Адамдын Асыл ойлору

Адамдын Асыл ойлору
Кадыр Абакиров

Ыйык китептер Тоорат, Забур, Инжил, Куран жана Мухаммед пайгамбардын осуяттары учкул с?з эмей эмне. Алиги касиетт?? ыйык китептеги Сулайман пайгамбардын «Накыл с?зд?р», «Насаатчы китеби» азыркы к?нд? да, келечекте да эч убакта таасирин жоготпой турган, колдон т?шп?с улуу китеп экенин баардык кы-лымдын ойчулдары жазып жана айтып келатпайбы. Бул ?лб?с-?чп?с улуу китептин кээ бир касиетт?? с?зд?р?н улуу жазуучулар ?з китептерине баш с?з кылып алышкан. К.Абакировдун китебинде ошол чыгармалардын шапатасы уруп турат. Бирок автор алардын таасирине жетеленип калган эмес. Кой маарап, жылкылар кошкуруп, атчан келаткан малчылардын кобур-собур ?нд?р? чыгып, кадимки кыргыз турмушунун элесин бе-рип, байыркы бабалардын ?чп?с ?нд?р? угулуп турат. Негизи «Акылдуу болуш ?ч?н он китепти окуп чыгуу жети-шерлик, ал эми он китепти табыш ?ч?н ми? китеп окуш керек» – дегендей, алды?ыздарга сунула турган бул китеп окурмандардын бардык катмарына сунушталат.

Кадыр Абакиров

Адамдын Асыл ойлору

Кириш с?з

Автор к?п жылдан бери ушул китептин ?ст?нд? тынбай эмгектенип келген.

Албетте учкул с?з, асыл ойлор адам баласы жаралгандан бери эле пайда болуп, айтылып окулуп келе жатат. Аларды улуу пайгамбар, кеменгерлер, акылмандар, эл жетекчилери жаратып келген.

Ыйык китептер «Тоорат», «Забур», «Инжил», «Куран» жана Мухаммед пайгамбардын осуяттары учкул с?з эмей эмне? Алиги Сулайман пайгамбардын «Накыл с?зд?р», «Насаатчы китеби», касиетт?? ыйык китептерден.

Алар зыркы к?нд? да, келечекте да эч убакта таасирин жоготпой турган, колдон т?шп?с улуу китеп экенин баардык кылымдын ойчулдары жазып, жана айтып келе жатат. Бул ?лб?с-?чп?с улуу китептин кээ бир касиетт?? с?зд?р?н улуу жазуучулар ?з китептерине баш с?з кылып алышкан. Ушул китептер жарык д?йн?г? кандай жаралды деп ойчулдар тамшанып, баш катырышат.

Ал эми Будда, Талмуд, Кытай элинин улуу ойчулдары Лао-Цзынын, Конфуцийдин, Индиянын ченемсиз улуу уулу Дж. Кришнамуртинин, Будданын, Дхаммпада ?т? ыйык касиетт?? осуят с?зд?р? эмне деген кенч жана керемет. Бул чыгармаларын улуу ойчулдар ондогон жылдары жазып келишкен экен. Кыскасы бул китептерди окуган адамдардын жан д?йн?с? тазарып, бийик К?к? Те?ирге жете т?ш?т. Ойчулдуктун ыйык касиетин ушул чыгармалар аркылуу алышып жана чагылдырышкан.

Бул китептер адамга жан д?йн?н?н рухун берип, алардын ички кереметин к??н?рг?з кылып азыктандырат. Кээ бир ?лк?л?р ааламда кайсы китеп улуу жана кайсы адам улуу деген сынакты ?тк?р?т экен. Ощондо касиетт?? «Куран» китеби ар дайыма биринчи оорунду ээлеп келген. Ал эми ааламда биринчи адамдын аты ким десе? Хасирети Мугаммед Пайгамбардын аты аталат. Ушундан эле бил??г? болот, Касиетт?? «Куран» китеби адамга азык болуучу акылман с?зд?рд?н турганын баамдайбыз. Хазирети Мухаммед Пайгамбардын хадистери эмне деген керемет кенч. Аны тамшанып кайра-кайра окуй берги? келет. Тарыхта далай улуу китеп деген чыгармалар мезгили келгенде жок болуп ушул китептер гана калбадыбы.

К. Абакировдун китебинде ошол чыгармалардын шапатасы уруп турат. Бирок автор алардын таасирине жетеленип калган эмес. Кой маарап, жылкылар кошкуруп, атчан келаткан малчылардын кобур-собур ?нд?р? чыгып, кадимки кыргыз турмушунун элесин чагылып, байыркы бабалардын ?чп?с ?нд?р? угулуп турат. Бул чыгарма касиетт?? кыргыз топурагында жаралган. Албетте, бул китепти жаратуу ?ч?н автор к?п эле т?йш?кк? батты. Кайра-кайра о?доп, карап чыкты.

Ушул китеп мындан мурун окуучулардын тере? катмарына сунушталып, айрым жылуу пикирлер айтылды. Автор чыгармасын дагы бир сыйра карап чыгып сыдыргыдан ?тк?рд?. Мындай китепти жаратуу ?т? оор кээ бир ойлор улам-улам кайра кайталанып калышы ыктымал. Же, айрым ойлор башка ойчулдардын ойлоруна окшошуп калышы м?мк?н. Асыл ойлордун баардыгы эле элде айтылган ойлор, бирок аны автор кагазга т?ш?р?п, башкача иштеп чыгып, окуучуларга тартуулап жатпайбы. Бул ойду кытайдын улуу акылманы Конфуций да айтып чыкпадыбы.

Негизи акылдуу болуш ?ч?н он китепти окуп чыгуу жетишерлик, ал эми бир китепти жазыш ?ч?н ми?деген калы?-калы? китепти окуп, башкача жа?ы ой ж?г?рт?? керек дегендей. Эми учкул с?зд? же жалпы эле китепти окуунун ?з?нч? эоежеси бар сыяктанат. Окуучу китепти ж?н эле окуп койбостон, анын кереметин жан д?йн?с?н? си?ирип алып, аны т?г?нб?с рух кылып, турмушунда пайдаланыш керек. Ошондо китепти окуунун к?рк? чыгат.

Кыргыз элинде к?р?н?кт?? жетекчилер чыккан алардын эмгеги элибиз ?ч?н чо? ?лг? жана т?г?нб?с рух. Улуу ?лк? жетекчиси И. Раззаковду ким билбейт. Анын учурунда ?лк?б?з ?н?г?п- ?с??н?н чо? де?гелине жетти. Анын бир кереметт?? учкул улуу с?з? бар «Сен таза болсо?, мен таза болсом коом таза болот». Ушул с?зд? биздин кийинки жетекчилер эсине салганда мындай армандуу окуялар болбойт эле го. Кээ бир бийликтегилер д?йн?л?к улуу чыгарма, океандай кенен, ырдын генийи «Манас» китебин жана д?йн?л?к улуу жазуучу Ч. Айтматовдун чыгармасын окуган эмес экен. Ошол ?ч?н аларда Ата Мекендин улуулугун билбей, ар кандай ыплас нерселерге тебелене дуушар болуп, уяты чыгып жатпайбы. Улуу китептин бар экенин билбей калуу канчалык арман. Аларды эч ким оку деп кыйнабайт, алардын жан д?йн?с?нд? Мекенди с?й?? руху такыр ачылбай калып жатпайбы? Жана элдин алдында оокат, байлыктын кулу болуп, элди унутуп м?лк чогултканга кирбедиби. Элге бата албай чет жакта жашап жатпайбы.

Автор бул китептин атын бир канча жолу ?зг?ртт?. Ал к?п жылдары педагог болуп иштегендиктен « Педагогдун асыл ойлору» деп атады. Андан кийин «Адамдын асыл ойлору» леген ат берилди.

Эми биз айрым учкул с?зд?рг? токтоло кетели. « Акыл алтындан артык, бирок алтын табылгыс байлык», Бул учкул с?з эмне ж?н?нд? т?ш?н?к берет. Албетте акыл деген акыл. Адам акылы менен эмгектенип алтынды табат. Чындыгында акыл баардык кезле алтындан артык болуп келген. Акылы менен адам алтын табат, анан ал байлыкка карай аттанат. Дагы бир учкул с?зг? токтололу «Чындыктын ж?з?н?н эл ?ч?н иштеген кишинин ??? к?р?н?т, а жетекчинин ж?з?н?н чыныгы турмуштун ?з? к?р?н?т». Бул жерде жетекчи жана чындык ж?н?нд? с?з болуп жатат. Жетекчи чындыктан тайса, ал жетекчи эмес, ж?н эле бир с?л?к?т. Бул жерде бул учкул с?з ж?н?нд? к?п мисал келтерсе болоор эле биз аны токтотолу. Бирок учкул с?зд? философиялык ой жана к?рк?мд?к бпрбы? Алар жок болсо, чыгарма, чыныгы чыгарма болбой калат. Бул жерде «К?р?н?т» деген с?з эки жолу кайталанып жатат. Учкул с?зд?н к?рк?мд?г? кетип кемип кадган жокпу? Жок. Кайра с?зд?р чынжыр менен байланышып, ?з?нч? к?рк?мд?кт? т?з?п, кулакка уккулуктуу болуп тургансыйт. Мындай кайталанма к?рк?мд?к « Инжилде», же, «Алтын китепте» кездешет. Автор ошол китепти тере? окуган окшойт. Биз адабий сынчы эмеспиз, ж?н эле китеп с?й??ч? окурманбыз. Сынды адабий сынчылар, адабиятчылар, учкул с?зд? изилд??ч?л?р берсе, дурус болоор эле.

Биз эми кыскачалап, айтаар кебибизди айттык окшойт. Эми калган тыянакты ардактуу окурманыбыз ?з? чыгарсын.

Бул чыгарма окурмандардын колуна тийип, окуган адамды толкундатып, алардын жанд?йн?с?н ке?ейтсе, биз тере? ыраазы болот элек.

Кайсын Кадыров.

Юридика илимдеринин кандидаты

АСЫЛ ОЙЛОР

Акыл алтындан артык, бирок алтын табылгыс байлык.

* * *

Адамга акыл да, алтын да керек. Акыл кантип алтын тапканга жол ачат. Бирок алтыны бар адам байлыкка карай аттанат.

* * *

Бал менен уунун айырмасы асман менен жердей. Бал с?з акылмандын оозунан чыккан жылуу с?з. Уу наадандын оозунан чыккан ачуу с?з.

* * *

Ачылышка алып баруучу жол, жан д?йн?д?г? тубаса шык жана талбас эмгек.

* * *

К?йг?н отко ?ш?г?н адам жылынат, жакшы с?зг? кайгырган адам жылынат, акылман хандын ишине баардык эл жылынат.

* * *

Тынчтыктын энеси – т?н, эмгектин энеси – к?н. ?м?рд?н уланышы к?н менен т?н.

* * *

Асманда тийип турган к?н жалгыз, созулуп жаткан жол жалгыз, сапардагы жолоочу жалгыз, кыскасы баары эле жалгыз.

* * *

Жашоо – к?р?ш, бийиктикке умтулуунун, негиси – ошол.

* * *

Мезгил келгенде байлык да жок болот. Бирок байлыкты т?зг?н акыл эч убакта жок болбойт.

* * *

Кооз калдыркан жай айын кооздойт, сенин ?лг?л?? жашоо?, сенин ?м?р??д? кооздойт.

* * *

Акылмандын баарыбызга берген ке?еши баарыбыз ?ч?н т?г?нг?с байлык. Ал баарынан артык.

* * *

Ылдыйдан жогору жак ?йд?, жамандан жакшы ?йд?, ?л?мд?н ?м?р ?йд?, бузгандан кураган ?йд?.

* * *

Жолго чыгаарда аба ырайын байка, аба ырайынан да минген аты?ын кайратын байка, аты?ан да жаны?да бараткан жолдошу?ду байка.

* * *

Бийликтин башталышы жана аягы болот. Бийлик ченелген нерсе, ал эми чыныгы таланттын башталышы болот, бирок аягы болбойт. Ал ченемсиз нерсе. Ошол ?ч?н – ыйык.

* * *