Қазақша ашылып сайрау

?аза?ша ашылып сайрау
Серiк Асылбек?лы

Коммунистiк режим ??ла?аннан кейiн арада 30 жыл ?ткенде б?рын?ы Совет Ода?ыны? алыста?ы ауылдарында?ы адамдарды? ?мiрi ?алай ?згердi? ?аза?ша ашылып сайрау пьесасында осындай ауылдарды? бiрiндегi ?арапайым фермердi? жа?а экономикалы? т?ртiппен, жа?а билiктi? номенклатура ?кiлдерiмен жа?ыз ?зiнi? бетпе-бет к?ресi суреттеледi. Б?дан не шы??анын бiз атал?ан шы?арманы о?ып бiткеннен со? бiлемiз. Б?л драма 2017 жылы Астанада ?ткен Рух халы?аралы? ?деби конкурсыны? Гран-приiне ие бол?ан-ды. PDF-формат издания не отображает используемый в <span style="color: rgb(0, 0, 0);">в книге </span>шрифт.

Синопсис

Белгiлi ?аза? жазушысы, драматургы Серiк Асылбек?лыны? пьесалары ?аза? ж?не ?ыр?ыз академиялы? драма театрларыны? сахналарында 1990 жылдан бастап табыспен ?ойылып келедi.

Оны? сiздердi? назарлары?ыз?а ?сынылып отыр?ан «?аза?ша ашылып сайрау» деп аталатын б?л пьесасы ?аза?станны? астанасы Астана ?аласында 2017 жылы ?ткен «Рух» атты Халы?аралы? ?деби конкурсында «?здiк драматургиялы? шы?арма» номинациясы бойынша бас ж?лдеге (Гран-при) ие бол?ан.

Атал?ан шы?армада жергiлiктi бюрократиямен куресте ?зiнi? б?рын?ы ауылдас таныстары мен жора-жолдастарыны? арасынан ?зiне жа?тас ешкiмдi таба алмай к?йзелiске т?скен ?арапайым фермердi? басында?ы жал?ызды? к?дiмгi ?мiрден алын?ан шынайы коллизиялар ар?ылы нанымды бейнеленедi.

Ендi осындай ?леуметтiк психологиялы? ты?ыры??а тiрелген кейiпкер «Осы ?мiрдi? м?нi неде сонда?

Не ?шiн тiршiлiк етiп ж?рмiз? Бiрiн-бiрi ретi келсе алдау мен арбау?а дайын т?ратын шынды?ты? ауыр жолымен ж?ргеннен г?рi ?тiрiктi? ?рге бастыр?ан о?ай жолмен ж?ргендi ж?н к?ретiн саяси-?леуметтiк ж?йеде ?мiр с?рудi?, ба?ыт?а ?мтылуды?, шынайы махаббат?а i?к?р болуды? ?ажетi бар ма ?зi?» деген секiлдi сонау Адам ата мен Хауа анадан берi адамзатты? со?ынан бiр ?алмай келе жат?ан м??гiлiк сауалдар?а жауап iздеп, алас ?рады.

И?, ол с?ра?тар?а ?ркiмнi? беретiн ?з жауабы бар, тiптi со?ан берер дайын жауабымыз болма?аныны? ?зiнде саналы индивид болып жаратыл?ан со? б?л сауалдардан т?птi? т?бiнде еш?айсымызды? да ?ашып ??тыла алмасымыз аны?.

Ендеше осы бiр м?селелер т??iрегiнде «?аза?ша ашылып сайрау» пьесасыны? бас кеiпкерi К?мекбаймен бiрге бiз де тол?анып к?релiк, ?адiрлi о?ырман мен к?рермен.

?аза?ша ашылып сайрау

(Екi актiлi, алты к?рiнiстi комедия)

Негiзгi кейiпкерлер:

К?мекбай – шаруа, жасы 44-45-терде

Рысты – К?мекбайды? ?йелi, жасы 42-43-терде

Зибаш – д?кеншi келiншек, 35-тер шамасында

Ермек – К?мекбайды? к?ршiсi, 45-46-лар шамасында

?лайдар – К?мекбайды? мектепте бiрге о?ы?ан сыныптасы

Жанайдар – ?лайдарды? т?ртiншi сыныпта о?итын ?лы

Учаскелiк полиция инспекторы – жасы 32-33-терде

Бiрiншi акт

№ 1 к?рiнiс

Т?с ?айт?ан мезгiл. Ж?мыстан орал?ан К?мекбай адымдай басып, ?зiнi? ауыл шетiндегi арзан ?ам кiрпiштен салын?ан, ескiлеу, шатырын к?н ед?уiр жеп таста?ан шиферлармен жабыл?ан ?йiне келiп кiредi. Д?лiздi? табалдыры?ынан аттай бергенде ол есiк алдында т?р?ан шо? самаурынны? кернейiне с?рiнiп кетiп, ??лап ?ала жаздайды. Керней К?мекбайды? екпiнiмен ?а??ыр етiп, есiк пен т?рдей жерге домалап т?седi. Д?лiздi? б?гiндiкке жиналма?аны к?рiнiп т?р: екi-?ш ?лкендi-кiшiлi пластмасса леген, су тасу?а арнал?ан сырты кiр?ожала? темiр фля?а, осы ?йдегi жандарды? сырт?а киетiн ая?киiмдерi еденде ?алай болса, солай шашылып жатыр. Б?л к?рiнiс онсыз да iшi алай-т?лей болып, сiркесi су к?термей келе жат?ан К?мекбайды? одан сайын жынын ?оздырады.

К?мекбай. Мыналарды неге жинама?ан-?й?! ?рдайым?ылары осы, жау тигендей жайрайды да жатады б?л ?йдi? iшi.Ырысты-Ырысты! Ырысты деймiн!..

К?мекбай ая?киiмдерiн д?лiзге ?алдырып, ?йдi? iшiне енедi. Т?ргi б?лмеден бет-ж?зi с?л-п?л iсi?кi тартып, басында?ы г?лдi жiбек орамалы желкесiне ?арай ?нтек ?исайып кеткен К?мекбайды? ??дай ?ос?ан ?оса?ы Ырыстыны? басы ?ылтияды.

Рысты. Не боп ?алды?

К?мекбай. ?айда ж?рсi??

Рысты. ?айда ж?ргенi несi? Осы ?йде де. Жа?а ?ана ?исая ?ойып ем, кiшкене к?зiмнi? шырымын алайын деп…

К?мекбай. Сенi?-а? ?йтеуiр ?й?ы? ?анбайды. Д?ниенi топан су ?аптап келе жатса да са?ан б?рiбiр, пырылдап ?йы?тай бересi?. К?н кеш бол?ан жо? па, тама?ты ?ашан асасы?, шайды ?ашан ?оясы?? Берi кел, с?йлесетiн ??гiме бар.

Рысты. Айта берсе?шi…

К?мекбай. Берi кел дедiм ?ой мен са?ан!..

Рысты. Ойбай, ??дай-ай, келiп т?рмыз ?ой ендi!..

К?мекбай. К?шемiз! Б?гiннен бастап жинал. Осы «Ке?т?птi» бар ?ой… Желкемнi? ш??ыры к?рсiн ендi!..

Рысты. Не деп т?р осы?! Мына ?ысты? к?зi ?ырауда ма?..

К?мекбай. ?айда?ы ?ысты? к?зi ?ырауда, ?айда?ы ?ысты? к?зi ?ырауда, а-а?! Осы сенi?-а? ?ысы?ны? к?зi ?ыраулайды да т?рады екен! Б?гiн бар бол?ан ?арашаны? екiсi!..

Рысты. ?арашаны? екiсi болса, к?здi ашып ж?м?анша к?нi ерте?-а? желто?саны? келмей ме ыс?ырып. Ендi ?ыс болма?анда несi ?алды сонда?

К?мекбай д?л осы кезде ?абыр?ада?ы киiмiлгiшке курткасын iлiп жатып, ?йелiне ерекше бiр «ма?ыналы к?здермен» та?ы бiр о?шырая ?адалып ?тедi.

К?мекбай. Осы ?детi?дi ?ашан ?ояр екенсi? сен?! Мен бiрде?е айтсам ?йтеуiр есебiн тауып «?бизателнi» ?арсы шы?удан ?зге бiлерi? жо?. Осы ?йдi? еркегi кiм ?зi – мен бе, сен бе?

Рысты. Ойбай, сен ?ой, сен! Ая? астынан не боп ?алды? Ендi т?сiндiрiп айтса?шы былай…

Пауза. К?мекбай с?л-п?л ентiгiн басып, т?рдегi ??ра? к?рпенi? ?стiне барып, малдасын ??рып, шо?иып отырады.

К?мекбай. Ашытпа к?же бар ма?

Рысты шоланда?ы сырлы шелектен бiр сапар кесе ашытпаны ?кеп, к?йеуiне ?сынады. Кесенi ?сынып жатып К?мекбайды? бет-ж?зiн к?зiнi? астымен та?ы бiр м??ият бажайлай шолып шы?ады.

Рысты. Ал сонымен?

К?мекбай. Сонымен болса ?лгi Ниет?лi «сболышпен» бiржолата ат ??йры?ын кесiсiп келiп отырмын. ?неук?нгi мен коорперативке ?ткiзген 2 машина картоп пен 6 тонна ас?аба??а, 3 машина ?ауын-?арбыз?а – б?рiне 120 мы? те?ге берiп ?арап т?р бетi былш етпей!.. «Бары осы-а? па, ?лде…» десем, «Бары – осы, ?ал?аны транспорт шы?ынына, «перекупшиктерге», ?лгi алыпсатарлар?а, салы??а, п?лен-п?штуан?а кеттi» дейдi. Ендi айтшы, ?зi? – кiсiнi тiрiдей тонау емей не осы?! Кеттiм бо?тап-бо?тап! ??рысын б?йткен кооперативi де, серiктестiгi де. Шы?ам б?рiнен. Жалпы, б?л ауылдан ?арамызды батырмаса?, бiр к?нi аштан ?лемiз. Кету керек. Т?сiндi? бе?

Рысты. Жо?арыда?ы басты?тар?а, ?лгi кiм едi… ?кiмдерге ша?ымданам, арызданам демедi? бе?

К?мекбай. Айтпады деймiсi?!.. «?айда барса?, онда бар, олардан зорларына бар!» дейдi. ?ар?а ?ар?аны? к?зiн ш??ымайтынын бiлмейдi деймiсi? о ?у. Б?рiн бiлiп отыр. ?ыс?асы, осымен с?з бiттi – к?шемiз!

Рысты. (Ернiн сылп еткiзiп). ?айда шыра?ым-ау?! Жиделiбайсын?а ма?

К?мекбай. Бас ау?ан жа??а!.. Бала-ша?а?а нан табатын бiр к?сiп iздеп кету керек. Айтып т?р?ан жо?пын ба мен са?ан ?аза?ты? жалпа? тiлiмен со?ыр?а тая? ?стат?андай т?сiнiктi етiп, ?йтпесе, б?л т?рiмiзбен бiр к?нi аштан ?лемiз.

Рысты. Ол жа?та бiзге бiреу ж?мысын дайындап, тосып отыр ма екен сонда?

К?мекбай. ?й, осы сен ?немi ма?ан неге осылайша ?арсы шы?асы?, а-а?! Осы ?йдi? еркегi сен бе, жо?, ?лде мен бе?! Айтшы!..