istilikd?n ?vv?lc? qorxdu, sonra bu istilikd?n xoslandigini, sanki yeni bir adam oldugunu hiss etdi. Aman Allahim, bu h?min o istilik idi! Otuz yasindan bu yana bir g?n q?fild?n hiss etmisdi ki, belind?, qarninda, ayaqlarinda, beynind?, g?zl?rind? hiss etdiyi o q?rib? istilik daha yoxdur. H?min g?n d?s?nm?sd? ki, h?m?n istilik insan b?d?nini t?rk etm?s?, y?qin o he? zaman ?lm?z. Indi o istiliyi yenid?n hiss etm?si onu h?y?canlandirdi. Bu, d?nyanin ?n sirin yangisi, ?n m?q?dd?s susuzlugu idi. Sanki bird?n-bir? h?r seyi, insanlari, bu qumlu s?hrani, d?v?l?ri, ayi, ulduzu daha ?ox sevm?y? basladi! ?adira ke?ib R?q?yyani bagrina basdi, lap g?ncliyind? oldugu kimi…

IV f?sil

Insan onu ?n b?y?k arzusuna qovusduran bir torpagi m?q?dd?s saymazmi?! ?st?lik, bu torpaqlar c?nn?ti xatirladirsa… M?l?vv?h q?bil?si il? Arrana k?? etdikd?n bir ay sonra arvadinin hamil? oldugunu ?yr?ndi. Onun q?bil?sini B?ndovan yaxinliginda yerl?sdirdil?r. D?niz sahili il? mes?lik, dagliq ?razil?rd?n ta B?rd?y? kimi uzanan, tacirl?rin ?in yolu adlandirdigi yol boyu b?t?n ticar?t karvanlarini qorumaq, vergi toplamaq, d?vl?tin qayda-qanunlarina riay?t olunmasina n?zar?t etm?k v?zif?si ona v? Seybani q?bil?sin? tapsirilmisdi. H?r iki tayfaya ?mumi n?zar?t is? Nof?l? tapsirilmisdi.

F?ttah evini onlardan bir az aralida tiks? d?, Az?rbaycana k?? ed?nd?n b?ri onun da ?z? g?l?r, daha M?l?vv?hi g?r?nd? ?z?n? yana ?evirmirdi. M?l?vv?h h?l? d?nyaya g?lm?mis ?vlad payi ???n Allaha h?r g?n s?kr edib, bu sevinci F?ttaha da b?xs etsin dey? yerin-g?y?n sahibin? yalvarirdi.

Bir ne?? g?n sonra M?l?vv?h onu rahat buraxmayan fikirl?rini arvadi il? b?l?s?nd? R?q?yyanin g?zl?ri doldu:

– Arxayin ol, Sayda da hamil?dir. D?n?n S?idin arvadi bizi barisdirdi. Dedi ki, ikiniz? d? Allah l?tf edib, ?vlad verib. Sayda h?nk?r?b agladi, sonra da boynumu qucaqladi, barisdiq.

M?l?vv?h ?ll?rini a?ib: – S?n? s?k?rl?r olsun, Allahim, m?ni bu t?hm?td?n qurtardin, – dey? ?r?kd?n s?k?r etdi. F?ttahin ?vladi olmasaydi, ona Nof?li ?z t?r?fin? ??kdiyi ???n m?z?mm?t v? nifr?ti bitib-t?k?nm?zdi.

M?l?vv?h B?ndovanin k?l?yind?n qorunmaq ???n evinin ?trafina sam agaclari ?kmisdi. ?vladi bu agaclarin k?lg?sind? oynayacaqdi.

Y?zid ibn M?zy?d artiq B?ndovanda yeni bir s?h?rin ?sasini qoymaq ???n g?st?ris vermisdi. Paytaxt B?rd?d? otursa da, ibn M?zy?d burada bir liman s?h?ri yaratmaq ist?yirdi. Artiq xilaf?tin h?r yerind?n memarlar, x?ttatlar, sair v? r?ssamlar Arran ?razisin? g?tirilirdil?r. Bu torpaqlarin b?r?k?tli, x?yallari ger??kl?sdir?n bir yer olmasina h?r g?n bir isar?t vardi. T?xmin?n eyni vaxtda S?idin d? arvadinin hamil? oldugu x?b?ri yayildi. Nof?l sevins? d?, ?misinin ?vladindan daha ?ox M?l?vv?h v? R?q?yyanin ?vladini d?nyaya g?lisini g?zl?yirdi. ?z? d? ist?yirdi ki, m?hz oglan dogulsun, ona qardas olsun, o da bildiyi h?r seyi qardasina ?yr?tsin. O ?z? kimi at belind?, ?li qilincli, qorxmaz bir qardas arzusunda idi.

B?ndovana k???r?ld?kd?n sonra F?ttahin ?misi ?l-Qasimi buralara el? valeh olmusdu ki, ill?rl? s?f?r? ?ixdigi ticar?tind?n ?l ??kib oturaq h?yata ke?misdi. O, L?kbatanda d?v? karvanlarinin yolu ?st? ki?ik bir karvansara insa edib, g?lib-ged?nl?rin qarnini Samaxinin ?n dadli qoyunlarinin ?tind?n hazirladigi saurmalarla doyururdu.

?l-Qasimi ?vv?lki t?k?bb?r?n? bir az azaltsa da, xasiyy?ti he? d?yism?misdi. Bir Ramazan iftarinda Nof?lin ona verdiyi suali is? he? unuda bilmirdi. “Agil yasda deyil, basdadir” misalini ?z-?z?n? t?krarlayir, Nof?lin suallarina bir vaxtlar ??tinlikl? d? olsa, verdiyi cavabdan basqa cavab tapa bilmirdi.

Pislikl?ri kainatda kim yaradib?

G?nahlara yaranisdan Yer k?r?si n?d?n batib?

Yaxsiliga yamanligi, xeyr? s?ri, insanliga iblisl?ri kim cirnadib?

Ibad?tmi yer ?z?n?n ?ixis yolu, yoxsa ?l?m?

B?d?vi ?r?bl?rd? yalniz karvan soyan quldurlar sair olurdu. Tacirl?rd?n, d?vl?t adamlarindan, din xadiml?rind?n sair nadir hallarda ?ixardi. Bu, karvanbasanlarin daha azad ruhlu q?bil?l?rd?n olduqlarina d?lal?t ets? d?, seir yazmalarina s?b?b ?oxlu suallarinin olmasi idi – onlar d?nyani m?kt?bd?n deyil, h?yatdan ?yr?nirdil?r.

Indi Nof?lin sual dolu seirini h?r g?n t?krarlaya-t?krarlaya saurma satan ?l-Qasimini, ?slind?, n? sual, n? seir, n? d? tutarli bir cavab maraqlandirirdi. Onu maraqlandiran yalniz pul idi.

M?l?vv?h R?q?yyanin k?nizi S?lim?y? tapsirmisdi ki, son d?n?ml?r arvadindan daha da mugayat olsun. “?alis onu g?zd?n qoyma. Yaddan ?ixarar, agir bir sey g?t?r?r. Bax ki, R?q?yya vaxtli-vaxtinda dogru-d?zg?n yem?k yesin. Yuxusuna, istirah?tin? diqq?t etsin”. M?l?vv?h karvan yollarinda, is basinda oldugundan ?r?yi rahatliq tapmir, fikri-zikri arvadinin v? dogulacaq ?vladinin yaninda qalirdi.

S?lim? ona tapsirilmis isin ?hd?sind?n yaxsi g?lirmis kimi davransa da, artiq R?q?yyani ?s?bil?sdirm?y? baslamisdi. Qadin, dem?k olar, h?r sey? qarisir, “otur, s?n t?rp?nm?”, “ona d?ym?”, “bunu g?t?rm?”, “yem?k ye”, “su i?” v? bu q?bild?n daha n?l?rs? danisdiqca, R?q?yyanin aciqlanmaga ?z? g?lm?s? d?, hiss edirdi ki, S?lim? onu bezdirir. Bu g?n is? R?q?yya bir sey? ?min oldu ki, S?lim? t?kc? onu bezdirm?yib, s?si g?l?nd? usaq da t?rp?nib qarnini t?pikl?yir, sanki etiraz edirdi. Qadinin s?si k?sil?n kimi usaq sakitl?sirdi. Eyni t?pkil?ri usaq ?l-Qasimi il? arvadi onlara d?v?tsiz ziyar?tl?r ed?nd? d? verirdi. R?q?yya hiss edirdi ki, b?tnind?ki adi k?rp? deyil…

Vaxt yaxinlasdiqca M?l?vv?h ?vladinin d?nyaya t?srif buyurmasini h?y?canla g?zl?yir, arvadini bir an bel? t?k qoymamaga ?alisirdi. Bir g?n g?n?s batandan sonra m?c?z? bas verdi. H?min g?n q?bil?d? bir-birinin ardinca ?? k?rp? d?nyaya g?ldi – M?l?vv?h v? S?idin oglu, F?ttahin is? qizi doguldu. Mama?alar b?t?n gec?ni ora-bura qa?isirdi, q?bil? ?zvl?rinin sevinc v? h?y?cani bir-birin? qarismisdi.

Usaqlar ??? d? ay par?asi kimi g?z?l, saglamdilar, vaxtli-vaxtinda yeyir, yatirdilar. Birc? is vardi ki, Qeys durmadan aglayirdi. K?rp?ni yirgalamaqdan M?l?vv?hin d?, R?q?yyanin da qollari s?zl?rin? baxmir, onun s?si b?t?n q?bil?ni basina alirdi. Ne?? logman ?agirsalar da, k?rp?nin d?rdin? ?ar? tapa bilmirdil?r. Uzun ill?r sonra ?vlad sevincin? qovusan M?l?vv?h v? R?q?yya bir ne?? g?n ?rzind? sanki ne?? il qocalmisdilar.

Balaca Qeys ana b?tnind? iki f?rqli ?lin istisini h?mis? hiss edir, bu ?ll?rin onu qorudugunu duyurdu. Amma son vaxtlar ona dogru qara bir k?lg?nin g?ldiyinin f?rqind? idi. Bu k?lg?nin ?z? d?, s?si d? Qeysi qorxudurdu. D?nyaya g?z a?ib g?n isigina ?ixandan sonra h?min qara k?lg?nin h?niri daha yaxindan g?lir v? Qeys dayanmadan aglayaraq, sanki ?z valideynl?rini x?b?rdar etm?y? ?alisirdi.

H?l? d? n?f?si qarala-qarala aglayan k?rp?nin yanina onun kimi qigildayan, onun boyda bir canli qoydular. “N?f?si ?ox iliqdir. Qoxusu is? h?l? yeni ?yr?ndiyim, he? vaxt hiss etm?diyim bir ?tirdir. ?z?m? nec? d? xosb?xt hiss edir?m! S?k?rl?r olsun ki, qara k?lg? d? harasa lap uzaqlara ??kilib! Ana, ata, baxin, he? aglamiram! M?n bu n?f?sin daim yanimda olmasini ist?yir?m!”.

– S?k?rl?r olsun, aglamagini k?sdi. Allah s?nd?n razi olsun, Sayda. S?n olmasaydin, biz n? ed?rdik? Allah balaca Leylini qorusun!, – R?q?yya dil-agiz edirdi.

– Qeysin s?si bizim ev? kimi g?lib ?atir. ?r?yim d?zm?di. F?ttahin yatdigini g?r?b Leylini d? g?t?r?b g?ldim.

Qeys ne?? g?nd?n b?ri ilk d?f? s?h?r? kimi sakitc? yatdi, valideynl?ri d? rahat n?f?s alib sirin yuxuya daldilar.

“D?n?nki o g?z?l qoxu harasa gedib, yanimda yoxdur. Ana, ata, o kim idi? Getdi harasa? Niy? yanimdan g?t?rm?s?z? M?n o g?l n?f?si ist?yir?m…” Qarni tox, alti quru olsa da, Qeys yen? aglamaga basladi.

M?l?vv?h Qeysin aglamasini esidib, ona yaxinlasdi. K?rp?nin besiyi basindaki S?lim?y? aciqlandi:

– S?n onu niy? t?rp?dirs?n?! Yaxsica sakit durmusdu!

– Dedim basinin altini d?z?ldim, – qadin g?nahkarcasina cavab verdi.

– S?n? deyilm?misdi ona toxunma?!

M?l?vv?h sanki indi anlamisdi ki, S?lim? h?r d?f? yaxinlasdiqda Qeys aglamaga baslayir: “Nahaq dem?yibl?r ki, yeni dogulmus k?rp?nin yanina qirx g?n nam?hr?m buraxmayin”.

Cibind?n ?ixardigi agzibagli kis?ni S?lim?y? uzatdi, “al, haqqini halal el?, ?ill?si ?ixmayinca g?lm?”.

S?lim? pul kis?sini qapib evd?n ?ixanda M?l?vv?h q?ti bu fikr? g?ldi ki, S?lim?ni uzaqlasdirsin. Qeys bir d? o g?nl?rd?ki kimi ?ox aglamadi.

M?l?vv?h ?min idi ki, ag isigin onu se?diyi h?min gec? oglu R?q?yyanin b?tnin? d?s?b. O, s?vq-t?bii il? Qeysin adi bir usaq olmadigini hiss edir, h?ssas ruhlu oldugunu duyurdu. “B?lk? d?, S?lim? he? kimin bilm?diyi cin, ifrit?dir. Insan qiyaf?sind? dolasan cinl?rin sayi-hesabi yoxdur. Kas, ?trafimizdaki h?min o insan qiyaf?li m?xluqlari taniya bil?k. G?r?k bundan sonra diqq?tli olaq”.

V f?sil

K?rp?likd?n Leylinin g?z?lliyi dill?r ?zb?ri idi. F?ttah bir vaxtlar he? Saydani da bel? qisqanmamisdi. Bu g?z?l ?i??k b?y?d?kd?n sonra onu el? bir ?l d?rm?lidir ki, h?m Leylini sevib qorusun, h?m d? F?ttaha ?sl ogul olsun. Qizinin varligina h?r g?n s?k?r ets? d?, ogulsuzluq nisgilini unutmurdu.

Qeys Zeydl? birlikd? boy atib b?y?y?r, oynayirdi. ?trafdaki h?r seyl? maraqlanir, h?r seyi bilm?k ist?yirdi. G?zl?ri ?st?nd? olsa da, valideynl?ri ona s?rb?stlik vermisdil?r, ?r?yi ist?diyi vaxt evd?n ?ixib tay-tuslari il? oynaya bil?rdi. Hardan tanidigini xatirlamadigi bir qoxunun, n?f?sin s?ursuz arayisinda idi. Axtardiginin hardasa yaxinda oldugunu s?vq-t?bii il? hiss ets? d?, h?l? ki onu tapa bilmirdi.

***